ابزار رصدخانه مراغه
مویدالدین عرضی در همان ایام، رساله‌ای نفیس در شرح آلات رصدی مراغه نوشت که خوشبختانه هنوز باقی مانده و نسخه‌ای از آن در کتابخانه دانشگاه تهران و همچنین مدرسه سپهسالار تهران نگهداری می‌شود. عرضی در این رساله با نگرشی محققانه به تمامی جنبه‌های این ابزارها و دقت اندازه‌گیری و همچنین جنس قسمت‌های مختلف آنها اشاره کرده است. در مجموع، این اثر علمی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. از مطالب رساله معلوم می‌شود که مویدالدین خود برخی از دستگاه‌ها را طراحی کرده و ساخته است: «و از دستگاه‌های قدیمی آنچه بیشتر از همه کاربرد داشت، ذکر کردیم و آنچه ایجاد شک نمود نیز حذف کردیم و بر آن، دستگاه‌هایی که خود آن را ساختیم افزودیم...» از یادگارهای باشکوه آن دوران که تا به‌حال باقی مانده، کرده‌فلکی است که در تالار آثار ریاضی - فیزیکی موزه دولتی شهر «درسدن» آلمان نگهداری می‌شود و نام سازنده آن - محمد مویدالدین عرضی - روی آن نقش بسته است.
«جرج سارتن» مورخ تاریخ علم می‌نویسد: «برخی از ابزارهای رصدی از جای‌های دیگر به مراغه آورده شدند، اما چنین پیدا است که دستیاران خواجه طوسی دستگاه‌های نجومی تازه‌ای را در همان جا اختراع کرده و ساختند؛ چنان که خود خواجه نیز دستگاهی به نام «حلقه شامله» اختراع کرد که از دو دایره مدرج در دو صفحه و عمود بر یکدیگر تشکیل شده بود. کاربرد این حلقه‌ها بعدها در غرب مسیحی در سده‌های پانزدهم و شانزدهم رواج زیادی یافت.» نکته قابل تامل درباره آلات و ابزارهای رصدی این است که مطابق برخی نقل‌های تاریخی، هزینه‌ای که برای ساخت دستگاه‌ها و ابزار‌آلات رصدی مربوط به رصدخانه صرف شده، حدود ۳۰ هزار دینار بوده که با توجه به مبلغ هزینه شده برای ساختمان و عملیات بنای رصدخانه که ۲۰هزار دینار بود، نشان می‌دهد که توجه و اعتنای خاصی به این بخش مهم رصدخانه صورت گرفته و توان مالی هنگفتی در این بخش هزینه شده است. هلاکو به اندازه‌ای به کارهای خواجه اعتماد و اعتقاد داشت که «... تولیت اوقاف تمام کشور را بدو داد و فرمانی نوشت که هرچه به جهت ساختن رصد و خریدن اسباب لازم باشد، از خزانه بدو بدهند.»
ارسال نظر