صرفه‌جویی در مصرف انرژی با اجرای مبحث نوزدهم
در کشور ما نیز، بخش ساختمان حدود ۴۰ درصد از کل مصرف انرژی را به خود اختصاص می‌دهد. متأسفانه بااین‌وجود اقدامات انجام‌شده در سال‌های اخیر اثربخشی مورد انتظار را در کاهش مصرف انرژی‌ِ بخش ساختمان نداشته است و رشد مصرف همچنان روند افزایشی نگران‌کننده‌ای دارد. بدیهی است که تداوم این وضعیت تبعات اقتصادی و زیست‌محیطی جیران ناپذیری برای کشور به دنبال خواهد داشت. تجربه کشورهای صنعتی به‌روشنی لازمه تدوین ضوابط و مقررات منطبق با شرایط موجود در هر کشور را آشکار می‌سازد. در همین راستا در سال ۱۳۷۰ اولین ویرایش مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، تحت عنوان صرفه‌جویی در مصرف انرژی تدوین گردید که بخش اعظم آن ضوابط طراحی عایق‌کاری حرارتی پوسته خارجی ساختمان بود. متأسفانه به دلیل عدم وجود آمادگی لازم در جامعه مهندسی ساختمان ضوابط تعیین‌شده در این ویرایش در اکثر پروژه‌های ساختمانی، اعم از دولتی و خصوصی نادیده گرفته شد. با توجه به این موضوع در سال ۱۳۷۸، جلد اول راهنمای این مبحث تهیه گردید و در آن اصول کلی عایق‌کاری حرارتی ساختمان مطرح شد. در ادامه، در سال ۱۳۸۱ ویرایش دوم مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان تهیه و ابلاغ شد. در این ویرایش، علاوه بر پوسته خارجی تأسیسات مکانیکی و روشنایی ساختمان نیز هر یک در فصلی جداگانه مطرح شدند و توصیه‌هایی نیز برای طراحی ساختمان ارائه گردید. از طرف دیگر، در گروه‌بندی ساختمان‌ها، علاوه بر کاربری عوامل دیگری نظیر نیاز انرژی سالانه نیز مدنظر قرار گرفت. همچنین برای یکسان‌سازی داده‌های فنی در خصوص مصالح و فرآورده‌های ساختمانی مورداستفاده در پوسته خارجی ساختمان ضرایب هدایت حرارت و مقاومت‌های حرارتی موردنیاز در طراحی و محاسبات نیز به پیوست ارائه گردید اکنون در ویرایش حاضر مبحث نوزدهم مسایل زیر موردنظر قرارگرفته است:
- ساده‌سازی متن مبحث تا حد امکان؛
-گسترش حوزه شمول و ساده‌سازی راه‌حل‌های تجویزی؛
-ارائه راهنمایی‌های لازم جهت تسهیل و یکسان‌سازی روش محاسبات طراحی عایق‌کاری حرارتی پوسته ساختمان مطابق یا ضوابط مبحث ۱۹؛
-تکمیل داده‌های حرارتی مربوط به مصالح و فرآورده‌های مورداستفاده در ساخت‌وساز فعلی کشور و همچنین فرآورده‌های نوینی نظیر شیشه‌های دوجداره یا پوشش‌های خاص، پنجره‌های یوپی وی سی و آلومینیوم گرما شکن و ... که جهت بهبود عملکرد حرارتی پوسته خارجی ساختمان قابل‌استفاده هستند؛
-افزودن پیوست جامعی در رابطه با سایه‌بان‌های مناسب برای شهرهای مختلف کشور؛
-افزودن اطلاعات فنی و مقادیر عددی موردنیاز برای محاسبه انواع پل حرارتی در پوسته ساختمان؛
- تکمیل و ساده‌سازی فصل مربوط به تأسیسات مکانیکی و تأکید بر مواردی نظیر کاربرد سیستمهای کنترل و برنامه‌ریزی؛
-تکمیل و ساده‌سازی فصل مربوط به سیستم روشنایی و تأسیسات الکتریکی.
اما کلیات مبحث ۱۹ چیست؟
مبحث حاضر از مقررات ملی ساختمان ضوابط طرح محاسبه و اجرای عایق‌کاری حرارتی پوسته خارجی، سیستمهای تأسیسات گرمایی سرمایی، تهویه مطبوع، تأمین آب گرم مصرفی، و الزامات طراحی سیستم روشنایی در ساختمان‌ها را تعیین می‌کند. در بخش اول مبحث کلیات و تعاریف و در بخش دوم مقررات کلی طرح و اجرا آمده است. بخش سوم به روش‌های طراحی عایق‌کاری حرارتی پوسته خارجی ساختمان و توصیه‌هایی در مورد طراحی معماری اختصاص داده‌شده است. در بخش چهارم ضوابط مربوط به تأسیسات مکانیکی و در بخش پنجم، ضوابط مربوط به سیستم روشنایی و تأسیسات الکتریکی بیان‌شده است. در ضمن، در پیوست‌های یازده‌گانه این مبحث نیز اطلاعات تکمیلی و روش‌های محاسبه مربوط به بخش‌های مختلف مبحث ارائه‌شده است.
بحران انرژی و تداوم بی‌توجهی‌ها به مبحث ۱۹
همه اینها در حالی است که چالش های در پیش برای فصول سرد پیرامون تأمین انرژی مورد نیاز سرمایش و گرمایش ساختمان‌ها و بحران قطعی برق در فصل تابستان و کمبود گاز در فصل زمستان، بیش از پیش بر مدیریت مصرف انرژی و بهینه‌سازی مصرف سوخت در ساختمان‌های کشور تأکید دارد. کوروش هاشمی مدیر بهینه‌سازی انرژی در بخش ساختمان شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت با اشاره به این چالش می گوید: کنترل مصرف توسط مصرف‌کننده نهایی و جلوگیری از اتلاف حرارتی ساختمان با اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در ساختمان‌های جدیدالاحداث و اجرای راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌های موجود با جایگزینی سیستمهای گرمایشی و سرمایشی نوین و لوازم خانگی راندمان بالا، راهکار جلوگیری از بحران کمبود انرژی مورد نیاز در بخش خانگی و تجاری در سمت تقاضای انرژی محسوب می‌شود. هاشمی می افزاید: محدود کردن میزان انتقال حرارت در اجزای ساختمان با عایق‌کاری حرارتی پوسته خارجی ساختمان‌ها، انتخاب مصالح ساختمانی مناسب، استفاده از پنجره‌های دوجداره با پروفیل‌های یوپی‌وی‌سی یا آلومینیوم حرارت‌بند، عایق‌کاری کانال‌های هوا، لوله‌های تأسیسات و سیستم تولید آب‌گرم، نصب سیستمهای کنترل‌کننده موضعی نظیر شیرهای ترموستاتیک روی رادیاتورها و نصب سیستمهای کنترل مرکزی هوشمند و مجهز به سنسور اندازه‌گیری دمای هوای محیط و به‌طور خلاصه رعایت کامل مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در مراحل طراحی و اجرای ساختمان‌های جدید، از یک طرف نیاز به گرمایش و سرمایش ساختمان را کاهش می‌دهد و از طرف دیگر از هدر رفتن گرما و سرمای تولیدشده جلوگیری می‌کند. مطابق گزارش سال ۹۵ مرکز آمار ایران، در ۲۵ درصد ساختمان‌های کشور پنجره دوجداره نصب شده و در ۶ درصد ساخت‌وسازها عایق‌کاری لوله‌های انتقال آب گرم و در حدود ۸ درصد ساختمان‌ها عایق‌کاری دیوارهای خارجی انجام شده است. به گفته این مسول طبق برآوردها هزینه‌های رعایت مبحث ۱۹ در ساخت‌وسازها از قبیل عایق‌کاری دیوارها، دوجداره‌سازی پنجره‌ها و نصب سیستم هوشمند و کنترلی روشن و خاموش کردن سیستمهای سرمایشی و گرمایشی برای ساختمان‌های گروه «الف» (لوکس) تا گروه «د» (بنایی‌ساز) بین ۸ الی ۱۳ درصد از هزینه ساخت‌وساز را شامل می‌شود. این آمار و برآوردها نشان می‌دهد به‌رغم اینکه افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز با رعایت مبحث ۱۹ حدود ۱۰ درصد است و با حصول صرفه‌جویی، هزینه‌های مصرف انرژی در دوره بهره‌برداری ساختمان کاهش می‌یابد، لیکن کماکان کشور در زمینه اجرای کامل مبحث ۱۹ بدون تأثیر شگرف در اقتصاد و تولید مسکن به‌منظور کاهش هدررفت انرژی با‌ضعف و مشکلات جدی مواجه است.
