خدمات اجتماعی به جای یارانه نقدی
سیدامیر هاشمی دکتر اعتمادی، جامعه شناس شهری، معتقد است وضعیت یارانه‌ها باید به جای پرداخت نقدی، به سوی خدمات و تسهیلات اجتماعی تغییر مسیر پیدا کند. او با اشاره به «منافع عمومی که انصراف از یارانه نقدی برای اقتصاد کشور به همراه دارد»، تاکید می‌کند که «منفعت انصراف از دریافت یارانه حتی برای خانوارهایی که به گونه‌ای به یارانه نقدی نیازمندند، از منفعت دریافت یارانه نقدی بیشتر است». وی که مدرک جامعه‌شناسی خود را از کشور اتریش گرفته، این کشور را مثال می‌زند که در آن خبری از پرداخت‌های نقدی نیست، اما حمایت‌های اجتماعی از اقشار آسیب‌پذیر و به عنوان مثال دانشجوهای نیازمند، موجب شده که همه از حداقلی از رفاه اجتماعی برخوردار باشند.


ارزیابی کلی شما از گذار از مرحله اول به فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها چیست؟
من فکر می‌کنم حرکت از مرحله اول به مرحله دوم، باید به این معنی باشد که بخش وسیعی از یارانه نقدی به یارانه غیرنقدی تبدیل می‌شود. به نظر من مهم‌ترین تاثیر فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها همین موضوع است که علاوه‌بر اینکه تورم را کم می‌کند، مانع بروز بسیاری از مشکلاتی می‌شود که در در مرحله اول دولت و مردم با آن مواجه بودند. به علاوه، این موضوع که دولت به اقشار کم‌درآمد بیشتر توجه کند، می‌تواند موجبات بهبود وضعیت اقتصادی را که در چند سال گذشته دچار بحران شده بود فراهم کند.
بحثی که در حال حاضر در فاز دوم هدفمندی بیشتر برجسته شده، موضوع تشویق به انصراف بوده است. این بحث را چگونه می‌بینید؟
البته من اعتقاد دارم آنهایی که از نظر مالی در رفاه بودند در مرحله اول نیز نباید ثبت نام می‌کردند. اما بسیاری از کسانی که به یارانه نقدی احتیاجی نداشتند، در مرحله اول آن را دریافت می‌کردند. به هر روی دولت اعلام کرده که در مرحله دوم و با توجه به سیاست‌های اعمال شده در این مرحله، یارانه نقدی به کسانی تعلق می‌گیرد که به آن نیازمندند. از طرف دیگر بهبود ارائه خدمات عمومی به‌خصوص خدماتی که مربوط به حوزه بهداشت است، ضروری به نظر می‌رسد.
بیمه‌های درمانی در چند سال گذشته و در اثر بحران اقتصادی بخش وسیعی از کارآیی خود را از دست داده‌اند و برای بسیاری از مردم احیای بیمه‌های کارآمد اهمیت به مراتب بیشتری نسبت به یارانه نقدی دارد. البته من معتقدم که باید هرچه بیشتر خدمات غیرنقدی جای یارانه نقدی را بگیرد. به این معنی که گذر از مرحله اول به مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها می‌تواند شروعی باشد بر حرکت به سمت وسعت دادن به خدمات و تسهیلات غیر نقدی. من امید دارم که هرچه زودتر روزی را شاهد باشیم که دیگر یارانه به صورت نقدی پرداخت نشود و به اقشار کم درآمد به جای یارانه نقدی، خدمات و تسهیلات بیشتری پرداخت شود؛ به‌گونه‌ای که برای آنان
مفید باشد.
اشاره کردید که باید خدمات اجتماعی به نیازمندان جای یارانه نقدی را بگیرد. مثالی را در ذهن دارید از کشورهای دیگر که اقشار کم درآمد چگونه از طرف دولت حمایت می‌شوند؟
کشور اتریش را به‌عنوان مثال عرض می‌کنم. زمانی که من در اتریش دانشجو بودم، دولت این کشور برای اقشار کم درآمد و نیازمند خدماتی را در نظر گرفته بود. درحالی‌که به هیچ عنوان از کمک‌های نقدی خبری نبود، همین خدمات و تسهیلات بود که اقشار کم درآمد را تا حد بسیار خوبی کمک می‌کرد. به‌عنوان مثال، بیمه برای آنها رایگان بود و به علاوه فرزندان آنها می‌توانستند از آموزش و تغذیه رایگان بهره‌مند شوند و حتی برای ما که دانشجو بودیم و درآمدمان کمتر از سقف تعیین شده بود نیز تسهیلاتی وجود داشت.
اکنون بسیاری از سرپرستان خانوار در ایران در یک دوراهی قرار دارند. آنها باید از میان نفع شخصی کوتاه‌مدت (یارانه نقدی) و نفع جمعی بلندمدت (بهبود زیرساخت‌ها، ارائه خدمات و...) یکی را انتخاب کنند. به نظر شما انصراف داوطلبانه یک سرپرست خانوار از دریافت یارانه نقدی چه تاثیری بر آن خانوار دارد؟
ابتدا باید عرض کنم که با توجه به مشکلات اقتصادی که در اثر بحران اقتصادی چند سال اخیر گریبانگیر قشر وسیعی از مردم شده است، طبقه متوسط در ایران دیگر تقریبا وجود ندارد. یعنی به جز درصد کمی از جامعه که از رفاه برخوردارند، بقیه جامعه به نوعی درگیر مشکلات اقتصادی هستند، اما به نظر من حتی برای خانوارهایی که مشکلات اقتصادی دارند نیز خدمات و تسهیلات غیر نقدی می‌تواند تاثیر بیشتری نسبت به یارانه نقدی بر زندگی آنها داشته باشد. انصراف از دریافت یارانه نقدی به معنی کمتر شدن نقدینگی و آسانتر شدن کنترل تورم است. کنترل تورم بیش از هرچیز می‌تواند مشکلات اقتصادی حال حاضر را سامان دهد. به علاوه، در صورت بهبود وضعیت درمانی و نیز اشتغال که از اولویت‌های دولت در مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها است، بسیاری از مشکلات مهم خانوارها مرتفع خواهد شد. بنابراین، منفعت انصراف از دریافت یارانه حتی برای خانوارهایی که به گونه‌ای به یارانه نقدی نیازمندند، از منفعت دریافت یارانه نقدی بیشتر است.
به‌عنوان سوال آخر، به نظر شما تاثیرات بلندمدت اجرا شدن مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها بر جامعه چیست؟
در جامعه کنونی ایران، به‌دلیل مشکلات اقتصادی که اکثریت با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، اقتصاد اهمیت بسیاری دارد و بنابراین هر تغییری در جامعه به گونه‌ای غیرقابل انکار با اقتصاد مرتبط است. در نتیجه یک تحلیل جامعه‌شناسانه از تاثیر یک پدیده بر جامعه بدون شک در گرو فاکتورهای اقتصادی است. به علاوه، بحران حاصل از مشکلات اقتصادی سبب شده است که ارائه تحلیلی جامعه‌شناسانه از تاثیر یک پدیده (همانند اجرایی شدن مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها) دشوار شود. امید است که پس از اجرایی شدن مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها و بهبود معیشت اقتصادی، ثبات به جامعه بازگردد و بتوان تاثیرات این پدیده را بر جامعه بررسی کرد، البته اگر ثبات نسبی اقتصادی محقق شود، خود یک دستاورد بزرگ است که تاثیرات مثبتی نیز بر جامعه خواهد گذارد.