یزدی‌زاده عضو هیأت مدیره بورس کالای ایران است و یکی از دغدغه‌هایش فعال سازی این بورس می‌باشد. از کار کردهای این بورس می‌گوید و این که برای انتقال به اقتصاد مقاومتی به شدت به تشکیل و فعال شدن این بورس نیازمندیم. در گفتگویی با او موضوع بورس کالا را بیشتر به پرسش گذاشتیم.


اساسا کارکرد بورس های کالایی در اقتصاد چیست؟
به طور کلی بورس های کالایی با سه هدف اصلی شفاف سازی، رقابت وکشف قیمت ایجاد می شوند و به حاکمیت رقابت در بازار کمک می کنند. قبل از شکل گیری بورس کالا در ایران عمدتا قیمت های تکلیفی در بازار حاکم بود بود. در واقع قیمت های تکلیفی رانتی را به طور مستقیم و غیر مستقیم برای خریداران به همراه داشت.
با ایجاد بورس کالا می توان گفت تفاوت بین قیمت هایی که نصیب تولید کنندگان می شود و قیمت بازار منطقی است. طبیعتا زمانی که این فاصله منطقی باشد بدین معناست که این پول در خود صنعت چرخش پیدا می کند و در شرایط کنونی بحث رانت و تفاوتهای چند صد میلیاردی که اگر ادامه پیدا می کرد می توانست به چندین هزار میلیارد برسد خوشبختانه وجود ندارد. اگر قرار بود که روند گذشته ادامه پیدا کند شک نکنید که صنایع کشوری یکی پس از دیگری متوقف می شدند.
با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی بورس کالا شفاف سازی بوده است از نظرشما بورس کالای ایران تا چه حد در این زمینه موفق بوده است؟
تا کنون بورس کالا در حوزه هایی که ورود پیدا کرده در دستیابی به این هدف موفق بوده است. یعنی در حوزه کالاهای صنعتی و معدنی تاثیر قابل توجهی داشته و اخیرا هم با کامل شدن وظایف اجرایی در بخش پتروشیمی با توجه به تصمیم شجاعانه وزارت صنعت و معدن در رابطه با حذف موانعی که تا حدی ایجاد رانت میکرد در حال حاضر می تواند تاثیر بسزایی در شفاف سازی معاملات داشته باشد. البته در حوزه محصولات کشاورزی طبیعتا مسیر طولانی تری را در پیش داریم.
اگر بخواهید یک ارزیابی دقیق تر داشته باشید بهترین راه این است که قیمت هایی که در بورس کالا کشف می شود را با قیمت های بازار مقایسه کنید. این بررسی نشان می دهد که قیمت ها از یک روند کاملا منطقی برخوردار است و نوسانات قیمت بورس کالا و قیمت بازار تا حد زیادی منطبق برهم است. اگر در یک بازه زمانی از زمان راه اندازی بورس کالا و قبل از آن بررسی کنید دقیقا به این نکته خواهید رسید که قبل از راه اندازی بورس یه قیمت ثابت داشتیم ولی در بازار نوسانات قابل توجهی وجود داشت و در برخی مواقع بازار به قیمت های کارخانه می رسید و در مواقعی تفاوت های چشمگیری وجود داشت. در این زمینه من فکرمیکنم که شفافیتی که لازم بوده تا حد زیادی ایجاد شده و می توان گفت الان در زمینه قیمت گذاری در بهترین شرایط هستیم.
چقدر نهاد حاکمیت در روند معاملات تاثیر گذار است؟ در حال حاضر دامنه نوسانات به شیوه های مختلف کنترل می شود آیا این امر کارکرد مکانیزم بازار را مختل نمی کند؟
واقعیت این است همواره نهادهای حاکمیتی در چارچوب قوانین و مقررات ورود کرده است. به غیراز پتروشیمی که شرایط خاصی داشته ما در رابطه با فولاد تقریبا موردی از این کار نداشته ایم زمانی هم که این دخالت ها بوده است به نوعی تولیدکننده هم از آن استقبال کرده است. ببینید در کشوری که همه می‌پذیریم خوب اقتصادش که یه مقدار دچار بیماری هست مواقعی اتفاق می افتد که سرمایه ها در بازارها جابه جا می شوند و در واقع تقاضای غیر واقعی شکل می گیرد. این به نفع تولیدکننده هم نیست که چهره ی خریداران حرفه ای او تغییر کنند.
در واقع نظارت یکی از اهداف ایجاد بورس کالاست و کارکرد بورس کالا این است که شرایط به گونه ای نباشد که هرکسی روندها را به دلخواه خود تغییر دهد، باید نظارت کند و به نهاد نظارتی خودش بتواند جوابگو باشد چرا که تاثیر کنش و واکنش ها در بورس کالا روی بورس اوراق بهادار قابل ارزیابی است. طبیعتا روند معاملاتی شرکت هایی که الان بورسی شده اند در بورس کالا، اثر خود را روی قیمت سهام آن ها در بورس اوراق بهادار می گذارد.
در چشم انداز شرکت بورس کالایی ایران پیش بینی شده که این شرکت به مرجع کشف قیمت در ایران و منطقه تبدیل شود. از نظر شما چقدر تا تحقق این موضوع فاصله داریم؟
در کشور ما نه تنها در حوزه اقتصاد که در هر حوزه‌ای به خاطر بحث های تحریمی مقداری حرکت رو به جلوی ما کُند شده است. یعنی اگر سه چهارسال پیش یا پنج سال پیش حرکت های خوبی هم انجام شد که بتوانیم شرکت های خارجی مختلفی را پذیرش کنیم و با توسعه تالارکیش به یک هاب منطقه ای تبدیل شویم و این کار دور از دسترس نبود ولی در این موضوع اولین و ساده ترین بحث نقل وانتقال پول است طبیعتا در شرایطی که تحریم هستیم وقتی در این زمینه مشکل داریم حرکت های بعدی هم مختل می گردد. اگر بحث تحریم ها پشت سر گذاشته شود این پتانسیل و امیدواری وجود دارد.
حال اگر بخواهیم مروری بر تاریخچه بورس کالا در ایران داشته باشیم بفرمایید منشا بورس کالا در ایران چه بوده است؟
بورس کالا در ایران با بورس فلزات شروع شد و در واقع از نظر تاریخی بورس فلزات قدیمی تر است که در نیمه دوم سال ۸۲ شکل گرفت. ولی در سال ۸۶ به اسثتناد ماده ۵۸ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران شرکت بورس کالای ایران به عنوان یه شرکت مستقل شکل گرفت و در چهار گروه کارگزاران، تولید کنندگان وعرضه کنندگان، نهادهای مالی و اشخاص حقیقی پذیره نویسی کرد.
در حال حاضر کدام گروه کالایی بیشترین سهم را در معاملات دارند؟
به طور خلاصه در سال گذشته محصولات صنعتی و معدنی بیشترین سهم را در معاملات داشتند و پس از آن به ترتیب ابزارهای مالی (عمدتا معاملات آتی طلا)، محصولات پتروشیمی و در پایان محصولات کشاورزی بوده اند. البته با روندی که از ابتدای سال شاهد آن بوده ایم انتظار می رود محصولات پتروشیمی در سال جاری بیشترین سهم را به خود اختصاص دهند.
در سال های گذشته چندین بار بحث ایجاد بورس های تخصصی مانند آنچه برای بورس انرژی وجود دارد، مطرح شده است. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟ به نظر شما بورس های کالایی تخصصی نمی تواند بر ایجاد و مدیریت بازار دوم کارآمد و شفاف در آن گروه ها کمک کند؟
ایجاد بورس های کالایی تخصصی به طور کلی می تواند باعث افزایش کارایی و اثربخشی گردد اما الزاما با تخصصی شدن کارایی افزایش نمی یابد، باید دید مشکل کجاست و آیا راه حل آن و چاره ایجاد بورس کالای تخصصی است. در حال حاضر از سوی تولید و عرضه کنندگان مشکل خاصی مطرح نشده است. بورس ها کالایی تخصصی با این هدف افزایش میزان اثر بخشی شکل می گیرند. اگر یک شرکت بیش از اندازه بزرگ شود از نظر اداره و انگیزه دچار مشکل می­شود. اما اگر بورس های تخصصی بخواهد شکل گیرد ما تعداد محصولات زیادی داریم. برای مثال فولاد اگر بخواهد بورس تخصصی شود مس و آلومینیوم هم می­خواهند تخصصی شوند. پس باید ببینیم این اتفاق ما را به کجا می­برد و اصلا مشکل ما چیست که به دنبال ایجاد بورس تخصصی هستیم. البته طبیعی است که بورس کالا به نحوی روی بازار دوم و کنترل قیمت خرده فروشی تاثیر می گذارد.
امروزه ارزش افزوده بخش خدمات کمتر از صنعت نیست. آیا بورس‌های تخصصی و تمرکز زدایی منجر به توسعه خدمات مالی آن و شفافیت بیشتر نمی شود؟
ببنید درست است یعنی این بحث قبل از یکپارچگی در سیستم­های مالی درست بود و می­شد روی آن مانور داد، اما امروز با بحث یکپارچگی در سیستم­‌های مالی نمی توان از این مسیر آن را محقق کرد. بحث استفاده از گردش مالی و بهره‌­برداری از منابع مالی منافاتی با متمرکز بودن بورس کالا ندارد. شما بخواهید یا نخواهید کشش به سمت مرکز وجود دارد. اگر تالارهای تخصصی در سایر استان ها ایجاد شود مطمئن باشید کسی از تهران تکان نمی خورد تازه ناراحت هم خواهند شد که چرا باید از تهران به اصفهان بیایند. اساسا تمایل به سمت مرکز است چون تمام تصمیم گیری ها در تهران انجام خواهد شد. از سوی دیگر در این بحث تالار فیزیکی قابلیت خود را از دست داده اند و به صورت مجازی هر کاری را به راحتی می­توان انجام داد.
انتقال بورس کالا از تهران مانند این است که بخواهیم وزارتخانه ای را جا به جا کنیم پس نیازمند تصمیم کلان است و اگر دولت و مجلس با هم تصمیم گیری کنند و به یک نتیجه برسند شاید بشود و اگر قرار باشد یک بورس تخصصی ایجاد شود مسیرش از سازمان بورس نخواهد بود.