سید روح‌الله حسینی‌مقدم *
عرضه عمومی اولیه، اولین فروش سهام عادی یک شرکت به سرمایه‌گذاران از طریق بورس یا پذیره‌نویسی عمومی است.

هدف اصلی از عرضه عمومی اولیه، افزایش سرمایه برای شرکت است. عرضه سهام در بورس به‌منظور بهره‌برداری از منافع و امتیازات آن، مقررات سنگین و الزامات گزارش‌گری را هم به دنبال خود دارد.
سالانه حجم زیادی از پول‌های تازه سرمایه‌گذاران از طریق بورس‌ها در عرضه‌های سهام شرکت‌ها جذب می‌شوند و به‌منظور توسعه فعالیت‌ها در اختیار شرکت‌ها قرار می‌گیرد. با هدف تعیین قیمت مناسب نیز بورس‌ها طی دوره‌های مختلف، روش‌های متفاوتی را برای عرضه اوراق بهادار انتخاب کردند تا بتوانند هم بخش زیادی از سهام شرکت را به فروش برسانند و هم قیمت منصفانه و واقعی را کشف کنند.
در این راستا موسسات تامین سرمایه و مشاوران پذیرش فعالیت وسیعی در جهت آماده‌سازی، ارزش‌گذاری و پذیره‌نویسی سهام شرکت‌های آماده عرضه انجام می‌دهند؛ هر چند این موسسات شاید در ابتدای راه عرضه سهام و روش‌های به‌کارگیری برای عرضه باشند.
بررسی عرضه‌های اولیه در بورس‌های نیویورک و نزدک در آمریکا نشان می‌دهد که طی ۳ سال ۲۰۰۸ تا پایان اکتبر ۲۰۱۰، ۲۴۴ عرضه عمومی اولیه در این دو بورس انجام شده است.
شرکت‌های عرضه شده طیف وسیعی از صنایع را شامل می‌شوند؛ ولی نگاهی اجمالی حکایت از آن دارد که بخش عمده شرکت‌های عرضه شده مربوط به صنعت تکنولوژی و صنعت خدمات مالی است؛ به طوری که 62 شرکت از مجموع 244 شرکت عرضه شده در این سال‌ها از این دو صنعت بوده‌اند.
اما چنین رفتاری در بسیاری از بورس‌های مطرح دنیا نظیر لندن، آلمان و توکیو نیز مشاهده می‌شود، اما نگاه دقیق‌تر به آمارها حکایت از آن دارد که طی سال‌های اخیر شرکت‌هایی از صنایع جدید متقاضی پذیرش در بورس‌ها هستند. شرکت‌هایی که در حوزه آموزشی فعالیت می‌کنند، شرکت‌هایی که در حوزه مدیریت ریسک فعال هستند، بیمارستان‌ها و هتل‌ها از زمره این شرکت‌ها هستند. شرکت‌هایی مانند شرکت‌های مشاوره، شرکت‌های فعال در حوزه بهداشت و درمان، بازاریابی، تبلیغات، امنیت و سرگرمی تعدادشان در بوس‌ها روزبه‌روز در حال افزایش است. به نظر می‌رسد که به‌رغم احساس نیاز توسط فعالان و شرکت‌های این عرصه‌ها، موسسات تامین سرمایه و بورس‌ها باید به استقبال این شرکت‌ها و صنایع بروند. شرکت‌هایی که شاید در کشور ما هنوز به درستی درک و مدیریت نشده‌اند.
به‌منظور بررسی علمی و دقیق‌تر نمونه‌ای از صنایع خاص از بین عرضه‌های عمومی اولیه صورت گرفته در بورس نیویورک و نزدک انتخاب شد. نمونه جدید شامل 32 شرکت است که 7 شرکت در حوزه آموزش، 10 شرکت در زمینه بهداشت و درمان یک بیمارستان، 3 هتل، یک شرکت فعال در عرضه مدیریت ریسک و ... است. جدول 2 جزئیات نمونه انتخابی را نشان می‌دهد. هدف از انتخاب این نمونه بررسی دو موضوع بود:
۱- آیا این شرکت‌ها که بسیاری از آنها سرمایه اندکی نیز (به نسبت سایر شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نیویورک و نزدک) دارند عرضه اولیه موفقی از نظر عرضه‌کنندگان محسوب می‌شدند.
2- آیا این عرضه مورد اقبال سرمایه‌گذاران واقع شده است؟
برای پاسخ به این دو پرسش اطلاعات مربوط به قیمت‌گذاری پیشنهادی بانک‌های سرمایه‌گذاری و موسسات عرضه‌کننده و قیمت عرضه اولیه همچنین قیمت روز بعد از عرضه استخراج شد. از آنجا که روش غالب در عرضه اولیه طی سال‌های اخیر در بورس نیویورک و نزدک روش ثبت دفتری است، قیمت پیشنهادی پذیره‌نویس در بازار در دسترس است. چنانچه قیمت عرضه اولیه در محدوده قیمت پیشنهادی عرضه‌کننده یا بالاتر از آن بود، عرضه موفق تشخیص داده می‌شد و چنانچه عرضه اولیه با قیمتی کمتر از محدوده پیشنهادی بانک سرمایه‌گذاری یا عرضه‌کننده بود، عرضه را ناموفق تشخیص می‌دادند. ۳۲ شرکت حاضر در نمونه نشان داد که قیمت همه شرکت‌های عرضه شده از صنعت آموزش با قیمتی با اخذ از قیمت پیشنهادی عرضه‌کننده کشف شد.
در مورد هتل‌ها، شرکت‌های فعال در حوزه مدیریت ریسک، مشاوره بازی و سرگرمی و امنیت نیز چنین نتیجه‌ای حاصل شد، اما در مورد شرکت‌های فعال در حوزه بهداشت، بیمارستان، خدمات دفاعی و تبلیغات چنین نتیجه‌ای به‌دست نیامد، اما در مجموع 65 درصد از عرضه‌های صنایع خاص موفق بوده است.
در پاسخ به پرسش دوم، بازدهی یک‌روزه مورد بررسی واقع شد. نتایج حکایت از آن دارد که ۶ شرکت از ۷ شرکت صنعت آموزشی در پایان روز اول، بازدهی قابل قبولی داشتند و تعدادی از آنها نیز از بازدهی بیش از ۱۵ درصد طی یک‌روز برخوردارند. تنها ۴ شرکت از ۱۰ شرکت فعال در صنعت بهداشت بازدهی مثبت داشتند. همه هتل‌های عرضه شده هم مورد اقبال سرمایه‌گذاران واقع شد و بازدهی مثبت داشت. نتایج بررسی سایر صنایع در جدول زیر آمده است:
نتیجه این بررسی اجمالی شاید می‌تواند این باشد که موسسات تامین سرمایه و بورس در کشور ما باید زمینه لازم برای جذب شرکت‌های فعال در حوزه‌هایی که مغفول مانده‌اند را فراهم کنند.
بیمارستان‌های خصوصی، هتل‌ها، موسسات آموزشی و شرکت‌های فعال در حوزه تبلیغات می‌توانند به‌منظور توسعه فعالیت‌های خود و بهره‌مندی از منافع بورسی شدن در کانون توجه قرار بگیرند و در فهرست نرخ‌های پذیرفته شده در بورس قرار گیرند.
* کارشناس بازار سرمایه