قابلیتهای ایران در جذب سرمایه خارجی
معرفی انواع سرمایه‌گذاری‌ها و تامین مالی خارجی
انواع سرمایه‌گذاری‌ها و تامین مالی خارجی عمدتا شامل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI)، سرمایه‌گذاری مشترک، پرتفولیو(جریانات نقدی شامل خرید سهام و اوراق قرضه)، وام و کمک‌های مالی خارجی هستند. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی(FDI) جذاب‌ترین نوع سرمایه‌گذاری خارجی است که عبارت است از احداث کارخانه‌های تولیدی و شرکت‌های وابسته توسط سرمایه‌گذار خارجی که باعث ایجاد منافع بلندمدت و پایدار از طریق ایجاد ظرفیت‌های جدید اقتصادی در کشور میزبان (بدون استفاده از منابع داخلی) میشود. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) برخلاف سایر انواع دیگر سرمایه‌گذاری‌ها و تامین مالی خارجی، علاوه بر ورود سرمایه‌های فیزیکی به کشور میزبان، دانش‌های فناورانه و مهارت‌های مدیریتی را نیز به کشور میزبان وارد می‌کند که موجب ایجاد نوآوری و بهره‌وری میشود. به علاوه شرکت‌های چند ملیتی که برای سرمایه‌گذاری FDI وارد کشور میزبان می‌شوند، از اعضای اصلی شبکه‌های توزیع بین‌المللی کالاها هستند و از طریق ایجاد بهره‌وری و برند‌سازی، کالاهای تولیدی کشور میزبان را به بازارهای جهانی عرضه می‌کنند.
پیشینه جذب سرمایه‌گذاری FDI در کشورهای در حال توسعه
در دهه‌های اخیر بیشتر کشورهای در حال توسعه و بلوک‌های اقتصادی برای تامین منابع سرمایه‌گذاری و نیاز‌های فناورانه خود، اقدام به جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) کرده و از این طریق به شکوفایی اقتصاد خود کمک شایانی کرده‌اند. بر اساس داده‌های بانک جهانی (World Bank)، برای سال‌های2021 و 2000 خالص جذب سرمایه‌گذاری FDI در کل کشورها 38درصد و در کشورهای در حال توسعه به میزان 75درصد رشد داشته است که این رقم از رشد جهانی بالاتر بوده است. همچنین، مقایسه آمارهای جذب FDI مربوط به برخی از مهم‌ترین کشورهای در حال توسعه شامل چین، هند، ترکیه، کره‌جنوبی، مالزی و ایران در بین سال‌های 2021-1980 نشان می‌دهد که کمترین میزان جذب FDI و پایین‌ترین نرخ رشد اقتصادی مربوط به ایران است. با توجه به جدول ملاحظه میشود در بین سال‌های مورد مطالعه چین مهم‌ترین کشور از نظر جذب FDI بوده است. مجموع جذب FDI توسط کشور مذکور و در سال‌های مورد مطالعه بالغ بر 4175737 میلیون دلار بوده و همچنین متوسط سالانه جذب FDI در کشور مذکور 6/ 2 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) بوده است. همچنین چین بیشترین رشد اقتصادی متوسط سالانه (2/ 9 درصد) در بین کشورهای منتخب را به خود اختصاص داده است. بعد از چین کشورهای هند، کره‌جنوبی، ترکیه، مالزی و نهایتا ایران رتبه‌های بعدی به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که ایران کمترین مجموع جذب FDI (8/ 56454 میلیون دلار)، پایین‌ترین درصد متوسط سالانه جذب FDI (430/ 0 درصد از GDP) و کمترین متوسط رشد اقتصادی سالانه (398/ 2 درصد) را داشته است.
عوامل جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و مزیت‌های ایران
بدیهی است که رشد اقتصادی نیاز به سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاری نیز نیاز به منابع سرمایه‌ای دارد. به این منظور و با توجه به محدودیت منابع سرمایه‌گذاری داخلی، بیشتر کشورهای در حال توسعه اقدام به جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) کرده‌اند. درحالی‌که در ایران تامین مالی عمده پروژه‌های سرمایه‌گذاری از طریق بازار پول و اعتبارات بانکی صورت می‌گیرد و بانک‌های عامل نیز به‌واسطه کمبود منابع، ناچار به برداشت از ذخایر بانک مرکزی برای پاسخ‌گویی به متقاضیان دریافت وام هستند که این خود موجب افزایش نقدینگی و تورم میشود. به‌علاوه صنایع داخلی از کمبود بهره‌وری به‌دلیل عدم استفاده از تکنولوژی‌های به‌روز و عدم تعامل با بنگاه‌های بزرگ اقتصادی در تنگنا قرار داشته و فاصله کیفی تولیدات داخلی با متوسط صنعت جهانی دائما در حال افزایش است. بنابراین برای حل همزمان مشکلات مذکور و دستیابی به رشد پایدار اقتصادی، جذب سرمایه خارجی از نوع FDI ضروری است. در مطالعات اخیر نشان داده شده است که مهم‌ترین عوامل موثر بر جذب سرمایه‌گذاری FDI عبارتند از: کیفیت نهادی، وجود موهبت‌های طبیعی و منابع انسانی فراوان و ارزان، نیروی انسانی تحصیل‌کرده، زیرساخت‌های مناسب (جاده‌های مواصلاتی، فرودگاه‌ها، سدها، بنادر، شبکه‌های برق و آب و گاز و اینترنت)، گستردگی بازارهای داخلی، موقعیت جغرافیایی مناسب و دسترسی به بازارهای بین‌المللی، ثبات سیاسی و اقتصادی. بنابراین شرکت‌های چند ملیتی در شرایطی که کشور میزبان دارای برخی از مزایای ذکرشده باشد و بتواند منافع آن شرکت‌ها را تامین کند، حاضر به سرمایه‌گذاری هستند.
البته در سرمایه‌گذاریFDI سود و منفعت شرکت خارجی و کشور میزبان در بیشتر موارد تامین میشود و یک نوع سرمایه‌گذاری پایدار و بلندمدت برای طرفین است. با توجه به عوامل موثر بر جذب FDI می‌توان گفت که ایران دارای مزیت‌های بسیاری در زمینه زیرساخت‌های مناسب، نیروی انسانی تحصیل‌کرده، منابع طبیعی فراوان و ارزان، گستردگی بازارهای داخلی و موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد و دسترسی مناسب به بازارهای منطقه‌ای است. بنابراین در صورت اتخاذ سیاست‌های مقتضی و فراهم آوردن زمینه‌های مناسب توسط دولت و با همکاری بخش خصوصی، ایران پتانسیل افزایش سهم خود در جذب سرمایه‌گذاری FDI را داشته و به این‌وسیله می‌تواند بر مشکلات مزمن اقتصادی خود فائق آید. با توجه به شعار سال اعلام‌شده از طرف مقام معظم رهبری مبنی بر رشد تولید و مهار تورم و همچنین عزم رئیس کل بانک مرکزی برای تامین مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری از طریق منابع غیر بانکی از جمله جذب سرمایه‌گذاری خارجی، پیشنهاد میشود که ضمن برطرف کردن موانع سیاسی جذب سرمایه‌گذاری خارجی، تسریع در صدور مجوزها، رفع موانع غیر تعرفه‌ای در گمرکات کشور، اعطای مشوق‌های مالیاتی و تعرفه‌ای به سرمایه‌گذاران خارجی و ارائه طرح‌های سرمایه‌گذاری، مزیت‌های کشور در زمینه جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) از طریق اتاق‌های مشترک بازرگانی، بخش اقتصادی نمایندگی‌های سیاسی خارج کشور، نمایشگاه‌ها و رسانه‌های داخلی و بین‌المللی اطلاع‌رسانی شود.
