غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی *

بهای نفت خام در بازار آمریکا (بورس نیویورک) طی هفته گذشته (۲۲ فوریه الی ۲۵ فوریه ۲۰۱۱) از یک روند افزایشی همراه با نوسان برخوردار بود. بر این اساس طی هفته گذشته در ابتدا به دلیل تداوم و تشدید ناآرامی‌ها در لیبی و کاهش ۲/۱ میلیون بشکه‌ای در روز از تولید نفت‌خام این کشور، افزایش نگرانی فعالان بازار نفت از احتمال گسترش ناآرامی‌ها در خاورمیانه و تسری آن به صادرکننده بزرگ نفت یعنی عربستان سعودی با ظرفیت قابل توجه مازاد تولید، توقف فعالیت بندر هدلند، فعالیت دو سکوی انفیلید و کوساک پایونیر شرکت وودساید پترولیوم و تعطیلی دو میدان نفتی استاگ و ون‌گوث شرکت آمریکایی آپاچی در مناطق فراساحلی غرب استرالیا به دلیل فعالیت توفان کارلوس و کاهش ارزش دلار در مقابل یورو، قیمت نفت خام WTI در بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، از حدود ۴۲/۹۵ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۲ فوریه ۲۰۱۱ تا بیش از ۱/۹۸ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۱۱ افزایش یافت، ولی مجددا در پی اعلام عربستان سعودی مبنی بر آمادگی این کشور جهت جبران کمبود عرضه نفت خام در بازار، پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) مبنی بر امکان تاثیر کمتر (از برآوردهای اولیه) ناآرامی‌های لیبی بر عرضه جهانی نفت خام، اعلام آژانس بین‌المللی انرژی مبنی بر جبران هرگونه کاهش عرضه نفت از سوی لیبی با استفاده از ذخیره‌سازی‌های کشورهای عضو از جمله آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان، اعلام رشد کمتر از انتظار تولید ناخالص داخلی آمریکا در ۳ ماهه چهارم ۲۰۱۰، کاهش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی و همچنین انتشارآمار مربوط به افزایش سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا معادل ۸۰۰ هزار بشکه در هفته منتهی به ۱۸ فوریه ۲۰۱۱، قیمت نفت خام WTI تا سطح ۲۸/۹۷ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۱۱ کاهش یافت که این سطح قیمتی نیز پایدار نبوده و در روز پایانی هفته گذشته به دلیل انتشار آمارهای مثبت درباره رشد اعتماد مصرف‌کنندگان آمریکایی، بهبود شاخص احساس مصرف‌کننده در آمریکا و همچنین خرید احتیاطی نفت به دلیل افزایش نگرانی‌ها درباره گسترش موج ناآرامی‌های لیبی به دیگر کشورهای عربی تولید کننده نفت، قیمت نفت خام WTI تا سطح ۸۸/۹۷ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۵ فوریه ۲۰۱۱ افزایش یافت. درگیری مردم و نیروهای امنیتی در برخی کشورهای عربی نظیر بحرین، دامنه ناآرامی‌ها را به کشورهای صادرکننده نفت نیزکشانده و دیگر کشورهای نفت‌خیز منطقه با نگرانی تحولات این کشورها را دنبال می‌نمایند.

طی هفته گذشته، به دلیل اعلام رشد کمتر از انتظار تولید ناخالص داخلی آمریکا در ۳ ماهه چهارم سال ۲۰۱۰، ارزش شاخص‌های بورس از یک روند کاهشی برخوردار بودند.

ارزش یورو در مقابل دلار طی هفته گذشته، در پی کاهش مشکلات اقتصادی و بهبود وضعیت اقتصادی کشورهای منطقه یورو از یک روند افزایشی برخوردار بود. تصویب کمک‌های مالی به یونان و ایرلند از سوی اتحادیه اروپا و صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۱۰، تا حدودی موجب تضعیف ارزش یورو در مقابل دلار شده است، ولی کارشناسان معتقدند این روند تداوم نیافته و برنامه‌های انبساطی بانک مرکزی آمریکا، سبب کاهش ارزش دلار خواهد شد. بطور کلی ارزش دلار در مقابل یورو در پی تصمیمات فدرال رزرو مبنی بر ارائه کمک‌های مالی برای بهبود اوضاع اقتصادی این کشور، از یک روند کاهشی برخوردار بوده است. سیاستگذاران بانک مرکزی آمریکا اعلام کرده‌اند که آماده ارائه کمک‌های بیشتر برای بهبود اوضاع اقتصادی این کشور می‌باشند، لذا در صورت اجرای برنامه‌های انبساطی بانک مرکزی آمریکا و تزریق پول به اقتصاد این کشور برای جلوگیری از بازگشت به رکود، ارزش دلار افت خواهد کرد.

تحلیلگران نفتی معتقدند با توجه به تحولات ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه، قیمت‌های نفت خام در بازار جهانی در آینده نزدیک کاهش نخواهند یافت. در حال حاضر روزانه ۲/۱ میلیون بشکه از تولید نفت خام لیبی کاسته شده و بازار نفت چشم امید به اعضای اوپک برای جبران این کمبود دارد. در این راستا عربستان سعودی اعلام کرده است که در شرایط حاضر با توجه به موازنه عرضه و تقاضا در بازار جهانی نفت خام نیازی به افزایش تولید نمی‌باشد، ولی اگر شرایط به گونه‌ای باشد که کمبود در بازار نفت احساس شود، این کشور آمادگی لازم برای افزایش تولید به منظور جبران کمبود عرضه نفت در بازار را دارد. سرمایه‌گذاران بازار نفت نگران گسترش ناآرامی‌ها به عربستان به عنوان صادرکننده بزرگ منطقه و دارای ظرفیت قابل توجه مازاد تولید می‌باشند، هر چند که دولتمردان این کشور سعی در آرام نمودن اوضاع سیاسی این کشور دارند، ولی حساسیت‌های زیادی از این جهت به وجود آمده است. برخی مقامات نفتی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) اعلام کرده‌اند که در حال حاضر با وجود ناآرامی‌ها در لیبی کمبودی در عرضه نفت در بازار وجود نداشته و این سازمان توانایی جبران کمبود عرضه نفت خام لیبی در بازارهای جهانی را دارد. منابع ثانویه تولید اوپک در ماه ژانویه ۲۰۱۱ را ۷/۲۹ میلیون بشکه در روز برآورد نموده‌اند، در حالی که تقاضای جهانی نفت خام در این فصل بیشتر از ۲۹ میلیون بشکه در روز نخواهد بود. اعضای اوپک که بیش از یک سوم نفت خام جهان را تولید می‌کنند در یکصد و پنجاه و هشتمین نشست فوق‌العاده خود در کیتو اکوادور برای هفتمین‌بار پیاپی تصمیم گرفتند سهمیه‌های تولید را در همان سطح ۸۴۵/۲۴ میلیون بشکه در روز تثبیت نمایند. نشست آتی اعضای این سازمان در خرداد سال آینده در مقر دائم این سازمان، در وین اتریش برگزار خواهد شد.

بر اساس آمار بریتیش پترولیوم (BP)، میزان تولید نفت خام لیبی در سال ۲۰۰۹ در حدود ۶۵۲/۱ میلیون بشکه در روز و مصرف نفت خام این کشور نیز ۲۷۴ هزار بشکه در روز بوده است و بر این اساس صادرات لیبی در حدود ۳۷۸/۱ میلیون بشکه در روز اعلام شده است. در پی نا آرامی‌های سیاسی اخیر در لیبی و به دنبال آن تعطیلی بخش عمده پروژه‌های نفتی و پایانه‌های صادرات نفت، تولید روزانه نفت خام این کشور ۷۵ درصد ( ۲/۱ میلیون بشکه در روز) کاهش یافته است. لیبی بیشترین ذخایر نفت قاره آفریقا را در اختیار داشته و یکی از اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به شمار می‌رود. بیش از ۷۲ درصد از نفت خام صادراتی این کشور به بازار اروپا انتقال یافته و عمده صادرات نفت خام این کشور در سال ۲۰۰۹ به کشورهای ایتالیا، فرانسه، چین، آلمان و اسپانیا صورت گرفته است.

همچنین تولید گاز طبیعی لیبی در سال ۲۰۰۹ در حدود ۳/۱۵ میلیارد متر مکعب و میزان مصرف گاز طبیعی نیز معادل ۴۱/۵ میلیارد مترمکعب بوده است. این کشور در سال ۲۰۰۹ بیش از ۸۹/۹ میلیارد متر مکعب گاز صادر نموده است که در حدود ۹۳ درصد آن از طریق خط لوله به کشور ایتالیا بوده و حدود ۷ درصد نیز بصورت LNG به کشوراسپانیا صورت پذیرفته است. صادرات گاز لیبی به ایتالیا به وسیله خط لوله «گرین استریم شرکت ایتالیایی انی» که از زیر دریای مدیترانه می‌گذرد، به شهر گلا در جزیره سیسیل ایتالیا صادر می‌شود. این خط لوله ۵۲۰ کیلومتری طولانی‌ترین خط لوله زیر دریایی در بستر دریای مدیترانه به شمار می‌رود که در عمق ۱۱۲۷ متری دریا قرار دارد. ساخت این خط لوله در اوت ۲۰۰۳ آغاز و در فوریه ۲۰۰۴ به پایان رسید. این خط لوله گازی در حال حاضر سالانه بیش از ۹ میلیارد مترمکعب گاز را از لیبی به ایتالیا انتقال می‌دهد. صادرات گاز لیبی بیش از ۲/۱۳ درصد از کل گاز وارداتی ایتالیا را به خود اختصاص می‌دهد. الجزایر با ۸/۳۰ درصد و روسیه با ۳۰ درصد، بزرگ‌ترین تامین کنندگان گاز ایتالیا به شمار می‌روند. هلند نیز ۸/۱۰ درصد از گاز این کشور را تامین می‌نماید.

در اوایل هفته گذشته شرکت انی ایتالیا به دلایل امنیتی انتقال گاز لیبی از طریق خط لوله گرین استریم به ایتالیا را متوقف کرده است. تعلیق انتقال گاز از طریق این خط لوله به معنای افت تولید نفت و گاز شرکت انی در لیبی از حدود ۲۸۰ هزار بشکه معادل نفت در روز به ۱۲۰ هزار بشکه معادل نفت در روز خواهد بود.

بر اساس اعلام تحلیلگران بازار نفت، بر خلاف تونس که یک صادرکننده کوچک نفت بود و مصر نیز که تنها نقش ترانزیتی در بازار نفت داشت، تحولات لیبی نگرانی بزرگی برای صنعت نفت محسوب می‌شود. بر اساس پیش‌بینی موسسه بیزینس مانیتور، تولید نفت خام لیبی از حدود ۶۵۲/۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۹ به بیش از ۲۵۰/۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ افزایش خواهد یافت؛ در حالی که مصرف نفت خام این کشور روند رشد کندتری داشته و از ۲۷۴ هزار بشکه در روز به حدود ۴۰۵ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود صادرات نفت خام این کشور طی دوره مذکور به میزان ۴۶۷ هزار بشکه در روز افزایش یافته و به بیش از ۸۴۵/۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ بالغ گردد. همچنین بر اساس پیش‌بینی موسسه مذکور، تولید گاز طبیعی لیبی از ۳/۱۵ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۹ به بیش از ۲۷ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۰ افزایش خواهد یافت؛ در حالی که مصرف گاز طبیعی این کشور از ۴۱/۵ میلیارد مترمکعب به حدود ۱/۱۲ میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت. لذا بر این اساس پیش بینی می‌شود سطح صادرات گاز طبیعی لیبی از حدود ۹/۹ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۹ به بیش از ۹/۱۴ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۰ افزایش یابد.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، ناآرامی‌های سیاسی در لیبی سبب افت تولید شرکت‌های نفتی بین‌المللی فعال در این کشور شده و بسیاری از این شرکت‌ها متخصصان خود را از این کشور خارج کرده‌اند و همچنین برخی شرکت‌ها فعالیت خود در پروژه‌های نفتی را به حال تعلیق در آورده‌اند. طبق گزارش مذکور، آژانس بین‌المللی انرژی ادعا نموده است که هرگونه کاهش عرضه نفت از سوی لیبی به دلیل ناآرامی‌های اخیر در این کشور، با استفاده از ذخیره سازی‌های کشورهای عضو از جمله آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان جبران خواهد شد. آژانس بین‌المللی انرژی اعلام نموده است که ذخیره‌سازی‌های تجاری و استراتژیک نفت خام و فرآورده‌های نفتی کشورهای عضو این آژانس بیش از ۴ میلیارد بشکه می‌باشد که در مواقع ضروری می‌تواند مصرف ۹۴ روز و همچنین واردات ۱۴۵ روز اعضا را تامین نماید. این سازمان همچنین از اوپک خواسته است تا برای جبران احتمال کمبود عرضه نفت خام در پی نا آرامی‌های سیاسی لیبی با کشورهای مصرف کننده همکاری نماید.

براساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، قیمت سبد نفتی اوپک طی دوره ۲۱ فوریه الی ۲۴ فوریه ۲۰۱۱، ازحدود ۵۹/۱۰۰ دلار در هر بشکه تا بیش از ۰۱/۱۱۱ دلار در هر بشکه افزایش یافت. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۲۴ فوریه ۲۰۱۱، با ۶ دلار و ۴۲ سنت افزایش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۱۰۵ دلار و ۳۷ سنت رسیده است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۱۸ فوریه ۲۰۱۱ معادل ۹۸ دلار و ۹۵ سنت بود. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه فوریه (تا ۲۴ فوریه ۲۰۱۱)، با ۶ دلار و ۵۶ سنت افزایش نسبت به میانگین ماه ژانویه ۲۰۱۱ به هر بشکه ۹۹ دلار و ۳۸ سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه ژانویه ۲۰۱۱ معادل ۹۲ دلار و ۸۲ سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک در بردارنده ۱۲ نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت،

اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.

قیمت نفت خام برنت دریای شمال در بازار بورس لندن(ICE) برای تحویل در ماه آوریل ۲۰۱۱، به دلیل تشدید ناآرامی‌ها در لیبی و کاهش ۲/۱ میلیون بشکه در روز از تولید نفت خام این کشور، افزایش نگرانی فعالان بازار نفت از احتمال گسترش ناآرامی‌ها در خاورمیانه و تسری آن به عربستان سعودی صادرکننده بزرگ نفت و در نتیجه تشدید نگرانی‌ها درباره کمبود عرضه نفت در بازار اروپا، از یک روند افزایشی شدید برخوردار بوده و با ۴/۶ دلار افزایش در هر بشکه از حدود ۷۴/۱۰۵ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۱ فوریه ۲۰۱۱ تا بیش از ۱۴/۱۱۲ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۵ فوریه ۲۰۱۱ افزایش یافت. البته قیمت نفت خام برنت دریای شمال در بیشترین مقدار خود در روز پنج‌شنبه ۲۴ فوریه ۲۰۱۱ تا بیش از ۷۹/۱۱۹ دلار در هر بشکه نیز افزایش یافت. سطح بالای ذخیره‌سازی نفت خام در آمریکا، اختلال درتولید چند میدان نفتی در دریای شمال، کاهش ۷۵ درصدی تولید نفت خام لیبی و به تبع آن نگرانی مصرف‌کنندگان درباره عرضه نفت خام به بازار اروپا موجب گردیده است تا نفت خام برنت از حق مرغوبیت ۲۶/۱۴ دلار در هر بشکه نسبت به نفت خام WTI برخوردار باشد. این حق مرغوبیت در بیشترین مقدار خود در روز پنج‌شنبه ۲۴ فوریه ۲۰۱۱ تا حدود ۲۰ دلار در هر بشکه نیز افزایش یافت.

میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی ایران نیز با ۶ دلار و ۱۱ سنت افزایش نسبت به هفته قبل (۱۵ فوریه ۲۰۱۱)، در روز ۲۳ فوریه ۲۰۱۱ به بشکه ای ۱۰۴ دلار و ۹۴ سنت رسیده است. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف در روز چهارشنبه (۲۳ فوریه ۲۰۱۱ ) ۱۰۶ دلار و ۵۴ سنت بود و همین رقم برای نفت خام سنگین در سطح ۱۰۴ دلار و ۱ سنت قرار داشت. همچنین قیمت هر بشکه نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی ۱۰۶ دلار و ۴۷ سنت و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار ۱۰۴ دلار و ۷۷ سنت گزارش شده است. هر بشکه نفت خام سبک ایران در بازار آسیا ۱۰۶ دلار و ۶۸ سنت، شمال غربی اروپا ۱۰۶ دلار و ۶۳ سنت و در بازار مدیترانه ۱۰۵ دلار و ۶۷ سنت معامله شده است. هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز در بازار آسیا ۱۰۳ دلار و ۹۶ سنت، شمال غربی اروپا ۱۰۴ دلار و ۹۳ سنت و در بازار مدیترانه ۱۰۳ دلار و ۳۲ سنت به فروش رسیده است. طی دوره ۱۵ فوریه الی ۲۳ فوریه ۲۰۱۱، بیشترین افزایش در قیمت نفت خام سبک و سنگین ایران مربوط به بازارهای شمال غربی اروپا، مدیترانه و آفریقای جنوبی به میزان ۶/۶ دلار افزایش در هر بشکه بوده است. میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک و سنگین ایران نیز نسبت به هفته قبل، به ترتیب به میزان ۱۸/۶ دلار و ۰۸/۶ دلار در هر بشکه طی دوره مذکور افزایش یافته است.

بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به ۱۸ فوریه ۲۰۱۱ معادل ۷/۳۴۶ میلیون بشکه بوده است که در مقایسه با هفته قبل (۱۱ فوریه ۲۰۱۱) به میزان ۸۰۰ هزار بشکه افزایش یافته است و معادل ۲/۹ میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۱۹ فوریه ۲۰۱۰ بیشتر می‌باشد. میزان این ذخایر بر حسب روز نیز نسبت به هفته قبل معادل ۳/۰ روز افزایش یافته و در سطح ۷/۲۴ روز قرار گرفته است و معادل ۱/۰ روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد. طی دوره مذکور، سطح خوراک پالایشی آمریکا به میزان ۳۲۸ هزار بشکه در روز کاهش یافته و در سطح ۵۳۵/۱۳ میلیون بشکه در روز قرار گرفته است که به میزان ۵۷۲ هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد.

تولید نفت خام آمریکا طی دوره ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ الی ۱۸ فوریه ۲۰۱۱ به میزان ۶ هزار بشکه در روز کاهش یافته و در سطح ۶۰۴/۵ میلیون بشکه در روز قرار گرفته است و معادل ۹۹ هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۱۹ فوریه ۲۰۱۰ می‌باشد. در همین زمان میزان واردات نفت خام آمریکا از ۲۶۶/۸ میلیون بشکه در روز به ۱۰۶/۸ میلیون بشکه در روز (معادل ۱۶۰ هزار بشکه در روز) کاهش یافته است که معادل ۹۷۸ هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد.

پیش‌بینی قیمت:

در هفته گذشته قیمت‌های نفت خام تحت تاثیر بحران کشور لیبی و احتمال گسترش آن به مناطق دیگر قرار داشت، به طوری که قیمت‌ها با پرش‌ چند دلاری روبه‌رو شد. اختلاف قیمت‌های نفت خام برنت و WTI به حداکثر میزان خود یعنی نزدیک به ۲۰ دلار رسید. معمولا سوابق نشان داده است که در چنین شرایطی آربیتراژ بین منطقه گلف و کوشینک موجب کاهش اختلاف برنت و WTI می‌شود. قیمت نفت برنت افزایش بیشتری نسبت به WTI نشان داد و از مقاومت چهارم ماهانه در حدود ۱۱۳ دلار نیز فراتر رفت، ولی در نهایت پایین‌تر از آن بسته شد. قیمت نفت خام WTI در مقاومت چهارم ماهانه درحدود ۱۰۳ دلار متوقف شد و در نهایت نزدیک به مقاومت سوم ۹۸ دلار بسته شد. اعلام عربستان به جبران هرگونه کمبود عرضه موجب توقف افزایش قیمت نفت شد، ولی قیمت‌های روز جمعه نشان داد که بازار هنوز نگران از وضعیت منطقه بحران‌زده است. در شرایط فعلی قیمت‌ها بیشتر به اخباری که در جهت افزایش قیمت عمل می‌کند حساس است و اخبار دیگر توانایی اثرگذاری کمی بر بازار دارند. اعلام کاهش رشد اقتصادی آمریکا در فصل چهارم و افزایش اندک ذخیره‌سازی‌های نفت خام از جمله اخباری بودند که فشار کاهشی بر قیمت وارد کردند و اخبار بهبود شاخص احساس مصرف کننده و کاهش تعداد جویندگان کار فشار افزایشی بر قیمت وارد آوردند. با افزایش شدید قیمت‌های نفت در هفته گذشته دامنه نوسانی به شدت افزایش یافته است که فرصت مناسبی برای بورس‌بازان برای نوسان‌گیری است. سطح حمایتی ماهانه قیمت نفت خام WTI در حدود ۹۸ و ۹۵ دلار وسطح مقاومتی ۱۰۳ دلار است.

منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org )

*کارشناسان ارشد اقتصاد انرژی