گروه تاریخ و اقتصاد: مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی در روز سه‌شنبه، ۲۳ اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی را می‌خوانید: رئیس: روز پنج‌شنبه موقعى که دستخط اعلیحضرت همایونى را به مجلس آوردند و مقصود از مفاد آن این بود که به اقتضاى شفقت ملوکانه به جهت صدماتى که به اهل سرحد رسیده مخارج جشن میلاد همایونى به طور اعانه به آنها داده شود و قرار شد که عده‌ای از وکلا براى عرض تشکر به حضور همایونى مشرف شوند. روز یکشنبه آن هیات شرف اندوز حضور همایونى گردیده و مخصوصا از طرف بازماندگان مقتولان سرحدى و ملت اظهار تشکر کردند و اعلیحضرت همایونى اظهار کمال رأفت و شفقت را فرموده و مخصوصا فرمودند در باب تشیید این اتحادى که خوشبختانه بین دولت و ملت روى داده نهایت جد و جهد بشود و این هم دستخط تلگرافى است که به حکام ولایات صادر شده محض اطلاع وکلای محترم قرائت می‌شود.

قرائت شد از این قرار: در این موقع جشن میلاد خودمان به حکام مقرر می‌فرماییم که محبوسین محبس‌ها را غیر از قاتل و جانى در روز چهاردهم ربیع‌الثانى مرخص و علت حبس و صورت اسامى آنها را به عرض ما برسانند و نیز مکتوب وزیر داخله در این خصوص قرائت شد مبتنى بود به اینکه دستخط مبارک تلگرافى اعلیحضرت همایونى به حکام ولایت در باب محبوسین ولایات صادر شده؛ لذا به توسط برهان‌الدوله فرستادم که ملاحظه و قرائت شده اطلاع بدهید.

وکیل‌التجار: در باب لفظ جانى باید توضیح داد و سارق را هم به نظر بنده لازم است قید شود و قصد اعلیحضرت ظاهرا فقط مقصرینى هستند که غیر از قاتل و جانى و سارق باشند. خوب است این هم توضیح شود.

آقا شیخ محمدعلى: اولا نمی‌دانم مذاکره در این موضوع در مجلس صحیح است یا نه! ثانیا البته می‌دانید که در این مدت اشخاصى که بر ضد مشروطیت رفتار کرده‌اند تا حال به آنها مجازات داده نشده و حالا اگر همه مستخلص شوند بدتر بر ظلم خود خواهند افزود. به عقیده بنده باید هر کارى قانونى باشد این مقصرین را معلوم نمایید که اگر مجازات آنها فقط موقوف به حبس نیست چه در دارالخلافه و چه در سایر جاها باید رسیدگى کرده، قانونا هر مجازاتى که لازم است داده شده آن وقت مرخص شوند و اگر بدون مجازات و رعایت قانون مرخص شوند یقینا موجب تجرى اشرار خواهد شد.

صدرالعلماء نطنزى: این مقصرینى که حکام در این مدت حبس کرده‌اند لابد به موجب قانون در ازای تقصیرى حبس شده‌اند. در این صورت باید بر حسب قانون آنها را مجازات کرد، پس از آنکه حکم قانون در حق آنها بر حسب اقتضاى تقصیرى که کرده‌اند جارى شود مرخص نمایند و اگر بدون قانون حکم کسی را حبس کرده باشند درحقیقت حکام برخلاف قانون رفتار نموده‌اند باید آنها مستخلص شوند. پس مخصوصا در این موضوع باید خیلى غور و تحقیق شود.

حاج سیدنصرالله: از جمله امورى که انتظار داشتیم در ضمن آن فواید بزرگ را تحصیل کرده باشیم یکى همین مضمون دستخط مبارک اعلیحضرت است که از این مقصرین بى‌تقصیر که اغلب آنها مظلوم هستند آسوده و راحت شوند. اگرچه با تقصیر هم در میان آنها هست و بعضى از آنها هم شاید تقصیرشان بیش از آنچه حبس شدند باشد و آن جوابى که از طرف مجلس داده شد که حکام مضمون دستخط مبارک را براى خودشان توجیه نکنند و در این باب نهایت تامل و غور و تحقیق را مرعى نمایند. این صحیح بود و بنده خودم می‌دانم که بعضى را بدون تقصیر گرفته و محبوس داشته‌اند و کسی را نداشته‌اند که آنها را مستخلص نماید. بالاخره در همان محبس مرده‌اند.

آقا میرزا محمود: از جمله چیزهایى که برخلاف قانون اتفاق افتاده و فى‌الحقیقه مظلوم واقع نشده بودند همین اشخاص که فعلا در حبس هستند می‌باشند و خصوصا صدیق حضرت پارسال این عنوان را نمودند که باید این محبوسین را مستخلص نمایند به جهت اینکه از این محبوسین مردمانى هستند که به واسطه غرض شخصى و عدم اطاعت اوامر دلبخواهى حکام در حبس مقید شده‌اند، پس باید اینگونه محبوسین را از حبس بیرون بیاورند مگر آن کسانى که قانونا مقصر می‌باشند.

حاج سید عبدالحسین شهشهانى: در میان این مقصرین غیر از قاتل و جانى کسانى هستند که نمی‌شود امروزه آنها را رها کرد و اگر این دستخط مبارک هم جارى نشود این هم صحیح نیست براى اینکه عده بیگناه هستند. فعلا باید با نهایت عجله رسیدگى بشود اشخاصى که باید محبوس باشند آنها را توقیف نموده و کسانى که باید اطلاق شوند آنها را نیز در این موقع آزاد و خلاص نمایند و خوب است در این باب درست رسیدگى شود و از انجمن ولایتى نظارت کند.

رئیس: در آن جوابى که از مجلس نوشته شده است تمام این ملاحظات را رعایت کرده‌ایم.