آلودگی هوا عبارتی است که این سال‌ها و به خصوص این روزها بسیار از آن می‌شنویم. آلودگی هوا زمانی رخ می‌دهد که هر نوع گاز مضر، گرد و غبار و دود سیگار وارد اتمسفر می‌شود و زیستن را برای گیاهان، حیوانات و انسان‌ها به علت آلودگی که ایجاد می‌کنند دشوار می‌سازد. این آلاینده‌ها می‌توانند ناشی از استفاده از سوخت‌های فسیلی، فعالیت‌های کشاورزی، دود کارخانه‌ها و صنایع، فعالیت‌های معادن و... باشند.مشکلات قلبی و تنفسی برای میلیون‌ها انسانی که روزانه در معرض این آلاینده‌ها قرار دارند، یکی از اثرات این آلودگی است. به‌طوری که مسوولان سلامت تخمین می‌زنند که در سال 2012، آلودگی هوا منجر به مرگ زودرس 4500 نفر در تهران و حدود 80000 نفر در سراسر کشور شده است.

گرمایش جهانی، موضوعی که چندی پیش در کنفرانس تغییرات اقلیمی به آن پرداخته شد، یکی دیگر از اثرات مستقیم آلودگی هواست. در پی گرمایش جهانی، دمای هوا افزایش یافته، سطح دریاها بالا می‌آید و یخ‌ها آب می‌شوند. لایه ازن که برای وجود اکوسیستم‌ها در زمین مهم است به علت آلودگی هوا در حال نازک شدن است. گرمایش زمین، نتیجه مستقیم عدم توازن رو به افزایش گازها در اتمسفر به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ تهدید و چالش شناخته می‌شود. چالشی که جهان امروز باید برای بقای خود بر آن فائق‌ آید، هرچند مشکل آلودگی هوا در شهرهایی چون لندن و پکن نیز مدام و فراگیر است، اما نگاهی به شاخص‌ها نشان می‌دهد که در بسیاری از روزها شاخص کیفیت هوای تهران دو برابر شهری مانند لندن است.

آلودگی هوای تهران
تهران، نهمین شهر بزرگ جهان، با مصرف ۲۰ درصد از انرژی کشور و تردد ۵ میلیون وسیله نقلیه و فعالیت ۱۷ هزار واحد صنعتی در هفته‌ای که گذشت شاهد شاخص کیفیت هوایی بیش از ۱۵۰ بود که شرایط هوای این شهر را در وضعیت ناسالم قرار داد. شرایطی که موجب شد مسوولین از ۱۴ میلیون شهروند این شهر بخواهند که حتی‌الامکان در خانه‌ها بمانند. به عبارت دیگر کیفیت هوا نه فقط برای قشر خاصی مانند افراد سالخورده و کودکان، بلکه برای همه در وضعیت خطرناکی قرار داشته است.بر اساس گزارش‌ها، سطح آلودگی، هفت برابر بیشینه سطح اعلام شده توسط سازمان سلامت جهانی بوده و این میزان دومین رتبه در کشور از شروع سال است. منابع طبیعی آلوده‌کننده تهران بیابان‌های اطراف این شهر و خارج از ایران است. خودروها و سوخت غیراستاندارد، وجود کارخانه‌های اطراف تهران، وضعیت جغرافیایی و استفاده از وسایل نقلیه شخصی از جمله منابع انسانی و مهم‌ترین علل آلودگی هوای این شهر
محسوب می‌شوند.

آلودگی هوای تهران عمدتا ناشی از تردد وسایل نقلیه فرسوده و کاربراتوری، موتورسیکلت‌های کاربراتوری و خودروهای دیزلی است. همه اینها موجب شده تا تهران در ردیف آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار بگیرد.اثرات این آلودگی بر انسان‌ها، مرگ و میر و انواع بیماری‌های تنفسی، اختلالات ژنتیکی و انتقال این اثرات به نسل بعدی است. اثرات این آلودگی در سطح جهانی منجر به گرمایش زمین، تغییرات اقلیمی و باران‌های اسیدی خواهد شد. آرمین سروشیان، دانشجوی محیط زیست دانشگاه آریزونا اعتقاد دارد خصوصیات جغرافیایی ایران باعث شده است که مشکل آلودگی هوا در تهران ترکیبی از موارد مختلف باشد.سروشیان می‌گوید کوه‌ها مانع وزش باد و در نتیجه تهویه هوا و پاکیزگی آن می‌شوند و در نهایت این امر باعث تجمع آلودگی در یک منطقه می‌شود. وی می‌افزاید این شرایط در زمستان تشدید می‌شود. دلیل این امر پدیده‌ای به نام وارونگی دما است که در سطح هوا شکل می‌گیرد.در حالی که پسماندهای صنعتی و بهره‌برداری‌های کارخانه‌ای دلایل اصلی آلودگی هوا هستند، تخمین زده می‌شود که آلودگی حاصل از خودروها 80 درصد سهم آلودگی هوای شهر تهران را به خود اختصاص می‌دهد. همین شرایط در دیگر شهرهای بزرگ کشور نیز برقرار است.دیوید میشل، عضو غیرمقیم در مرکز استیمسون اعتقاد دارد که آلودگی ناشی از خودروها چهار موضوع اولیه را مطرح می‌کند: تعداد خودروها در تهران، سن این خودروها، نوع سوخت مصرفی آنها و میزان سوخت مصرفی آنها.

میشل می‌گوید: خیابان‌های تهران گنجایش کمتر از یک میلیون خودرو را دارند ولی در حال حاضر بیش از 5/ 3 تا 4 میلیون خودرو در شهر تردد می‌کنند. همچنین این ماشین‌ها نسبتا قدیمی هستند و در آنها از تکنولوژی‌های کنترل آلودگی که در کشورهای غربی به کار می‌رود، استفاده نمی‌شود.کیفیت سوخت مصرفی برای حمل و نقل در ایران پایین است. برای جبران این موضوع، چاره این است که مواد پتروشیمی به سوخت بیفزایند تا بتوانند ذخیره کلی را افزایش دهند.در سال 2012، محققان دانشگاه تهران تخمین زده‌اند که تمام خودروهای موجود در خیابان‌های شهر مجموعا به‌طور متوسط بیش از 26 تن از دی‌اکسید‌کربن روزانه را تولید می‌کنند، در حالی که سالانه همه عملیات‌های حمل و نقل شهری تقریبا 178 میلیون لیتر سوخت دیزلی و 4 میلیارد لیتر بنزین مصرف می‌کنند.

میشل می‌افزاید: میزان بالای مصرف سوخت در شهر و در سطح کشور بیشتر به دلیل یارانه‌ای است که توسط مسوولان اختصاص داده می‌شود. مصرف‌کنندگان تنها 5 تا 10 درصد قیمت واقعی سوخت در غیاب یارانه را می‌پردازند.بر‌اساس گزارش نماینده قائم مقام برنامه توسعه ایالات متحده (UNDP)، آلودگی هوا در ایران به‌طور وسیعی بر توسعه کشور تاثیر گذاشته است. این مساله تهران و شهرهای دیگر را در‌بر‌می‌گیرد. این مساله باعث تعطیلی مدارس، افزایش هزینه‌های سلامت و کاهش تولیدکنندگی جمعیت کاری شده است. حتی در بعضی مواقع،‌ به دلیل آلودگی هوا ادارات تعطیل می‌شوند و یا افراد از خانه کار‌های خود را انجام می‌دهند.این نماینده اعتقاد دارد وقتی که دولت اهداف محیط‌زیستی مانند کاهش آلودگی هوا را در برنامه‌های عمومی خود قرار می‌دهد، به معنای این است که در مسیر درستی گام بر می‌دارد. چند ماه پیش و در آیین دهمین دوره جایزه ملی محیط زیست رئیس‌جمهور گفته بود: «دولت یازدهم دولت محیط زیست است.»

برای اولین بار، چارچوب توسعه‌ای که UNDP در کنار مسوولان ایران گسترش می‌دهد، شامل بیماری‌های غیرواگیردار به‌عنوان نقطه تمرکز است و در این نقطه تمرکز، آلودگی هوا دارای بیشترین اولویت است. بدون شک این خواسته دولت است. به‌طور واضح آنها بر این امر متمرکز شده‌اند و تلاش می‌شود که همه کارهای لازم در این راستا انجام شود.یک عملکرد بین‌المللی به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک نیز می‌تواند تلنگری برای حرکت در مسیر درست باشد. ایران بخشی از چشم انداز جهانی این تغییرات است که کشورهای تولیدکننده سوخت‌های فسیلی را ملزم می‌کند به سمت انرژی های تجدیدپذیر حرکت کنند و استفاده خود از سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند. ایران باید در این زمینه اقداماتی انجام دهد تا وضعیت مشکلاتی مانند آلودگی هوا، به خصوص زمانی که مدارس تعطیل می‌شوند یا مردم به سر کارهای خود نمی‌روند، روشن شود.آیا اینکه با اعلام وضعیت قرمز، مدارس و معادن شن و ماسه و صنایع آلاینده را یک هفته‌ تعطیل کنیم، چاره کار است؟ آیا اقدامات سازمان محیط زیست از جمله حذف بنزین پتروشیمی، توزیع سوخت استاندارد و تولید خودروهایی با استاندارد یورو۴ برای مقابله با آلودگی هوا کافی بوده است؟ آیا اعطای وام 25 میلیونی خرید خودرو بدون تغییر و بهبود در زیرساخت‌های حمل و نقل، تنها بر ترافیک خیابان‌های شلوغ تهران نخواهد افزود که نتیجه آن آلودگی بیشتر در هوایی است که دیگر نمی‌توانیم تنفسش کنیم؟؟؟

آناهیتا جمشید نژاد