زادروز یک ذهن زیبا
جان در ۲۰ سالگی به‌طور همزمان مدرک کار‌شناسی و کار‌شناسی ارشد را کسب کرد و دو سال بعد، یعنی در ۲۲ سالگی، موفق به کسب مدرک دکترا در بخش ریاضیات شد. وی در سنین جوانی - سال ۱۹۵۸م - به بیماری روان‌گسیختگی (اسکیزوفرنی) از نوع پارانوید مبتلا شد. نش صداهایی غیرواقعی می‌شنید که او را از خطراتی موهوم حذر می‌دادند و وادارش می‌کردند کارهایی برخلاف میل و اراده‌اش انجام بدهد. رفته‌رفته بر شدت توهمات او افزوده شد و پزشکان، بیماری او را اسکیزوفرنی درحال پیشرفت تشخیص دادند. او و زندگی‌اش در معرض نابودی قرار گرفتند به‌طوری‌که ناگزیر شد از همسرش جدا شود و در این حال، کرسی استادی خود در دانشگاه را نیز از دست داد. نش در ابتدا از خود سرسختی و مقاومت نشان می‌داد و سعی می‌کرد با هر ترفندی که شده، از بیمارستان و حتی از نظارت مستقیم روان‌پزشک فرار کند. اما با شدت گرفتن بیماری‌اش، کم‌کم به درمان تن داد. جدا از درمان، آنچه بیش از همه به نش کمک کرد، تلاش آگاهانه‌ای بود که او از خود نشان داد. پزشکان بیماری‌اش را نوعی اسکیزوفرنی هذیانی (پارانوید) تشخیص دادند که با افسردگی خفیف و کاهش اعتماد به نفس همراه شده بود. او با تمام توان سعی کرد تا محتوای ذهن بیمار خود را ذره‌ذره اصلاح کند. این فرآیند جبرانی، نزدیک به ۳۰ سال طول کشید اما امید و اراده‌ای که او از خود نشان داد، کار خودش را کرد و ریاضی‌دان نابغه بالاخره از بند بیماری نجات پیدا کرد.
تز دکترای ۲۵ صفحه‌ای نش عملا یک انقلاب علمی در علم اقتصاد پدید آورد. در آن تز، نش مفهوم تعادل در بازی‌ها را تعریف کرد و وجود تعادل در بازی‌ها را به شکلی بسیار جامع اثبات کرد. البته باید تاکید کنم پیش از نش، ون‌نیومن و مورگنسترن تعریف دقیقی از چارچوب یک بازی ارائه داده بودند و وجود مفهومی شبیه به تعادل نش را برای بازی‌های دونفره با جمع صفر اثبات کرده بودند. نش کسی بود که در تز دکترایش مفهوم تعادل نش برای یک بازی را تعریف و سپس اثبات کرد که دسته بزرگی از بازی‌ها دارای تعادل نش هستند. اهمیت کار نش در گسترش کار ون‌نیومن و مورگنسترن در دو بعد انجام گرفت. اولا نش نشان داد برای داشتن یک تعادل لزومی ندارد که بازی یک بازی جمع صفر باشد. همچنین نش وجود تعادل را برای هر تعدادی از بازیگران (و نه فقط دو بازیگر) اثبات کرد. به عبارتی، کار ون‌نیومن و مورگنسترن را از یک حالت بسیار خاص به کامل‌ترین حالت ممکن گسترش داد.
یکی از مهم‌ترین کاربردهای نظریه بازی‌ها و تعادل نش در تحلیل و طراحی مزایده‌ها و مناقصه‌های کلان اقتصادی برای خرید و فروش چاه‌های نفت، فرکانس‌های مخابراتی، تبلیغات اینترنتی و ... است. «نظریه حراج» یک شاخه بسیار مهم از علم اقتصاد است که تماما روی نظریه بازی‌ها بنا شده است. به جرات می‌توانم بگویم در تمامی ده‌ها و شاید صدها مقاله اقتصادی که در شاخه نظریه حراج دیده یا خوانده‌ام، مفهوم تعادل نش مفهوم کلیدی تحلیل بازار مورد نظر بوده است. یکی دیگر از کاربردهای نظریه بازی‌ها در طراحی رگولیشن و مقررات برای کنترل قدرت بازار شرکت‌های قدرتمند است که اتفاقا همین امسال به جایزه نوبل ژان تیرول فرانسوی ختم شد. در بازارهایی مانند بازار اتومبیل در ایران یا بازار تلفن همراه در اکثر کشورها، فرض رقابت کامل بین شرکت‌ها تقریبا بی‌معنی است و هر شرکت دارای قدرت بازار بسیار بالایی است. تیرول و همکارانش به کمک ابزارهای نظریه بازی‌ها نشان دادند که قانون‌گذاری دقیق و محدود کردن قدرت بازار این شرکت‌ها اهمیت بالایی در کارکرد صحیح بازار و بهینگی اجتماعی دارد. یافته‌های پژوهشی‌ای که به سیاست‌گذاری‌های گوناگونی منجر شده است.
ارسال نظر