وضعیت نابسامان چینی‌سازی در دوره قاجار
وضعیت نابسامان چینی‌سازی
بر اساس سرشماری‌ای که در سال۱۲۹۷ انجام شده، در تهران حدود ۳۰دکان کوزه‌گری وجود داشته است. مشاغل دیگر که بر اساس این سرشماری به آنها اشاره شده است، عبارتند از: چینی‌فروشی، ظروف لعابی، بدل چینی‌فروشی و همچنین چینی بندزنی. در این دوره تولید سفال و کاشی، بیشتر در مراکز محلی انجام می‌شده است. هرچند که تلاش‌هایی برای واردات تکنولوژی روز این صنعت در این دوره صورت گرفته، اما همگی به‌دلیل عوامل مختلف ناکام مانده است. یکی از این عوامل وجود چینی‌های وارداتی ارزان‌قیمت در بازار بوده است که تقاضا برای محصولات داخلی را تا حدود زیادی تحت‌الشعاع خود قرار داده و در واقع چینی‌های ساخت داخل خریداری نداشته‌اند.
همچنین واردکنندگان خارجی این محصولات هم دوست نداشته‌اند که با جان گرفتن تولیدات داخلی، واردات آنها دچار تهدید شود. برای مثال در آماری که جمالزاده از وضعیت کارخانه‌های ایران در زمان قاجار به آن اشاره کرده است، کارخانه چینی‌سازی حاج محمدحسین امین دارالضرب در تهران و کارخانه حاج عباسعلی و حاج‌رضا در تبریز به خاطر دسیسه روس‌ها متحمل ضرر سنگین ۱۳۰هزار تومانی شده و ورشکست شدند. در یادداشت‌های اعتمادالسلطنه هم به کارخانه چینی‌سازی حاج امین دارالضرب اشاره شده است که در واقع تولیدات چینی این کارخانه کیفیتی بالاتر از چینی‌های وارداتی داشته است؛ ولی بعد از مدتی تعطیل شده‌اند.
در سال۱۲۶۷ روزنامه وقایع‌الاتفاقیه خبری را منتشر می کند که ناصرالدین‌شاه دستور ساخت ساختمان بزرگی را در میدان ارگ تهران می‌دهد که در آن بتوان چینی‌های با کیفیت‌تری نسبت به نمونه‌های وارداتی تولید کرد. همچنین در گزارش دیگر این روزنامه، فرمان ناصرالدین‌شاه مبنی بر تکمیل کارخانه چینی‌سازی در شهرهای نائین و یزد مطرح شده است. در این زمان اعتضادالسلطنه (سرپرست دارالفنون در تهران) دستور داد تا کارشناسی ماهر کارخانه چینی‌سازی یزد را دایر کند تا جایگزینی مناسب برای محصولات و چینی‌های وارداتی شود و هدایت‌الله‌خان که دانش‌آموخته پاریس بود و مطالعاتی را در این زمینه داشت سعی کرد آن را به انجام رساند.
هرچند که بسیاری از این متون به‌جا مانده از آن زمان بر کیفیت برتر ظروف چینی تولیدشده در ایران نسبت به ظروف چینی وارداتی تاکید دارند؛ اما برخی جهانگردان اروپایی از کیفیت نامرغوب چینی‌های ایرانی سخن گفته‌اند و این نکته را بیان می‌کنند که تولیدکنندگان داخلی تلاشی برای رقابت و به‌روزرسانی چینی‌های خود با نمونه‌های مشابه خارجی ندارند و در نتیجه ظروف چینی ساخت ایران (در این دوره) کیفیت پایین‌تری نسبت به مشابه خارجی خود دارد.
