نبرد سایبری روسیه و اوکراین به موازات جنگ واقعی ادامه دارد
نخستین جنگ ۳۶۰ درجه جهان
جنگ در زمین شبکه‌های اجتماعی
اگر روی زمین مزیت نسبی روس‌ها در این جنگ بیشتر است در جبهه اطلاع‌رسانی اوکراینی‌ها دست بالاتری دارند به خصوص که از حمایت گروه‌های ضد جنگ هم برخوردارند. در حالی که پوتین در روسیه از رسانه‌های رسمی برای بیان نظراتش درباره جنگ استفاده می‌کند زلینسکی، نخست‌وزیر اوکراین در شرایطی که در پایتخت کشورش در حال مبارزه است مرتبا از طریق شبکه‌های اجتماعی نظراتش را منتشر می‌کند. در دو مورد او برای مقابله با شایعه فرارش از شهر کیف با انتشار ویدئوهایی از خود در سطح شهر در شبکه‌های اجتماعی نشان داد هنوز در این شهر است.
حمایت‌های هشتگی یا استفاده از پرچم برای پروفایل نیز بخشی از مدل‌های حمایتی از کاربران از دو کشور است، هرچند به نظر می‌رسد در شبکه‌های اجتماعی وزنه حمایت از اوکراین بسیار سنگین‌تر است. در همین حال بحث تخریب اطلاعات یا انتشار اطلاعات نادرست نیز برای نخستین‌بار بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر آمریکا بار دیگر داغ شده است. مارک وارنر، سناتور آمریکایی در اظهارنظری خواستار مقابله شرکت‌های تکنولوژی آمریکایی با آنچه او اطلاعات نادرست روس‌ها خواند، شد. او در بیانیه خود به خصوص یوتیوب را متهم کرد که تبلیغات پولی خود را در خدمت روس‌ها قرار داده است.
در همین حال شبکه‌های اجتماعی همچنین مملو از پیام‌های احساسی، تبلیغاتی یا ویدئوهایی در حمایت یا نمایش اقتدار یا ضعف ارتش دو طرف هم هست. در یک مورد شجاعت یک خلبان اوکراینی میگ ۲۹ که نامش منتشر نشده به عنوان «روح کیف» سروصدای زیادی ایجاد کرده است. برخی حساب‌های کاربری طرفدار اوکراین مدعی شده‌اند که این خلبان واقعی است و برخی دیگر می‌گویند او منبع الهام مقاومت در این روزهاست. برخی کاربران گفته‌اند حتی اگر این خلبان وجود نداشته باشد «روح کیف» نمادی از قهرمانان این جنگ است.
چالش فیک‌نیوز
نام شرکت‌های تکنولوژی نیز مرتبا در فضای نشر اخبار جنگ به میان آمده است. توییتر که در ساعات اولیه جنگ به اشتباه چندین حساب اوکراینی را مسدود و سپس باز کرده بود یکی از مهم‌ترین فضاهای نبرد آنلاین دو طرف است. خود توییتر اعلام کرده تمام تبلیغاتش را در روسیه و اوکراین معلق کرده تا مطمئن شود پست‌های تبلیغاتی، اطلاعات ایمنی عمومی را که از طریق این شبکه اجتماعی منتشر می‌شود، تحت تاثیر قرار ندهد. این شرکت قبلا هم اعلام کرده بود روایت‌هایی را که مقررات توییتر را نقض می‌کنند، رصد می‌کند تا با محتوای مشکل‌سازی که در زمان جنگ به فضای آنلاین سرازیر می‌شوند، مقابله کند. خود توییتر دیروز امکانی را معرفی کرد تا کاربران بتوانند عکس‌های‌شان را با برچسب‌هایی چون محتوای حساس یا آزاردهنده برچسب‌گذاری کنند؛ نشانه‌ای از اینکه این پلتفرم قصد ندارد محتواهایی را که احتمالا از لابه‌لای صحنه‌های جنگ منتشر می‌شود با به دلیل گزارش کاربران حذف کند. روز گذشته روسیه توییتر را برای کاربران ساکن این کشور غیرقابل دسترس کرد.
شاید سخت‌ترین کار پلتفرم‌ها در شرایط جنگی کنترل محتوا و قضاوت درباره محتواهای جدل‌آمیزی باشد که گاهی اوقات دو طرف تقابل با تعصب از آن حمایت می‌کنند. متا(مالک فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ) پست‌های سازمان‌های دولتی روسیه را راستی‌آزمایی و برچسب‌زنی می‌کند. دولت روسیه با این اقدام فیس‌بوک مخالفت کرده و خواستار حذف الگوریتم صحت‌سنجی از فیس‌بوک شده که فیس‌بوک این درخواست را نپذیرفته است و همین باعث شد روسیه بخش‌هایی از فیس‌بوک را فیلتر کند. دولت روسیه همچنین مقرراتی را برای نحوه استفاده از کلمات در بیان حمله به اوکراین وضع و اعلام کرده بود سایت‌هایی را که از ادبیاتی چون جنگ علیه اوکراین استفاده کنند، مسدود می‌کند.
میخاییلو فدروف، معاون نخست وزیر و ناظر بر فعالیت‌های دیجیتالی خارجی اوکراین، از اپل خواست فروش محصولاتش در روسیه را متوقف کرده و فروشگاه اپ استور خود را در این کشور تعطیل کند.
این مقام اوکراینی در نامه‌ای به تیم کوک، مدیرعامل اپل که در توییتر منتشر کرده، درخواست مذکور را مطرح کرد. فدروف همچنین گفت: اپل باید از تحریم‌های آمریکا علیه روسیه که به دنبال حمله نظامی مسکو به اوکراین وضع شده‌اند، حمایت کند.
وی در این نامه نوشت: از شما درخواست می‌کنم و مطمئن هستم که فقط گوش نمی‌کنید، بلکه هر کاری لازم باشد برای حمایت از اوکراین، اروپا و نهایتا دنیای دموکراتیک در برابر تهاجم مستبدانه خونین انجام می‌دهید. از شما می‌خواهم عرضه خدمات و محصولات اپل به فدراسیون روسیه را متوقف کرده و دسترسی به فروشگاه اپ استور را مسدود کنید. تیم کوک در پاسخ در توییتر نوشت که عمیقا از وضعیت اوکراین متاسف است و از تلاش‌های بشردوستانه حمایت می‌کند و به جمع کسانی ملحق می‌شود که خواستار صلح‌اند.
جنگ ۳۶۰ درجه
این شاید یکی از نخستین جنگ‌های تاریخ است که پنتاگون از آن به عنوان جنگ ۳۶۰ درجه نام برده است. اصطلاح جنگ ۳۶۰ درجه اشاره به رخدادی است که در همه حوزه‌ها از فضای فیزیکی نظامی گرفته تا سایبری جنگ و برخورد ادامه دارد. در کنار اسلحه‌های جنگی که در فضای واقعی وجود دارد اسلحه‌های مجازی هم به کار گرفته می‌شود. مقامات آمریکایی هشدار داده‌اند که دامنه حملات سایبری روسیه می‌تواند به سایت‌ها و شرکت‌های آمریکایی هم کشیده شود. خود بایدن هم نسبت به حمله سایبری روس‌ها به زیرساخت‌های آمریکا هشدار داده و تهدید کرده به آن پاسخ خواهد داد.
در همین حال با توجه به سابقه روسیه برخی کارشناسان هشدار می‌دهند ممکن است برخی کدهای آلوده‌ای که از قبل توسط روس‌ها در سیستم‌های سازمان‌های اوکراینی قرار داده شده حالا و بنا به ضرورت جنگ فعال شود.
در همین حال حمله به زیرساخت‌ها نیز به بخشی از جنگ واقعی تبدیل شده است. در یکی از جدی‌ترین اقدامات هکرهای روسیه گروه رصد اینترنتی نت‌بلاکس خبر داد که با حمله سایبری هکرهای تحت حمایت روسیه به بخشی از زیرساخت‌های اینترنتی در اوکراین، اینترنت برخی شهرهای این کشور از جمله خارکف که دومین شهر بزرگ این کشور است، قطع شده است. برخی رسانه‌های محلی و کاربران شبکه‌های اجتماعی در اوکراین خبر دادند که با تشدید بحران نظامی بین روسیه و اوکراین، بخش زیادی از مردم محلی اوکراین دسترسی به اینترنت را از دست داده‌اند، زیرا هکرهای تحت حمایت روسیه، زیرساخت‌های اینترنتی را در مناطقی مانند خارکف، دومین شهر بزرگ اوکراین هدف قرار داده‌اند. به گفته گروه‌های جامعه مدنی، احتمال حمله مستقیم روسیه به زیرساخت‌های اینترنتی اوکراین بسیار زیاد است.
به گفته یک گروه حامی دیجیتال به نام NetBlocks، یک اختلال قابل توجه اینترنت در خارکف واقع در شمال شرقی اوکراین، حدود ۲۵ مایلی از مرز روسیه رخ داده است. قطع اینترنت بر ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی Triolan که به تعدادی از شهرها و مناطق دیگر در سراسر اوکراین، از جمله خارکف خدمات ارائه می‌دهد، تاثیر می‌گذارد.
در همین حال گروه خلافکار سایبری مستقر در روسیه که به استفاده از باج‌افزار برای اخاذی میلیون‌ها دلار از شرکت‌های آمریکایی و اروپایی شناخته شده است، وعده داد به دشمنان کرملین در صورت پاسخ آنها به حمله به اوکراین، حمله کند. به گزارش «ایسنا»، گروه کُنتی (Conti) در پست وبلاگی حمایت کامل خود از دولت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه را اعلام کرد. این گروه در پست خود اعلام کرد اگر کسی بخواهد تصمیم بگیرد حمله سایبری سازمان‌دهی کند یا علیه روسیه فعالیت‌های جنگی انجام دهد، ما از همه منابع موجود برای حمله به زیرساخت حیاتی دشمن استفاده می‌کنیم. اوکراین قبل و پس از حمله روسیه، از حملات دیجیتالی Ddos آسیب دیده است.
کیمبرلی گودی، مدیر شرکت امنیت سایبری ماندیانت گفت: بخشی از عوامل دخیل در گروه باج افزاری کُنتی در روسیه مستقر هستند و بعضی از خلافکارانی که در این کشور فعالیت می‌کنند، با دستگاه اطلاعاتی روسیه ارتباط دارند. وی افزود: کرملین در گذشته از روابط با خلافکاران سایبری سود برده و حتی اگر مستقیما اقدام نکند، این عوامل عملیات‌های میهن‌پرستانه انجام می‌دهند. برت کالو، تحلیلگر تهدید در شرکت امنیت سایبری امسی سافت گفت: کُنتی پیش از این هم ادعاهای بزرگ و جنجالی داشت. با این حال وی به شرکت‌های آمریکایی توصیه کرد مراقب دفاع سایبری خود باشند، زیرا حملات سایبری در اوکراین ممکن است به خارج از این کشور گسترش پیدا کند.
این گروه نخستین‌بار در سال ۲۰۱۹ شناسایی و عامل حملات سایبری علیه شرکت‌های آمریکایی و اروپایی متعدد شناخته شد. در این رویدادها، هکرهای کُنتی به شبکه‌ها حمله کرده و اطلاعات را به رمز درآوردند و فعالیت‌ها را مختل کرده و خواستار دریافت باج برای احیای دسترسی به اطلاعات شدند. یکی از قربانیان این گروه، دادگاه فدرال در لوئیزیانا و بیمارستانی در نیومکزیکو بود. بر اساس گزارش رویترز، اف‌بی‌آی در ماه مه گروه کُنتی را عامل حمله به ۱۶ شبکه پزشکی و فوریت پزشکی آمریکا معرفی کرد.
تحریم‌های تکنولوژی
بخش قابل توجهی از تحریم‌هایی که به خصوص دولت آمریکا علیه روسیه در روزهای اخیر وضع کرده شامل بخش‌های تکنولوژی می‌شود. دستور بایدن مبنی بر تحریم روسیه حاوی نوع جدیدی از تحریم‌ها است که بر جلوگیری از عرضه قطعات تکنولوژیکی به روسیه متمرکز است. بنا به گزارش اکونومیست بایدن بر این باور است که این اقدامات «بیش از نیمی از واردات فناوری پیشرفته روسیه» را قطع خواهد کرد.
پیش از این نیز دولت آمریکا، در شرایطی مشابه و به ظن جاسوسی، چنین اقدامی را در مورد سازنده چینی محصولات مخابراتی هوآوی، عملیاتی کرده بود. در واقع دولت ترامپ سال‌ها برای جلوگیری از دسترسی این شرکت به فناوری‌های پیشرفته، قوانین صادرات خود را اصلاح کرد و در سال ۲۰۲۰ شرکت هوآوی بلافاصله از خرید ریزپردازنده‌های حیاتی از هر شرکتی در جهان که از فناوری آمریکایی برای تولید آنها استفاده می‌کرد، منع شد تا به این ترتیب درآمد این شرکت ۳۰ درصد کاهش پیدا کند. تا پیش از این اقدام آمریکا، هیچ‌وقت از کنترل صادرات برای مجازات کل کشور استفاده نشده بود. اکنون بدیهی است که تحریم اعلام شده از سوی دولت آمریکا مبنی بر «قطع دسترسی روسیه به فناوری‌های حیاتی، تخریب بخش‌های کلیدی پایگاه صنعتی آن و تضعیف جاه‌طلبی‌های استراتژیک روسیه برای اعمال نفوذ در صحنه جهانی»، آسیب جدی به شرکت‌ها و شهروندان روسیه وارد خواهد شد.
در یکی از دیگر تحریم‌های اعمال شده علیه شرکت‌های روسی کنگره جهانی موبایل که از فردا در بارسلونای اسپانیا آغاز به کار می‌کند اعلام کرده جلوی حضور شرکت‌های روسی در این رویداد را می‌گیرد. کنگره جهانی موبایل بزرگ‌ترین رویداد جهانی در زمینه موبایل است که تمامی بازیگران صنعت موبایل در آن حضور پیدا می‌کنند. بنا بر اعلام مقامات کنگره جهانی موبایل پاویون روسیه در این نمایشگاه برقرار نخواهد بود. این در حالی است که بنا بر گزارش‌ها برخی شرکت‌های روسی مانند VimpelCom پیش از این فضاهای نمایش محصولات و خدمات خود را خریداری کرده بودند.
افزایش کلاهبرداری‌های مالی
در همین حال افزایش کلاهبرداری‌های مالی نیز بخشی از سوءاستفاده‌هایی است که از فضای این جنگ انجام می‌شود. شرکت امنیت سایبری «آوست» (Avast) از احتمال سوءاستفاده کلاهبرداران فضای مجازی از بحران اوکراین برای فریب کاربران اینترنت و سرقت پول از آنها خبر داده است. به گزارش رویترز، این شرکت تصریح کرده: در ۴۸ ساعت گذشته تعدادی از کلاهبرداران را ردیابی کرده‌ایم که با تظاهر به نمایندگی اوکراینی‌هایی که نیاز مبرم به کمک مالی دارند، تلاش می‌کنند مردم را فریب دهند. در سال‌های گذشته نیز معمولا همزمان با آغاز جنگ در نقاط مختلف دنیا، عده‌ای از افراد کلاهبردار با ارسال پیام، ایمیل و... برای کاربران اینترنت مدعی می‌شدند از طرف سازمان‌های خیریه یا مردم مناطق جنگ‌زده ماموریت دارند کمک‌های مالی افراد را جمع‌آوری کرده و به دست افراد آسیب دیده برسانند. آوست همچنین اعلام کرد سرویس‌دهی در مناطق «دونتسک» و «لوهانسک» را که به عنوان «مناطق جدید تحریم شده» توصیف شده‌اند، متوقف خواهد کرد و به کاربران جدید این بخش‌ها نیز هیچ خدماتی ارائه نمی‌دهد. اوکراین و روسیه روی هم رفته تنها حدود یک درصد از کل درآمد آوست را به خود اختصاص می‌دهند؛ در نتیجه اقدامات شرکت امنیت سایبری انگلیسی در این زمینه فاقد اهمیت و ارزش اقتصادی بوده و کاملا نمادین است.
