نرخ توافق بازخرید بازهم افزایش یافت
عرضه بزرگ پول در بازار پول
هرچند که این مقدار تا سقف 94هزار میلیارد تومانی ریپو در فروردین‌‌ماه فاصله زیادی دارد، اما افزایش نسبی ریپو در هفته‌های اخیر و به‌‌خصوص در مقایسه با حراج‌‌های تیرماه نشان می‌‌دهد که تقاضای منابع مالی بانک‌‌ها درحال افزایش است و بانک‌‌ها به‌‌شدت با کمبود نقدینگی مواجه هستند. از ابتدای سال جاری تاکنون 21مرحله عملیات بازار باز انجام شده و در این 21هفته بانک مرکزی درمجموع بیش از 1500هزار میلیارد تومان تزریق در قالب ریپو انجام داده است. نرخ توافق بازخرید هم با افزایش 41/ 0واحد درصدی به 71/ 20درصد رسید و از نرخ سود در بازار بین‌‌بانکی پیشی گرفت.
جزئیات عملیات بازار باز
بانک مرکزی در چارچوب مدیریت نقدینگی مورد نیاز بازار بین‌‌بانکی، عملیات بازار باز را به‌صورت هفتگی و موردی اجرا می‌‌کند. موضع عملیاتی این بانک (خرید یا فروش از طریق ابزارهای موجود) بر اساس پیش‌‌بینی وضعیت نقدینگی در بازار بین‌‌بانکی و با هدف کاهش نوسانات نرخ بازار بین‌‌بانکی حول نرخ هدف، از طریق انتشار اطلاعیه در سامانه بازار بین‌‌بانکی اعلام میشود. پس از انتشار اطلاعیه، بانک‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌‌توانند در راستای مدیریت نقدینگی خود در بازار بین‌‌بانکی، نسبت به ارسال‌‌سفارش‌‌ها تا مهلت تعیین‌شده از طریق سامانه بازار بین‌‌بانکی اقدام کنند. بانک مرکزی در تازه‌‌ترین گزارش عملیات اجرایی سیاست پولی، جزئیات موضع عملیاتی خود را منتشر کرد. با توجه به پیش‌‌بینی بانک مرکزی از وضعیت نقدینگی در بازار بین‌‌بانکی، موضع عملیاتی بانک مرکزی در این هفته توافق بازخرید بود.
براساس این گزارش، در بیست‌ویکمین مرحله از اجرای عملیات بازار باز که در تاریخ 31مردادماه برگزار شد، مجموعا 20بانک و موسسه اعتباری غیربانکی اقدام به ثبت سفارش دریافت وجه از بانک مرکزی کردند. در این حراج همانند هفته قبل، ارزش توافق بازخرید به بالای 70هزار میلیارد تومان رسید و روند افزایشی ریپو در مردادماه ادامه یافت. همچنین نرخ توافق بازخرید در ادامه روند صعودی هفته گذشته با افزایش 41/ 0واحد درصدی به 71/ 20درصد رسید. بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان می‌‌دهد که در 21مرحله از عملیات بازار باز که از ابتدای سال جاری انجام شده است، موضع بانک مرکزی تزریق نقدینگی از طریق توافق بازخرید (ریپو) بوده است و در این 21هفته، ریپوی معکوس که به معنی جمع‌‌آوری نقدیگی از شبکه بانکی توسط بانک مرکزی است، انجام نگرفته است.
در اولین عملیات بازار باز انجام‌شده در 15فروردین‌‌ماه درمجموع بالغ بر 94هزار میلیارد تومان تزریق منابع از طریق ریپو صورت گرفته و در آخرین مرحله در 31مردادماه، این میزان به بالای 70هزار میلیارد تومان رسیده است. البته مقدار ریپو هنوز تا سقف 94هزار میلیارد تومانی فروردین‌‌ماه فاصله زیادی دارد؛ اما همین روند افزایشی مقدار ریپو در هفته‌های اخیر نشان می‌‌دهد که تقاضای بانک‌‌ها برای منابع درحال افزایش است. درواقع بانک‌‌ها دچار کسری منابع هستند و برای جبران این کسری اقدام به درخواست اعتبار از طریق توافق بازخرید کرده‌‌اند. باید توجه داشت که ریپو با استقراض مستقیم از بانک مرکزی تفاوت دارد و درواقع نوعی استقراض غیرمستقیم و وثیقه محور از بانک مرکزی است.
چشم‌‌انداز ریپو در هفته‌های آینده
افزایش میزان تزریق بانک مرکزی در قالب ریپو نشان می‌‌دهد که بانک‌‌ها پس از ورود نرخ ریپو به کانال 20درصدی و کمتر بودن این نرخ از نرخ سود در بازار بین‌‌بانکی، برای تامین منابع خود تمایل بیشتری به استقراض غیرمستقیم از بانک مرکزی به صورت توافق بازخرید دارند. البته براساس آخرین آمار اعلام‌شده بانک مرکزی، نرخ ریپو اندکی از نرخ سود بین‌‌بانکی بیشتر شده است. در هفته‌هایی که نرخ ریپو بالاتر از نرخ سود بین‌‌بانکی بود، این اختلاف در نرخ‌‌ها سبب شده بود تا بانک‌‌ها برای تامین منابع بیشتر به بازار بین‌‌بانکی مراجعه کنند. اگر نرخ ریپو دوباره کمتر از نرخ سود بین‌‌بانکی شود، می‌‌توان انتظار داشت که میزان استقراض غیرمستقیم از بانک مرکزی در قالب توافق بازخرید یا ریپو توسط بانک‌‌ها افزایش پیدا کند. به این ترتیب تقاضای منابع در بازار بین‌‌بانکی نیز تعدیل میشود و می‌‌توان انتظار داشت تا نرخ بهره بین‌‌بانکی در هفته‌های آینده بازهم کاهش یابد. این‌گونه نرخ بهره بین‌‌بانکی بدون دخالت مستقیم بانک مرکزی و صرفا براساس بر هم‌‌کنش عرضه و تقاضا تعیین خواهد شد. البته باید دید که نرخ سود در بازار بین‌‌بانکی در روزهای آتی به چه عددی می‌‌رسد.
تحلیل رفتار سیاستگذار
در دنیا به‌طور کلی، قرارداد بازخرید (ریپو) نوعی استقراض کوتاه‌مدت برای معامله گران اوراق بهادار دولتی است. درباره ریپو، یک فروشنده اوراق بهادار دولتی را معمولا به صورت یک‌شبه به سرمایه‌گذاران می‌‌فروشد و روز بعد آنها را با قیمت کمی بالاتر بازخرید می‌‌کند.آن تفاوت کوچک در قیمت، نرخ بهره ضمنی یک شبه یا همان نرخ ریپو است. ریپو معمولا برای افزایش سرمایه کوتاه‌مدت استفاده شده و همچنین ابزار رایج عملیات بازار باز بانک مرکزی است. افزایش ریپو در حراج‌‌های اخیر در واکنش به کاهش نرخ بهره بین‌‌بانکی صورت گرفته است. درواقع سیاستگذار پولی با توجه به این کاهش سود در بازار بین‌‌بانکی، به تنظیم عملیات اجرایی سیاست پولی اقدام می‌‌کند؛ چراکه با کاهش نرخ بهره بین‌‌بانکی و پس از 4هفته ثابت ماندن مقدار ریپو در تیرماه و ابتدای مردادماه، این متغیر پولی افزایش قابل توجهی یافت.
هنگامی که نرخ سود بین‌‌بانکی کاهش می‌‌یابد، مانده ریپو باید افزایش یابد؛ چون بانک‌‌ها برای تامین منابع موردنیاز خود بیشتر به این بازار مراجعه می‌‌کنند و این موضوع دقیقا همان چیزی است که سیاستگذار پولی بانک مرکزی در هفته‌های اخیر به دنبال رسیدن به آن بود؛ یعنی کنترل بازار بین‌‌بانکی با کاهش یافتن نرخ ریپو و به دنبال آن افزایش مقدار ریپو. به نظر می‌‌رسد بانک مرکزی با کنترل سود بین‌‌بانکی و تعامل آن با عملیات بازار باز، در حال تعدیل انتظارات تورمی و مهار تورم است. نرخ ریپو توسط مقامات پولی برای کنترل تورم استفاده میشود. در صورت تورم، بانک‌‌های مرکزی نرخ ریپو را افزایش می‌‌دهند؛ زیرا این امر به‌عنوان بازدارنده بانک‌‌ها برای استقراض از بانک مرکزی عمل می‌‌کند. این در نهایت باعث کاهش عرضه پول در اقتصاد میشود و در نتیجه به مهار تورم کمک می‌‌کند.
این نرخ به‌عنوان یک نرخ مرجع برای تعیین وضعیت فعلی نرخ بهره موجود در بازار عمل می‌‌کند و از این طریق یک متغیر بسیار با اهمیت در بازار پول به‌شمار می‌‌رود. کارشناسان پولی و بانکی معتقدند که فارغ از مبلغی که بانک مرکزی برای خرید اوراق پرداخته و نرخی که تعیین شده، آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است استفاده از این ابزار برای تامین منابع مالی است و از این پس کل معاملات انجام‌شده در بازار پول می‌‌تواند مبتنی بر وثیقه باشد. بنابراین از این پس نه تنها بانک‌‌ها از بانک مرکزی بلکه از یکدیگر نیز می‌‌توانند با وثیقه‌‌گذاری تامین مالی کنند. بنابراین این ابزار علاوه‌‌بر اینکه به بانک مرکزی توان کنترل بیشتر سود در بازار بین بانکی را می‌‌دهد، این امکان جدید را به بانک‌‌ها برای تامین مالی کم‌‌هزینه‌‌تر خواهد داد.
