فارس و بوشهر غرق در هیجان و اضطراب

گروه تاریخ و اقتصاد: فتوا صادر شد. حائری افندی پیشوای مسلمانان عثمانی از مسلمین خواست تا در برابر روسیه و انگلیس و فرانسه به جنگ برخیزند.

دیروز روحانیون شیعه عراق در کربلا و نجف فتوای جهاد دادند ولی امروز خبر رسید که میرزاحسین تبریزی از تبریز و میرزا عبدالکاظم، امام جمعه تهران فتوای آنها را نپذیرفته‌اند و از علمای نجف خواسته‌اند که از تحریک مردم که نتیجه‌ای جز خرابی بیشتر ایران ندارد، دست بکشند.

هنوز خبری از موضع‌گیری روحانیون فارس و بوشهر نیست ولی فارس و بوشهر غرق در هیجان و اضطراب است. خبرآورهای ما از بروز هیجان در بوشهر حکایت‌ها دارند. خبر آورده‌اند که شب گذشته تجمعی در مسجد بزرگ بوشهر تشکیل شده و مردم خواهان تعیین تکلیف خود هستند. میان روحانیون اینجا دودستگی است. برخی دل به فتوای روحانیون نجف بسته‌اند و برخی با هوشمندی می‌کوشند که خود و مردم شهر را از این ماجرا دور نگه دارند.

هیجان شهر، بازار را تحت‌فشار قرار داده است. خبر می‌رسد برخی از بازاریان دکان‌های خود را بسته‌اند و در انتظار تعیین تکلیف هستند. ماموران کنسولگری آلمان در شهر پرسه می‌زنند و به دنبال گردآوری اطلاعاتی درباره موضع مردم‌اند.

هنوز خبری از تجمع مردم در برابر کنسولگری‌های روسیه و ما نیست. به گمان باید منتظر واکنش مردم بود.در تلگرافی به ناو جنگی مستقرمان در بندر جاسک خواسته‌ام که پس از تماس با فرماندهی در هند و تصمیم‌گیری سریع، زمینه آماده بودن خود برای حرکت به سوی بوشهر و پیاده کردن نیرو برای حفاظت از منافع ما در این بندر را فراهم کند.

پنج‌شنبه 16 نوامبر 1914

اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ

روس‌ها و عثمانی‌ها در شمال غربی ایران باهم درگیرند. خبرهای رسیده از تهران، سکوت احمدشاه قاجار و تلاش دولت برای بی‌طرفی و شدت‌یافتن دو دستگی میان روحانیون شیعه ایران بر سر بی‌طرف ماندن یا پذیرش فتوای صادره برای جنگ از نجف است. ایران به ظاهر چاره‌ای جز بی طرفی ندارد زیرا ارتشی برای پا نهادن به میدان جنگ ندارد. پا نهادن مردم بدون سازمان نظامی و سلاح کافی نتیجه‌ای جز آسیب‌دیدن ندارد. تلاش ما و روس‌ها برای کاستن از توان ارتش ایران و سپردن فرماندهی ارتش به افسران روسیه‌ و برپا داشتن نیرویی به ظاهر نظامی به نام ژاندارمری تنها نمایشی از حضور نظامی ایران است. بی‌گمان مردم ناتوانی ارتش را حس می‌کنند و در صورت پدید آمدن هر حادثه‌ای برای دور ماندن از آسیب، آماده پذیرش ورود نیرویی برای حفاظت از امنیت درونی خواهند بود. باید در این زمینه سریعا اقدام نمود.

بوشهر، رو به ناآرامی دارد. خبرآورها از ده‌ها تجمع کوچک و بزرگ مردم و واکنش‌های کمرنگ و پررنگ روحانیون در این مورد خبر می‌آورند. در خبری صحبت از شعارهایی است که در تجمع مردم و بازاری‌ها در مسجد جامع بوشهر علیه ما و روس‌ها داده شده و تمایلی که در آنها از حمایتشان از عثمانی و در سایه این نام از آلمان‌ها حس می‌شده است. دیروز ملاقاتی با موقرالدوله، فرمانروای بوشهر داشتم. شادابی پیش را در او ندیدم. سخت در فکر بود و احساس می‌کردم خیلی دلش می‌خواهد نظر دولت ما را در زمینه اتفاقات اخیر از زبان من بشنود. ساعتی صحبت کردیم. زمانی طولانی‌تر از ملاقات‌های قبلی. کوشیدم خبرهایی که او را به سوی ما می‌کشاند به او بدهم ولی وسعت آگاهی‌اش از خبرها زیاد بود. جایی از من پرسید: دولت شما قصد پیاده کردن نیرو در جنوب ایران را دارد؟ جواب دادم: «بستگی به ضرورت زمان دارد.» گفت: «زمان شما یا زمان ما؟» گفتم: «امیدوارم این دو زمان شبیه هم باشند.» آهی کشید و گفت: «آن روزگار تمام شده».

پنج‌شنبه 23 نوامبر 1914

گزارش کنسول انگلیس در جنوب از اوضاع ایران در جنگ جهانی اول، ترجمه دکتر افشین پرتو، به نقل از پژوهشنامه خلیج‌فارس (دفتر ششم)