تاریخ مفهوم عدالت اجتماعی در دوران مشروطه

دوران مشروطه یکی از نقاط حساس تاریخ ایران به حساب می‌آید. دلیل آن نــه فقط به واقعه مشروطه و شرایط حاصل شده آنف که بیشتر بخاطر تمام تغییراتی است که پیش از ۱۲۸۵ ش اتفاق افتاد و ماحصل آن انقلاب مشروطه شد. شاید یکی از بزرگترین عوامل شکل‌گیری مشروطه را بتوان فعالیت‌هایی نام برد که در دوره ناصرالدین شاه و زمان صدارت قائم مقام فراهانی، امیرکبیر و امین السلطان به انجام رسید. شکل‌گیری دارالفنون، عزیمت دانشجویان ایرانی به دانشگاه‌های غربی و آشنایی با زبان، فرهنگ و توسعه این جوامع، ورود صنایع نوین و جایگزینی آن با صنایع دستی، مسافرت شاه به اروپا و آشنا شدن با مظاهر تمدنی نوین، افزایش سواد مدرسه‌ای غیر از سواد مکتبی و دینی که نمادی از ورود به دنیای جدید به حساب می‌آمد، شکل‌گیری راه‌ها و امکان مبادلات کالا‌ها در داخل و خارج، ورود کالا‌های جدید و لوکس غربی به داخل کشور، مجاورت با همسایگانی که درگیر تفکرات جدید و انقلاب‌های طبقاتی بودند، شکل‌گیری گروه‌های متنوع حاشیه‌ای، همه و همه زمینه‌هایی بود برای تغییراتی که بی صدا در داخل کشور رخ داد و نیاز‌ها و خواسته‌های جدیدی را در صدر مطالبات مردمی قرار داد.

سمیه توحیدلو، نویسنده این کتاب، دانش آموخته‌ی دکتری جامعه‌شناسی گرایش توسعه، دانشگاه تهران است. سمیه توحیدلواستادیار، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی می‌باشد.

 عدالت: چه باید کرد؟

مایکل سندل در کتاب تحسین‌شده‌اش که درس‌نوشته‌های سی‌سالهٔ او در دانشگاه هاروارد است، سعی می‌کند دربارهٔ مسائل پیچیده و مواردی که در زندگی عمومی امروز با آن روبه‌رو هستیم صحبت کند. این کتاب یک راهنمای واضح و جذاب برای کسانی است که مشتاق گفتمان فلسفی و آشنایی با مسائل روز، منتها با دیدی متفکرانه‌تر هستند.

 ازدواج، خودکشی با کمک پزشک، سقط جنین، خدمات ملی، محدودیت‌های اخلاقی بازار‌ها و... مسائلی هستند که سندل عدالت را درخصوص آن‌ها مطرح می‌کند و پرسش‌های بزرگ فلسفهٔ سیاسی را به دردسرسازترین مسائل روز مرتبط می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه درک دقیق‌تری از فلسفه می‌تواند به ما کمک کند تا سیاست، اخلاق و اعتقادات خود را نیز درک کنیم و انسان‌های بهتری بشویم.

کتاب عدالتْ تفکربرانگیز و عاقلانه است و به طور قانع‌کننده‌ای به سؤالات سخت زندگی مدنی ما پاسخ می‌دهد.  درواقع کتاب عدالت ما را با مفاهیمی مواجه می‌کند که اغلب ناشناخته در زیر درگیری‌های ما پنهان شده‌اند.

سندل نظریه‌های عدالت را با وضوح و بی‌واسطه توضیح می‌دهد. ایده‌های ارسطو، جرمی بنتام، ایمانوئل کانت، جان استوارت میل، رابرت نوزیک و جان رالز در این کتاب مطرح شده و به بحث گذاشته شده‌اند. درحقیقت،  سندل به مجموعه‌ای از نظریه‌های مربوط به عدالت می‌پردازد. فایده‌گرایی جرمی بنتام طرح و نقد می‌شود و سپس اصلاحات جان استوارت میل مورد بحث قرار می‌گیرد. آزادی‌خواهان، به‌ویژه رابرت نوزیک و استدلال‌های آن‌ها نقد و تحلیل می‌شوند. سپس سندل به امانوئل کانت و نظریات او می‌پردازد. بحث سپس به جان رالز می‌رسد. بعد از آن، ارسطو مورد بررسی قرار می‌گیرد. اینجاست که سندل شروع به روشن‌کردن دیدگاه خود می‌کند. او استدلال می‌کند که عدالت، به جای اینکه خودمختار باشد هدف دیگری دارد.

مایکل سندل، در جایگاه فیلسوف سیاسی و روشنفکر، نمی‌خواهد مردم اطراف خود را رهبری کند، بلکه آن‌ها را به لذت تفکر در مورد مسائل بزرگ سیاست اجتماعی نزدیک می‌کند.  

 سندل در کتاب عدالت؛ چه باید کرد؟ باعث می‌شود خواننده در مفروضات خود تجدید نظر کند و عقاید خود را به چالش بکشد و روش‌های پذیرفته‌شدهٔ تفکر را زیر سؤال ببرد.

بخشی از کتاب عدالت؛ چه باید کرد؟

در برخی موارد مسألهٔ فضیلت و افتخار چنان آشکار است که قابل انکار نیست. از سال ۱۹۳۲، ارتش ایالات متحدهٔ امریکا به سربازانی که در مبارزه علیه دشمن کشته یا مجروح می‌شوند مدال می‌دهد. این مدال، علاوه بر افتخار، برای دارندگان خود امتیاز‌های ویژه‌ای را در بیمارستان‌های کهنه‌سربازان به همراه دارد.

از زمان آغاز جنگ‌های جاری در عراق و افغانستان، تعداد روزافزونی از کهنه‌سربازان به فشار‌های روانی پس از مجروحیت دچار شده‌اند و تحت درمان قرار گرفته‌اند. نشانه‌های این بیماری کابوس‌های مکرر، افسردگی شدید، و خودکشی است. بر اساس گزارش‌ها، دست‌کم سیصدهزار کهنه‌سرباز از این بیماری یا افسردگی شدید رنج می‌برند. طرفداران این کهنه‌سربازان می‌گویند که آن‌ها نیز سزاوار دریافت نشان قلب ارغوانی‌اند. آن‌ها می‌گویند از آن‌جا که جراحت‌های روانی دست‌کم می‌تواند به اندازهٔ آسیب‌های جسمی توان‌فرسا باشد، سربازانی که از این آسیب‌ها رنج می‌برند باید این نشان را دریافت کنند.  

بعد از این‌که گروهی از مشاوران وزارت دفاع امریکا این مسأله را بررسی کردند، وزارت دفاع در سال ۲۰۰۹ اعلام کرد که نشان قلب ارغوانی فقط به سربازانی تعلق می‌گیرد که آسیب جسمی دیده‌اند و کهنه‌سربازانی که از ناراحتی‌ها و آسیب‌های روانی رنج می‌برند، اگرچه واجد شرایط درمان پزشکی تحت حمایت دولت و پرداخت‌های ازکارأفتادگی هستند، مشمول دریافت این مدال نمی‌شوند. وزرات دفاع برای این تصمیم خود دو دلیل ذکر کرد: آسیب‌های روانی پس از مجروحیت، برخاسته از اقدامات عمدی دشمن نیست و تشخیصشان نیز دشواراست.   این کتاب را به محققان و علاقه‌مندانی پیشنهاد می‌کنیم که می‌خواهند با مفهوم عدالت در این دوره آشنا شوند و دربارهٔ اتفاقاتی که هر روز در دنیا رخ می‌دهد، پرسش‌های فراوان دارند و درصددند به پاسخ سؤال‌هایشان برسند.