سهم ۱۵ درصدی ایران در تولید خرما
بر اساس آمار منتشر‌شده از سوی فائو، در سال 2023 ایران با تولید سالانه بیش از یک میلیون و 300هزار تن خرما، سومین تولیدکننده خرما در جهان محسوب می‌شود. اما از نظر ارزش صادراتی محصول خرما، بعد از کشورهای تونس، امارات متحده عربی، پاکستان و عراق در رتبه پنجم قرار گرفته است.
بر اساس گزارش فائو در سال 2023 مصر با تولید یک میلیون و 747هزار و 715 تن خرما در صدر تولیدکنندگان جهانی خرما قرار گرفته است و عربستان با یک میلیون و 565هزار و 830 تن و ایران با یک میلیون و 303هزار و 717 تن در رتبه دوم و سوم قرار دارند. آمار‌‌‌ها حاکی از آن است که میزان تولید خرما در جهان از سال 2015 تاکنون روند افزایشی داشته است و بنا بر آمارهای رسمی کشور سهم ایران از تولید جهانی خرما 15درصد است. به گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، به‌‌‌رغم اهمیت تولید خرما در کشور، چالش‌‌‌ها و تنگناهای مختلفی در فرآیند تولید تا مصرف؛ یعنی از زمان کاشت، داشت، برداشت، فرآوری و بسته‌‌‌بندی، بهداشت و ایمنی محصولات، عرضه و مصرف و مهم‌تر از همه صادرات وجود دارد. هر ساله در استان‌‌‌های عمده تولیدکننده مشکلات متعددی به‌ویژه در فصول برداشت و سپس زمان‌‌‌های اوج فروش مانند ماه مبارک رمضان مشاهده می‌شود. همه این مسائل حاکی از وضعیت کنونی حاکم بر چرخه تولید خرماست که نه تولیدکننده به آن صورت راضی است و نه عرضه‌‌‌کننده و صادرکننده‌‌‌ای که محصول نهایی را به بازارهای مصرف داخلی و خارجی می‌‌‌رساند. یکی از راهکارهای مطرح شده برای رفع این مشکلات، مدیریت مناسب زنجیره تامین یا عرضه است. زنجیره عرضه از مرحله تامین نهاده‌‌‌ها برای تولیدکنندگان بخش کشاورزی شروع شده و به کالاهای در دسترس مصرف‌کنندگان در قفسه خرده‌‌‌فروشی‌‌‌ها ختم می‌شود. بنابراین، در طول این زنجیره مجموعه زیادی شامل تولیدکنندگان، واسطه‌‌‌ها، سوداگران، صنایع فرآوری، صنایع بسته‌‌‌بندی، صنایع حمل‌‌‌ونقل، عمده‌‌‌فروشان، خرده‌‌‌فروشان و... فعالیت می‌کنند، تا کالای مطلوب مصرف‌کنندگان را در زمان و مکان مناسب در اختیار وی قرار دهند. در زنجیره تامین علاوه بر جریان فیزیکی کالا، جریان اطلاعاتی و مالی هم در بین اعضای زنجیره برقرار می‌شود.
زنجیره تامین ارزش خرما، زنجیره پیچیده و متنوعی از مراحل مختلف تخصصی از مرحله آماده‌‌‌سازی نخلستان تا مراحل بسته‌‌‌بندی و بازاررسانی محصول را شامل می‌شود که هرکدام در کمیت و کیفیت محصول نهایی نقش تعیین‌‌‌کننده‌‌‌ای دارند.
آمار وزارت جهاد کشاورزی کشور نشان می‌دهد که تولید خرما در سال‌های 1393 تا 1399 از یک روند صعودی برخوردار بوده است. بر اساس همین آمار در سال 1399 سطح بارور نخلستان‌‌‌های ایران 227هزار هکتار بود که این مقدار برابر 8.9درصد از سطح بارور کل باغات کشور را تشکیل می‌دهد. همچنین خرما با تولیدی در حدود یک میلیون و 300هزار تن و با داشتن سهمی معادل 5.5درصد از کل تولید محصولات باغی، رتبه پنجم تولید کل محصولات باغی کشور را به خود اختصاص داده است.
بر اساس هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار ایران در خصوص مقدار مصرف خرما مصرف انواع خرما از سال 1395 تا 1398 از یک روند نزولی برخوردار بوده است به طوری که در مقایسه با سال 1395 این رقم در سال 1398 به نزدیک نصف رسیده است.
اطلاعات طرح شاخص قیمت کالا‌‌‌ها و خدمات مصرفی نشان می‌دهد قیمت خرما طی سال‌های مورد بررسی دارای سیر صعودی بوده است. افزایش قیمت این محصول بر مصرف خانوار تاثیر منفی گذاشته است به طوری که در سال 1398 مقدار مصرف سالانه خرما در بین خانوارهای ایرانی کاهش پیدا کرده است. از طرفی صادرات این محصول نیز ممکن است در افزایش قیمت و کاهش مصرف تاثیر‌گذار باشد.
درخصوص بازار داخلی خرما که این روزها به دلیل ماه مبارک رمضان اوج عرضه و تقاضای آن در بازار است مدیر سازمان تعاون روستایی تهران در مصاحبه با «دنیای‌اقتصاد» اظهار کرد: هرسال به دلیل بالا رفتن تقاضای خرما در ماه مبارک قیمت این محصول افزایشی بود. اما امسال به دلیل ذخیره‌سازی‌‌‌های صورت گرفته توسط میادین و تعاون روستایی قیمت خرما در ایام ماه مبارک رمضان کاهشی شده است.
محمد لشکری درباره قیمت خرما متذکر شد: از 15 اسفند ماه میادین میوه و تره‌بار برای توزیع خرما اقدام کردند و قیمت میادین برای خرما 93هزار تومان اعلام شده است، این در شرایطی است که خرما در بازار با قیمت بالاتر هم به فروش می‌‌‌رسد.
وی افزود: تعاون روستایی امسال به دلیل ذخیره 100 تنی خرما این محصول را با قیمتی پایین‌تر از بازار ارائه خواهد کرد که به فراخور شرایط بازار هر استان توسط کمیته مربوطه قیمت مشخص و در ایام ماه مبارک توزیع خواهد شد و همین روند موجب کاهشی شدن قیمت خرما در ماه مبارک رمضان خواهد شد.
لشکری در آخر تاکید کرد: هیچ نگرانی بابت عرضه خرما در ایام ماه مبارک رمضان وجود ندارد و همه چیز طبق برنامه پیش خواهد رفت و در نهایت قیمت خرما کاهشی خواهد شد. مدیرعامل یک شرکت تولیدی خرما در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در خصوص بازار جهانی خرما اظهار کرد: بیشترین فروش خرما در ماه مبارک رمضان برای کل مسلمانان جهان است به همین دلیل در این ایام صادرات خرما افزایش چشمگیری دارد، اما متاسفانه امسال اعلام عوارض 50 درصدی توسط دولت با وجود اعمال نشدن آن لطمه بزرگی به تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول وارد کرد.
یوسف سجادی بیان کرد: یک ماه و نیم گذشته دولت با اعلام عوارض 50 درصدی در شرایطی که اوج صادرات خرمای مضافتی در همین زمان بوده است لطمه سنگینی را به تولیدکننده و صادرکننده خرما وارد کرده است، زیرا با وجود اعمال نشدن این سیاست فعالان این بخش به دلیل اینکه بارشان در گمرکات ایران نماند و مجبور نباشند عوارض 50 درصدی پرداخت کنند عملا دست نگه داشتند و تا برداشتن کامل این عوارض اقدامی نکردند، به همین دلیل بازار صادراتی دچار رکود شد، زیرا معنی عوارض 50 درصدی این است که به ازای هر دو کانتینر خرما یک کانتینر باید عوارض پرداخت شود که این برای فعالان خرما بسیار سهمگین است.
وی افزود: در سال‌های گذشته ما در حوزه خرما جایزه صادراتی داشتیم، اما امسال به دلیل همین مسائل صادرات خرما دچار بحران شد. از طرفی در جهان ما رقبای جدی در زمینه خرما داریم که امسال از آنها عقب ماندیم و من فکر می‌‌‌کنم حدود 15 تا 20درصد صادرات کاهش پیدا کرده است.
سجادی در خصوص علت ارزآوری کمتر ایران نسبت به سایر رقبای خود در صادرات خرما گفت: پایین آمدن ارزش پول ملی موجب شده تا به‌‌‌رغم بالا بودن حجم صادرات خرمای ایران که از کیفیت بالایی هم برخوردار است، ارزآوری آن کمتر باشد و خرمای ایرانی نسبت به سایر جهان خرمای ارزان‌‌‌تری به حساب بیاید.
وی در خصوص کیفیت خرمای ایرانی تاکید کرد: کیفیت خرمای ایران حرف اول را در جهان می‌‌‌زند به دلیل اینکه کشاورزان خرما در کشور از کود و سهم کمتری استفاده می‌کنند و حدود 60درصد خرمای تولیدی کشور ارگانیک است به همین دلیل بهترین کیفیت را دارد.
سجادی درباره وضعیت بازار داخلی گفت: اکنون اوج عرضه و تقاضای بازار است و بازار فروش داخلی از شرایط مطلوبی برخوردار است و بیشترین زمان فروش خرما در کشور در ماه مبارک رمضان و ماه محرم است؛ یعنی 60درصد فروش در این دوماه است و 40درصد آن در بقیه سال است.
