نخستین آزمایشگاه شیمیایی نفت در مسجدسلیمان
این آزمایشگاه پس از سال‌ها فعالیت به صورت پرتابل و غیرثابت، با اختصاص ساختمانی در کنار مخازن نفت نمره ۸ شکلی ثابت به خود گرفت و می‌توان گفت قدیمی‌ترین لابراتوار شیمیایی (Chemical laboratory) برای نفت در این محل ایجاد شد. قدیمی‌های مسجدسلیمان و محلات نمره ۸ و بی‌بی‌یان هنوز از محل مذکور (که البته امروزه از مخازن بزرگ نفت آن خبری نیست) و در اختصارگویی و اختصارنویسی رایج انگلیسی Chemi.Lab نوشته و گفته می‌شد، در محاوره با عنوان «کمیلن» یاد می‌کنند.
در طول تاریخ یکصد و چندساله صنعت نفت، اداره شیمیایی نفت و گاز، متولی سنجش کیفیت نفت و گاز تولیدی بوده و نقش مهمی در تولید، فرآورش و ارسال نفت و گاز استخراج‌شده از چاه‌های تحت راهبری شرکت ملی نفت ایران دارد.
در آزمایشگاه‌های شیمیایی نفت، آزمایش‌های مختلفی صورت می‌پذیرد که برخی از آنها عبارتند از: تعیین میزان نمک موجود در نفت‌خام، تعیین وزن مخصوص (گراویتی) و همچنین API نفت و سایر فرآورده‌های نفتی، تعیین میزان درصد آب همراه با نفت‌خام تولیدی، تعیین میزان هیدروژن سولفوره و گوگرد موجود در نفت‌خام، تعیین ضریب انقباض خطوط ارسالی واحد‌ها و چاه‌های در حال آزمایش و همچنین تعیین فشار بخار خطوط ارسالی واحد‌ها.
همچنین تعیین مقدار نمک موجود در نفت همواره با حساسیت دنبال و کنترل می‌شود. مرغوبیت نفت به درجه خلوص نفت بستگی دارد (نفت‌خام باید عاری از نمک، آب، شن، ماسه، هیدروژن سولفوره، گوگرد و... باشد). ناخالصی همراه نفت باعث خوردگی و اختلاف در کار دستگاه‌های بهره‌برداری می‌شود و از نظر اقتصادی نیز به‌صرفه نیست، بنابراین هدف این آزمایش، بررسی نفت و کنترل مقدار نمک موجود در نفت است. وجود نمک زیاد در نفت باعث بسته شدن چاه‌های نفتی، از بین رفتن مرغوبیت نفت از نظر فروش، سنگین کردن کارهای تفکیک، اختلال و خوردگی در دستگاه‌ها، تانک‌ها (مخازن)، پالایشگاه‌ها و کشتی‌ها می‌شود. طبق استاندارهای جهانی، حد مجاز نمک برای نفت سبک ۲۹گرم در مترمکعب و برای نفت سنگین ۴۲گرم در مترمکعب است. همچنین آزمایش اندازه‌گیری هیدروژن سولفوره (H۲S) از دیگر آزمایش‌ها مهم روی نفت است.
برخی از نفت‌های مناطق نفتخیز دارای گاز ترش (H۲S) هستند و وجود مقدار زیاد هیدروژن سولفوره در نفت باعث نامرغوبی نفت می‌شود؛ زیرا هیدروژن سولفوره و همین‌طور اسید سولفیدریک بر فلزات اثر خورندگی دارند و تنفس این گاز بسیار خطرناک و کشنده است. بنابراین برای مرغوب کردن نفت باید مقدار این گاز را تا حد امکان کم کرد.
از این رو نفت‌خام را قبل از اینکه از مرحله آخر تفکیک عبور دهند، وارد برج تفکیک می‌کنند و مقداری از گاز جداشده از مرحله اول یا دوم را از پایین برج وارد کرده و چون این گاز سبک است، گازهای سنگین نفت را که دارای هیدروژن سولفوره بیشتری هستند، از نفت جدا می‌کنند، از این رو مقدار هیدروژن سولفوره نفت تا حدی کم شده و مقدار ۰۰۸/ ۰گرم درصد گرم نفت کاهش می‌یابد.
در ضمن برای کنترل مقدار H۲S نفت باید هرچهار ساعت یک‌بار از نفتی که از لوله اصلی خارج می‌شود، نمونه‌گیری کرد و مقدار H۲S آن را اندازه گرفت. اندازه‌گیری میزان هیدورژن سولفوره نیز از دیگر دغدغه‌های تاریخی در فرآیند تولید است و امروز نیز وجود آزمایشگاه شیمیایی نفت در کنار سایت میراث صنعتی پالایشگاه و گوگرد‌سازی بی‌بی یان در مسجدسلیمان مبین همین اهمیت در طول تاریخ فعالیت صنعت نفت در مسجدسلیمان و مناطق نفت خیز ایران است و ما امروز میراث داران این پیشینه تاریخی در بی‌بی یان هستیم که تکمیل و افتتاح موزه اکتشاف، حفاری و تولید صنعت نفت در این سایت تاریخی بیانگر اهمیت تاریخی این فرآیند است.
از مقاله‌ای به قلم فرید کاوش/ مهندس نفت و کارشناس طرح موزه نفت مسجدسلیمان
