استعفای مستوفی‌الممالک از نخست‌وزیری
خرداد ۱۳۰۲ در پی استعفای میرزا حسنخان مستوفی‌الممالک - در ۱۰ بهمن ۱۳۰۱ کابینه تشکیل داده بود_ دولت وی به کار خود پایان داد. میرزا حسن مستوفی، معروف به مستوفی‌الممالک که این لقب را از پدر و جد خود به ارث برده بود، تنها رئیس‌الوزرای دوران قاجاریه بود که در اوایل سلطنت رضاشاه به مقام نخست‌وزیری رسید و هر چند دوران زمامداری او کوتاه بود، بعد از کناره‌گیری از این مقام نیز، تا هنگام مرگ خود در سال ۱۳۱۱، مورد توجه و علاقه رضاشاه بود. ۲۲رضاشاه مانند سلاطین قاجاریه، مستوفی‌الممالک را «آقا» می‌خواند و با احترام فوق‌العاده‌ای که برای او قائل بود هرگز موردی پیش نیامد که سفارش و تقاضای «آقا» یا شفاعت او را از کسی رد کند.
خرداد ۱۳۰۲ در پی استعفای میرزا حسنخان مستوفی‌الممالک - در ۱۰ بهمن ۱۳۰۱ کابینه تشکیل داده بود_ دولت وی به کار خود پایان داد. میرزا حسن مستوفی، معروف به مستوفی‌الممالک که این لقب را از پدر و جد خود به ارث برده بود، تنها رئیس‌الوزرای دوران قاجاریه بود که در اوایل سلطنت رضاشاه به مقام نخست‌وزیری رسید و هر چند دوران زمامداری او کوتاه بود، بعد از کناره‌گیری از این مقام نیز، تا هنگام مرگ خود در سال ۱۳۱۱، مورد توجه و علاقه رضاشاه بود. ۲۲رضاشاه مانند سلاطین قاجاریه، مستوفی‌الممالک را «آقا» می‌خواند و با احترام فوق‌العاده‌ای که برای او قائل بود هرگز موردی پیش نیامد که سفارش و تقاضای «آقا» یا شفاعت او را از کسی رد کند.
میرزا حسنخان در ۱۳ مهر ۱۲۵۱ هجری شمسی در تهران متولد شد. پدر او میرزا یوسف آشتیانی سال‌ها وزیر مالیه و مدتی نیز صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار بود. به همین دلیل مستوفی از سنین نوجوانی در دربار شاه رفت و آمد داشت و در سال‌های بعد توانست کارمند دفتری ناصرالدین شاه شود. شاه به دلیل اعتمادی که به میرزا یوسف داشت، مستوفی ۱۲ ساله را پس از مرگ پدرش به وزارت مالیه کشور منصوب کرد و میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر خود را به‌عنوان نایب او مامور رسیدگی به کارهای مالیه کرد. اما میرزا هدایت نیز در ۱۲۷۱ هجری شمسی درگذشت و مستوفی ۱۹ ساله اداره امور مالیه را به دست گرفت.
پس از قتل ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵ در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه، امین‌الدوله صدراعظم جدید که می‌خواست سر و سامانی به وضع مالی کشور بدهد، ناصرالملک را به وزارت مالیه برگزید و مستوفی جوان که حاضر نبود مقامی پایین‌تر از وزارت داشته باشد، در سن بیست و شش سالگی رهسپار اروپا شد و به مدت هفت سال در پاریس اقامت داشت.
مستوفی در سال ۱۲۸۶ شمسی به اصرار میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان (اتابک اعظم) با قول وزارت به تهران بازگشت و چون هنگام مراجعت او به ایران، فقط پست وزارت جنگ در کابینه خالی بود، بدون هیچ‌گونه سابقه و تخصصی در امور مربوط به قشون به این سمت انتخاب شد. مستوفی‌الممالک، پس از قتل اتابک در چند کابینه دیگر هم همین سمت را داشت تا اینکه در سال ۱۲۸۸ در نخستین کابینه سپهدار اعظم (محمدولی‌خان تنکابنی) به وزارت مالیه، یعنی شغل دوران کودکی خود منصوب شد؛ ولی بیش از پنج ماه دوام نیاورد و در سومین کابینه سپهدار کار خود را به وثوق‌الدوله داد.
مستوفی‌الممالک نخستین بار در مردادماه سال ۱۲۸۹ شمسی، در حالی که ۳۸ سال بیش نداشت، رئیس‌الوزرای ایران شد و تا دی‌ماه همین سال سه کابینه تشکیل داد. رئیس‌الوزرایی او که مصادف با آغاز جنگ اول جهانی بود بیش از یک سال و نیم به طول انجامید.
دو سال بعد، در دی‌ماه ۱۲۹۶، مستوفی‌الممالک برای چهارمین بار به نخست‌وزیری انتخاب شد و این بار نیز حکومت او بیش از چهار ماه دوام نیاورد. پنجمین و آخرین دوره نخست‌وزیری او در دوران قاجاریه، از ۲۵ بهمن ماه سال ۱۳۰۱، در حدود دو سال بعد از کودتای ۱۲۹۹ آغاز شد و دوستی و همکاری او با رضاخان در همین دوران آغاز شد. رضاخان سردار سپه که در تمام کابینه‌های بعد از کودتا سمت وزیر جنگ را داشت در دولت مستوفی‌الممالک نیز همین سمت را حفظ کرد. در این زمان رضاخان خود داوطلب مقام نخست‌وزیری بود و مستوفی‌الممالک هم که عملا خود را مسلوب‌الاختیار می‌دید در ۲۲ خردادماه سال ۱۳۰۲ استیضاح مدرس را از وزیر خارجه کابینه خود (فروغی) بهانه کرد و استعفا داد.
ارسال نظر