بازار تبریز به‌عنوان بزرگ‌ترین سازه سرپوشیده و مسقف جهان، از بخش‌ها و عناصر مختلفی تشکیل شده که با وجود تمام تفاوت‌های ماهوی‌شان، موجب استحکام هرچه بیشتر از مجموعه شده‌اند و در کنار هم توانسته‌اند موجب استمرار عمر و اثربخشی بازار شوند.
بازار تبریز از بخش‌ها و عناصری همچون راسته، ورودی‌های بازار، دالان، سرا (خان)، کاروانسرا، تیمچه، چهارسو (چهارسوق)، میدان، بازارچه، بقعه، مسجد، حمام، مدرسه، تکیه و حسینیه، زورخانه، یخچال و پل بازار تشکیل شده است و گستردگی و تنوع چشمگیری دارد.نحوه نامگذاری عناصر بازار هم روندی ویژه و براساس قراردادهای انسانی دارد، به‌گونه‌ای که گاهی براساس حرفه بازرگانان و صنعتگران بازار، مانند دالان عباچی، گاهی به نام بانی و سازنده بازار یا راسته، مانند تیمچه حاج ابوالقاسم، گاهی با توجه به موقعیت و محل بازار، مانند مسجد جامع، گاهی برحسب وطن یا مذهب بازرگانان و پیشه‌وران، مانند سرای آلمانی‌ها و نیز گاهی با توجه به اندازه یا شکل خاص، مانند بازار اوچ تیمچه‌لر (سه تیمچه حاج شیخ) نامگذاری می‌شده است. بازار تاریخی تبریز از نظر معماری و سازه بیش از ۱۶۰ عنصر مختلف، مانند ۲۶ سرا و خان، ۲۰ تیم و تیمچه، ۳۰ راسته، ۲ چهار سوق، ۲۱ دالان، ۲ بازار، ۱ میدان، ۸ بازارچه، ۸ دروازه، ۲۷ مسجد، ۳ مقبره، ۶ مدرسه، ۱ زورخانه، ۲ کتابخانه، ۵ حمام و ۱ یخچال دارد.از نیمه دوم سده سیزدهم میلادی، تاجران انگلیسی‌تبار از طریق جاده ابریشم و پس از عبور از شهرهای استانبول و طرابوزان، کالاهای تجاری خود را به بازار تبریز منتقل می‌کردند. این بازار در زمان عباس میرزا به مرکز تجارت انگلیسی‌ها مبدل شده بود.تبریز پس از سده سیزدهم، پایگاه اصلی تجارت اروپا با مناطق شمالی ایران به‌شمار می‌رفت؛ به گونه‌ای که در سال ۱۲۵۶ خورشیدی، این شهر ۲۵ تا ۳۳ درصد از کل مراودات تجاری کشور را عهده‌دار بود و از این حیث برتر از تهران محسوب می‌شد. همچنین تا سال ۱۲۸۵ خورشیدی، تبریز مرکز اصلی تجارت ایران با آسیای میانه شناخته می‌شد.اروپاییان آینه، انواع پارچه‌های ابریشمی، مخملی و نخی، پنبه، چلوار، چیت موصلی، شکر، شیشه، فلز، قند و سایر محصولات ماشینی را وارد تبریز می‌کردند. بازاریان تبریزی نیز ابریشم و مقداری ابریشم ماشینی، اسلحه، تنباکو، خشکبار، رنگ، شال، مازو و موم به بازرگانان اروپایی می‌فروختند، البته همواره این دادوستدها به نفع اروپاییان تمام می‌شد. پیش‌تر یکی از ارکان‌ اصلی و اساسی بازار تبریز، ارامنه بودند؛ به طوری که یکی از گردشگران فرانسوی از جایگاه ویژه و ممتاز مغازه‌های آنها در این بازار در تجارت با تاجران روس خبر داده است. ارامنه دادوستد بسیاری با اروپاییان داشتند؛ به‌گونه‌ای که ارامنه گرجستان برای نخستین‌بار کالاهای انگلیسی را از استانبول خریداری کرده و وارد مناطق شمالی ایران کردند.
منبع: مومنی، مصطفی. «تبریز»
در دانشنامه جهان اسلام (جلد ششم).