محمد علی شفیعا / حسین سبزیان
دانشگاه علم و صنعت ایران　

متوسط درآمد حاصل از هر مصرف‌کننده (ARPU) امروزه شیبی نزولی پیدا کرده است. ورود فناوری‌های OTT نظیر تلگرام، وایبر و ... قویا درآمد حاصل از صوت و پیامک را کاهش داده است. پیش‌بینی می‌شود که درآمد سالانه سرویس پیام کوتاه تا سال 2018 حدود 23 میلیارد دلار کاهش یابد و از 120 میلیارد دلار در سال 2013 به 7/ 96 میلیارد دلار در سال 2018 برسد. چنین وضعیتی نیز برای اپراتورهای ایرانی تصور می‌شود. در ایران از سبد درآمدی 20 هزار میلیارد تومانی اپراتورها در سال 2015، میزان 1/ 74 درصد آن یعنی 14820 میلیارد تومان به صوت و پیامک تعلق داشته است. با وجود این به رغم گسترش بیش از سه برابری سبد درآمدی اپراتورها تا سال 2020 یعنی 67 هزار میلیارد، پیش‌بینی می‌شود سهم صوت و پیامک تقریبا نصف شده و به 1/ 35درصد از کل سبد درآمدی اپراتورها برسد.

تصویر کلی بازار حکایت از آن دارد که اپراتورها دیگر نمی‌توانند به خدمات اصلی‌شان یعنی صوت و پیامک و حتی دیتا (اگر بخواهند صرفا فراهم‌کننده آن بمانند) اکتفا کنند. برای عبور از این چالش و افزایش رشد درآمد، اپراتورهای موبایل به‌دنبال ورود به بازارهای تازه‌ای هستند. این بازارها که به‌عنوان بازارهای عمودی (Vertical markets) یاد می‌شوند متضمن جریان‌های نوینی از درآمد هستند. بازارهای عمودی را بر حسب برنامک (Application) می‌توان به سه دسته کلی بازار برنامک‌های کاربران نهایی، بازار برنامک‌هایM2M (ماشین به ماشین) و بازار برنامک‌های حرفه‌ای تقسیم کرد. بازار برنامک‌های کاربردی شامل حوزه‌هایی نظیر سلامت، موسیقی، ویدئو، آموزش، ذخیره‌سازی، فضای ابری و ... است. بازار برنامک‌هایM2M (ماشین به ماشین) که اساسا بر مفهوم اینترنت اشیا استوار است خود دربرگیرنده‌ حوزه‌های دیگری نظیر خانه‌های هوشمند، شهر هوشمند و ماشین‌های متصل است. بازار برنامک‌های حرفه‌ای نیز گستره‌ای از حوزه‌ها مانند تبلیغات موبایل، داده‌های بزرگ، خرده‌فروشی و ... را در بر می‌گیرد.

هرکدام از این حوزه‌ها در واقع یک بازار عمودی خاص خود به‌حساب می‌آیند که اپراتورهای موبایل برای ورود به هر یک باید مدل‌ کسب و کار متناسبی تعریف کنند. شرکت مشاوره‌ای OVUM در تحقیقی که انجام داد به تفاوت‌های این بازارها از حیث جریان درآمدی و فرآیند رشد پرداخته است. مطابق با مطالعه‌ این شرکت، در سال 2014 کل درآمد حاصل از خدمات زیرساخت‌های ابری برابر با 7/ 55 میلیارد دلار بوده است که پیش‌بینی می‌شود با نرخ رشد مرکب سالانه‌ای معادل 9/ 10 درصد این مقدار در سال 2019 به 5/ 93 میلیارد دلار برسد. حوزه اتصالات ماشین نیز در سال 2014 درآمدی معادل 1/ 42 میلیارد دلار داشته است که پیش‌بینی می‌شود با نرخ رشد مرکب سالانه‌ای برابر با 5/ 16 درصد این مقدار در سال 2019 به 4/ 90 میلیارد دلار برسد. درآمد تبلیغات موبایل هم در سال 2014 معادل 6/ 42 میلیارد بوده است که با نرخ رشد مرکب سالانه‌ 6/ 35 درصد برآورد می‌شود این مقدار به 5/ 195 میلیارد دلار در سال 2019 برسد.

خدمات خانه‌های هوشمند هم به‌عنوان بازاری جالب در سال 2014 درآمدی معادل 3/ 6 میلیارد دلار به‌دست آورده است که پیش‌بینی می‌شود با نرخ رشد مرکب سالانه‌ای معادل 5/ 22 درصد به 4/ 17 میلیارد دلار در سال 2019 برسد. به هر حال، رشد و گسترش فناوری‌های سلولی به‌خصوص فناوری‌های نسل چهارم نظیر LTE-advanced Pro و حرکت پرشتاب دنیای تلکام به سوی نسل پنجم شبکه‌های موبایل بیش از پیش ورود به بازارهای عمودی را برای حاملان شبکه‌های سلولی تسهیل کرده است. بازارهایی که ورود درست به آنها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حاملان شبکه به‌حساب می‌آید. با وجود این، اگرچه داشتن فناوری به‌روز می‌تواند تسهیل‌گر ورود اپراتورها به بازارهای عمودی باشد ولی این به تنهایی کافی نیست. اپراتورها برای موفقیت در ورود به این بازارها باید مدل‌های کسب و کار جدیدی را توسعه دهند، مدل‌هایی که میزان ARPU در آنها به‌مراتب کمتر از ARPU فعلی بوده و در آ‌نها اندازه بازار مهم‌تر از از حاشیه سود پنداشته می‌شود.