مهدی فاضلی

کارشناس ارشد معماری-انرژی

همزمان با انقلاب صنعتی و آغاز دنیای مدرن، رفته‌رفته معماری بومی به فراموشی سپرده شد و طبیعت و محیط طبیعی و معماری همساز با اقلیم جای خود را به معماری مدرن و سبک بین‌المللی داد و تحولات به‌وجود آمده تا مدت‌ها به‌عنوان الگوی انسان مدرن جایگاه خود را در ذهن او تثبیت کرد. از این رو انسان مدرن به‌طور کلی، بستر معماری را نادیده گرفت. پیشرفت‌های عظیم تکنولوژی، استخراج نفت و سایر ذخایر زیرزمینی نیز استفاده هرچه بیشتر این منابع تجدیدناپذیر را فراهم آورد بنابراین با وجود منابع سوختی فراوانی که در دسترس بود، تامین نیازهای گرمایشی و سرمایشی به‌راحتی میسر شد.

اما دیری نپایید که انسان مدرن با بحران انرژی روبه‌رو شد. گرم شدن کره زمین، نازک شدن لایه ازن به علت استفاده از آلاینده‌ها، افزایش آلودگی محیط زیست و انقراض گونه‌های زیستی، ضرورت توجه به مسائل زیست محیطی را دوچندان کرد. دهه ۷۰ میلادی را می‌توان دهه آگاهی یافتن از بحران‌های زیست محیطی نامید. توسعه پایدار، معماری پایدار و معماری سبز از نتایج این دهه به‌شمار می‌آید.

در پی آگاهی یافتن انسان از مسائل زیست‌محیطی، سه حیطه «ارزش‌های اجتماعی»، «منابع محیطی» و «مهارت‌های طراحی» در بحث توسعه پایدار وارد شدند. بنابراین از آنجا که حوزه ساختمان، ۵۰ درصد مصرف انرژی را در جهان به خود اختصاص داده است، رویکرد توسعه پایدار در مقیاس خرد تا کلان ساختمان مورد توجه قرار گرفت. در این زمان، علاوه بر توجه به منابع محیطی، توجه به انسان نیز در اولویت قرار گرفت. انسان مدرن که در پس جوامع صنعتی به ابزار بدل شده، نقطه اصلی توجه توسعه پایدار است و می‌توان گفت طراحی پایدار و توسعه پایدار در جهت ابعاد انسان‌مدارانه و انسان‌گرایانه، اعتباری خاص یافته‌اند.

ساخت و ساز پایدار این چنین تعریف شده است: «مدیریت یک محیط پاک و سالم براساس بهره‌برداری موثر از منابع طبیعی و اصول اکولوژیکی» که هدف از طراحی ساختمان‌های پایدار کاهش آسیب آنها به محیط و منابع انرژی و طبیعت است و شامل قوانین زیر است:

• کاهش مصرف منابع غیرقابل تجدید

• توسعه محیط طبیعی

• حذف یا کاهش مصرف مواد سمی یا آسیب‌رسان به طبیعت در صنعت ساختمان‌سازی

بنابراین به‌طور خلاصه ساختمان پایدار را می‌توان این چنین تعریف کرد: ساختمانی که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیع‌تر با منطقه و جهان دارد. تکنیک‌های ساختمان‌سازی در یک پهنه وسیع در جهت تامین کیفیت یکپارچه از نظر اقتصادی، اجتماعی و محیطی می‌کوشند؛ چراکه استفاده معقول از منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان‌سازی به حفظ منابع طبیعی محدود و کاهش مصرف انرژی کمک کرده (محافظت انرژی) و باعث بهبود کیفیت محیطی می‌شود.

باورهای غلط در توسعه ساختمان‌های گردشگری

امروزه گردشگری به عنوان یکی از بزرگ‌ترین هدایت‌کنندگان توسعه جهانی، نقش مهمی در رشد اقتصاد و به تبع آن بهبود تغییر محیط زیست دارد.

این صنعت به تنهایی مسوول پنج درصد دی‌اکسیدکربن و گازهای گلخانه‌ای تولیدشده در جهان است که از این میزان یک درصد متعلق به هتل‌ها و دیگر انواع اقامتگاه‌ها است. اهمیت این موضوع سبب شد تا سازمان جهانی گردشگری برنامه‌های متعددی را در هتل‌های بزرگ در نقاط مختلف جهان پیاده کند. پیرو این اقدام گروه‌های مردم‌نهاد مختلفی تشکیل شد که اماکن اقامتی را بر اساس همین شاخص‌ها انتخاب می‌کنند.

این همان موضوعی است که در کشور ما مورد غفلت واقع شده است. در راستای توسعه پایدار در حوزه ساختمان‌های گردشگری، دو باور اشتباه وجود دارد که بسیار حائز اهمیت است:

باور اول، نحوه تامین آسایش ساکنان فضای مصنوعی است که به دست انسان ساخته شده است. یکی از اصلی‌ترین چالش‌های معماری پایدار، توجه به آسایش ساکنان است. به بیان دیگر گروهی از مردم گمان می‌کنند آسایش انسان، در هتل‌هایی که مصرف انرژی را کاهش می‌دهند ممکن است کمتر تامین شود، اما به‌عکس، آسایش ساکنان، مبنای معماری پایدار قرار می‌گیرد.

همین موضوع سبب شده است تا امروزه گردشگران جهانی به دنبال اقامت در هتل‌هایی باشند که با این رویکرد پایدار ساخته شده‌اند؛ اقامت در فضایی که آسایش ساکنان را به بهترین نحو تامین می‌کند و در عین حال کمترین آسیب را برای محیط‌زیست به همراه دارد.

باور دوم، مربوط به هزینه‌های ساخت هتل‌های پایدار است. گروهی از مردم گمان می‌کنند هزینه ساخت در هتل‌هایی که مصرف انرژی را کاهش می‌دهند، بیشتر از هتل‌های معمولی است. اما بارها مشاهده شده است که هزینه‌های مربوط به هتل‌های پایدار کمتر از هتل‌های معمولی است.

این هتل‌ها می‌توانند از شبکه تامین انرژی جدا باشند و انرژی خود را خود تامین کنند. بررسی نتایج مطالعات انجام شده در ارتباط با تاثیرات توسعه هتل‌های پایدار و سبز در ایران بر رونق صنعت گردشگری، در فرصت حاضر نمی‌گنجد و در یادداشت‌های بعدی به آن خواهیم پرداخت.