واپسین نفس‌های دریاچه ارومیه
با این حال عکس‌هایی که از واپسین نفس‌های این دریاچه منتشر شده نشانگر انقراض کامل آن و پیامدهای وخیم زیست محیطی در این منطقه است. دریاچه ارومیه در اواخر دوره قاجار چنان شکوهی داشت که به محل کشتیرانی تجاری تبدیل شد. در سال۱۲۸۴ خورشیدی با ورود نخستین کشتی بخار و ۸کشتی بادبانی، کشتیرانی و حمل‌ونقل روی دریاچه ارومیه رونق گرفت. در سال‌های انقلاب مشروطه و پس از آن تا وقوع جنگ جهانی اول، با نزدیک شدن و نفوذ دولت‌های بیگانه به مرزهای کشور، دریاچه ارومیه و کشتیرانی روی آن بیش از آنکه جنبه تجاری و بازرگانی داشته باشد، جنبه سیاسی و نظامی یافت. حملات مکرر ارتش‌های روسیه و عثمانی به خاک آذربایجان و اشغال طولانی‌مدت بخش‌های عمده این ایالت توسط روسیه از یکسو و نزدیک شدن دولت آلمان که امتیاز راه‌آهن بغداد را در دست داشت تا نزدیکی مرزهای آذربایجان و رقابت و حضور همیشگی بریتانیا در این منطقه از سوی دیگر باعث شد تا مدت‌ها مناقشه بر سر کشتیرانی دریاچه ارومیه درگیرد. در سال۱۲۹۰ خورشیدی امام‌قلی‌میرزا، حاکم ارومیه، درحالی‌که آذربایجان در اشغال ارتش روس بود، حق کشتیرانی روی دریاچه ارومیه را به مدت ۱۰سال به جبرائیل بوداغیانس از تجار صاحب نفوذ آذربایجان اجاره داد و کشتی‌های خود را در اختیار او گذاشت. بوداغیانس که از ارامنه سلماس بود در تبریز علاوه بر فعالیت‌های بازرگانی خود اقدام به تاسیس بانک بوداغیانس به‌عنوان نخستین بانک خصوصی ایرانی کرده بود.
او همچون بسیاری دیگر از تجار منطقه که در شرایط آشفته ناشی از اشغال نظامی روس قصد حفظ فعالیت اقتصادی خود را داشتند، تابعیت دولت روس را پذیرفته بود. ازاین‌رو در ابتدا فعالیت او در کشتیرانی دریاچه ارومیه مورد حمایت دولت روسیه قرار گرفت؛ اما پس از آنکه عزم دولت روسیه برای در اختیار گرفتن امتیاز راه تبریز-جلفا و نیز کشتیرانی روی دریاچه ارومیه جدی شد، عملا او را مانعی بر سر راه خود می‌دید. با مخالفت‌های دولت‌های روسیه و البته ایران با این قرارداد، امام‌قلی‌میرزا برای حفظ امتیاز خود و بوداغیانس برای حفظ سرمایه‌گذاری خود در میان کشمکش‌های ایجادشده، تلاش بسیاری کردند.
در جریان جنگ جهانی اول کشتی‌های موجود در دریاچه در اختیار ارتش روسیه قرار گرفت و آنها نیز با افزایش تعداد کشتی‌ها به حمل‌ونقل در اختیار خود رونق بیشتری دادند. کشتی‌های امام‌قلی میرزا و بوداغیانس عملا توقیف شد. پس از جنگ نیز عملا بخش قابل توجهی از شناورهای دریاچه ارومیه در اختیار کمپانی راه آهن قرار گرفت. با کاسته شدن از نفوذ امام‌قلی میرزا، بوداغیانس در تلاش برای حفظ باقی‌مانده سرمایه‌گذاری خود در کشتیرانی دریاچه ارومیه با کمپانی انگلیسی استونس مشارکت کرد تا شاید بتواند راه نجاتی برای فعالیت‌های تجاری او در دریاچه باشد؛ اما دولت ایران که سال‌ها بود به دنبال بهره‌برداری رسمی از دریاچه ارومیه بود به جد به دنبال استیفای حقوق خود بود. حق انحصاری کشتیرانی در دریاچه ارومیه در سال۱۳۰۴ شمسی به دولت ایران بازگردانده شد.
دریاچه‌ای که تا همین صد سال پیش زیستگاه پرندگان و محل تردد مسافران بود، امروزه به کویر نمک تبدیل شده و با توجه به نبود برنامه‌های احیا و خشکسالی‌های مدید، بعید است که در آینده نزدیک عنوان دریاچه به آن اطلاق شود.
