۱- قرض سال ۱۲۹۰ه.ق مطابق با ۱۸۷۳م از رویتر به مبلغ دویست هزار لیره با ربح صدی پنج که جمعا صد و بیست و پنج هزار تومان آن بیشتر گرفته نشد و به‌زودی توسط حاج میرزاحسین‌خان سپهسالار پرداخته شد.

۲- قرض سال ۱۳۰۶ه.ق /  ۱۸۸۹م به مبلغ چهل هزار لیره از همان رویتر با ربح صدی شش به مدت ده سال.

۳- قرض سال ۱۳۰۹ ه.ق/  ۱۸۹۲م به مبلغ پانصد هزار لیره از بانک شاهنشاهی با فرع صدی شش و به مدت چهل به ضمانت گمرک‌های جنوب. این پول تماما به‌عنوان جبران خسارت به کمپانی رژی داده شد و باز این نخستین دفعه است که عواید گمرک به گرو گذارده شد. این سه فقره قرض مربوط به زمان ناصرالدین‌شاه است.

۴- قرض سال ۱۳۱۷ه.ق/  ۱۹۰۰م به مبلغ ۶۰ میلیون فرانک از روس‌ها به ضمانت جمیع گمرک‌های ایران به استثنای خلیج‌فارس و ناحیه فارس و در صورتی که وثیقه مزبور کفایت نمی‌کرد، جمیع واردات ایران در عوض این قرض ضمانت شده بود. علاوه بر این تضمین سه شرط زیر قبول شده بود:

الف- ایران تا ادای این ۶۰ میلیون هیچ قسم قرض دیگری از خارجه نکند.

ب- از این ۶۰ میلیون قرض سابق روس و انگلیس داده شود. (مقصود از قرض روس‌ها ظاهرا ۳۵۲۹۷۹ تومان طلب بانک تجارتی بین‌المللی از ایران بوده است و ۵۰ هزار لیره طلب بانک استقراضی روس.)

ج- تا مدت ۱۰ سال از تاریخ دادن قرض فقط دولت روس حق ساختن راه‌آهن در ایران داشته باشد.

۵- قرض سال ۱۳۱۹ه.ق ۱۹۰۲م به مبلغ ده میلیون منات با فرع صدی پنج و به مدت ۷۵ سال از روس‌ها به شرط تغییر تعرفه گمرکی ایران و عثمانی و ایران و روسیه و نیز دادن امتیاز ساختن راه شوسه جلفا تا قزوین به روس‌ها (بانک استقراضی) این دو قرض اخیر معادل ۱۸۵۷۰۶۰۰۰ قران بوده است.

۶- قرض سال ۱۳۲۱ه.ق (۱۹۰۳م) به مبلغ دویست هزار لیره به مدت بیست سال به ضمانت شیلات و عایدات پست و تلگراف و گمرک‌های جنوب با فرع صدی پنج از انگلیس‌ها. بعدا هم یکصدهزار لیره با همان شرایط به دولت ایران داده شد و مبلغ وام به سیصد هزار لیره رسید. از قرار لیره‌ای تقریبا ۴ قران.

به این ترتیب در ظرف ۱۲ سال گمرک‌های شمال و جنوب در ازای مبلغ ۲۱۹.۹۰۶.۰۰۰ قران یا بیست و یک میلیون و نهصد و نود هزار و ششصد تومان نزد روس‌ها و انگلیس‌ها گرو گذارده شد.

منبع: حسین محبوبی‌اردکانی، تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۰.

اخبار مرتبط