عکاسخانه و عکاسی عمومی در ایران
اشرف‌السلطنه، نخستین زن عکاس ایرانی
در آن دوره همچنین رساله‌ها و کتاب‌هایی به دست معلمان دارالفنون از روی منابع اروپایی به فارسی تالیف یا ترجمه شد. رساله «داگرئوتیپ» اثر مولفی ناشناس دربرگیرنده نکاتی درباره روش فنی عکاسی بوده و در حدود سال۱۸۴۲ میلادی تالیف شده است. همچنین رساله «فتوگرافی» مربوط به ۱۸۵۸ میلادی و «کتاب عکاسی» تالیف و ترجمه محمدکاظم ابن احمد محلاتی (۱۸۶۳) میلادی چند نمونه از نخستین و پیشروترین تلاش‌های ایرانیان برای تهیه منابع مکتوب آموزش فن و نظریه عکاسی بودهاند. جز معدودی از این دست‌نوشته‌ها و کتاب‌ها که با نگرش‌های فلسفی یا هنری نوشته شده‌اند، غالب آنها بیشتر به جنبه‌های فنی و شیمیایی عکاسی و دستورالعمل‌های مختلف چاپ و ظهور عکس پرداخته‌اند.
لوییجی پشه، سرهنگی اهل ناپل ایتالیا و معلم پیاده نظام ارتش ایران، در اردیبهشت ۱۲۳۷ خورشیدی برای نخستین‌بار با هزینه شخصی به جنوب ایران رفت و عکس‌هایی از تخت جمشید و پاسارگاد تهیه و نسخه‌هایی از آنها را در آلبومی به ناصرالدین‌شاه تقدیم کرد که می‌توان آن را نخستین گزارش تصویری در ایران که دارای تاریخ مشخص است، به شمار آورد.
بخش مهمی از آثار این عکاس پرکار ایتالیایی امروزه در آلبوم‌خانه کاخ گلستان و همچنین در شماری از کتابخانه‌ها و بایگانی‌های مهم دنیا موجود است. آنتوان سوریوگین، روسی‌‌خان، ژول ریشار، فرانسیس کارلهیان، ارنست هولتزر، مسیو پاپاریان، لوییجی مونتابونه، ژاک دمرگان و آلبرت هوتز از دیگر غیرایرانیانی هستند که طی سال‌های اولیه ورود عکاسی به ایران تصاویر بسیاری با موضوعات مختلف از زندگی اجتماعی و مناظر و معماری ایران آفریدند یا دستی در آموزش عکاسی داشتند.
محمدرضا حسن‌بیگی، نگارنده مجموعه کتاب‌های مربوط به تهران قدیم، نام عده‌ای از عکاسباشیان پایتخت را به ترتیب قدمت و مسوولیت برشمرده است: «حاج میرزاعلی عکاسباشی – آقا رضای پیشخدمت (اقبال السلطنه)، عزیز خواجه (متصدی تاریکخانه و ظهور عکس)، عباسعلی بیگ (ناظم عکاسخانه)، معتمدالسلطان (رئیس عکاسخانه)، حسنعلی (عکاسباشی)، عبدالله قاجار (عکاسباشی مدرسه دارالفنون)، محمدحسین قاجار و میرزا جهانگیرخان. در این میان حسنعلی عکاسباشی و عبدالله قاجار از کسانی بودند که عکاسی را در اروپا آموخته بودند و به سایران آموزش می‌دادند. از عبدالله قاجار به‌عنوان پدر عکاسی ایران نام برده می‌شود.
به‌دنبال عمومیت یافتن عکاسی در میان خانواده‌های اعیان و اشراف، چند نفر از زنان و دختران نیز به تجربه کردن این صنعت نوظهور پرداختند که معروف ترین آنها «اشرف‌السلطنه» همسر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه است که عکاسی را از شاهزاده محمدمیرزا آموخته بود. اما نخستین زنی که به عکاسی عمومی پرداخت، بتول حداد نام داشت که زنان برای گرفتن عکس به عکاسخانه وی در میدان شاهپور می‌رفتند.
