چالش بازنشستگان تنها مربوط به ایران نیست، اکونومیست بررسی می‌کند
افزایش سن بازنشستگی در کره؟
فقر سالمندان در کره‌جنوبی
کیم می کیونگ در یک آشپزخانه در محله دانگ دایمون سئول با عجله مشغول آماده‌سازی ناهار است. خانم کیم توضیح می‌دهد که آشپزخانه روزانه به حدود 500نفر خدمات می‌دهد که بیشتر آنها سالمندان هستند. او می‌گوید: «آنها نمی‌توانند کار کنند، نمی‌توانند از فرزندانشان پول بخواهند و نمی‌توانند غذا بخورند. پس به اینجا می‌آیند.» فراوانی افراد مسن در کره‌جنوبی و ژاپن و کمبود افراد جوان، همراه با تغییرات بازار کار و سیستم‌های بازنشستگی غیرقابل انعطاف، منجر به بدتر شدن این مشکل شده است. به نظر می‌رسد سایر کشورهای ثروتمند نیز به زودی با مشکلات مشابهی روبه‌رو خواهند شد. وضعیت آسیای شرقی مثال خوبی است که در یک کشور چه سیاستی کار می‌کند و چه سیاستی کار نمی‌کند.
یک شهروند کره‌جنوبی در خط فقر OECD تقریبا 22هزاردلار درآمد دارد. این رقم از درآمد سرانه اکثر کشورهای دنیا بالاتر است و حتی بیشتر از میانگین حقوق در مکزیک است. البته این شاخص، ثروت و دارایی‌های افراد را در نظر نمی‌گیرد. با این حال، در کره‌جنوبی 63درصد از سالمندان فقیر صاحب دارایی اندکی هستند. در این شرایط، سیستم بازنشستگی ژاپن و کره‌جنوبی نیز مشکلات فراوانی دارند. قدمت سیستم بازنشستگی ژاپن به سال1961 برمی‌گردد و مدت‌هاست که پوشش گسترده‌ای را ارائه می‌دهد. ژاپن یک سیستم بازنشستگی دولایه دارد. در لایه اول یک ردیف پایه وجود دارد که در دسترس همه است، این سیستم با پرداخت نرخ ثابت و پرداخت نهایی متناسب با سال‌های مشارکت حقوق بازنشسته را پرداخت می‌کند. لایه دوم سیستم بازنشستگی برای کسانی است که به‌صورت تمام‌وقت مشغول به‌کار هستند. سهم کارگران، بر اساس درآمد آنها، توسط کارفرمایشان پرداخت می‌شود.
سیستم بازنشستگی در کره‌جنوبی در سال1988 معرفی شد و تنها در سال1999 به پوشش تقریبا کامل رسید. سیستم این کشور نیز مشابه ژاپن است و همه به جز 30درصد پردرآمد، مستمری پایه سالمندی را دارند. در سال2022 مستمری سالمندی در کره به 307هزار و 500 وون (220دلار) در ماه بالغ شد. به جز این، کارگرانی که مشاغل خوب دارند اغلب مستمری خصوصی نیز دارند. کسانی که سابقه‌ای طولانی در یک شغل خاص دارند با دستمزدی نسبتا مناسب بازنشسته می‌شوند؛ اما حقوق بازنشستگی پایه به تنهایی بسیار اندک است. در ژاپن برای بازنشستگی، فرد بازنشسته پس از 40سال، حقوقی در حدود 65هزارین در ماه (410دلار) دریافت می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد شاغلان فریلنسر کمتر به بیمه خود کمک مالی می‌کنند یا حتی در این برنامه‌ها ثبت‌نام می‌کنند. یک تخمین نشان می‌دهد که 10درصد برتر از حقوق‌بگیران کره‌جنوبی که در سال1970 متولد شده‌اند، با تقریبا 34سال مشارکت بازنشسته می‌شوند؛ درحالی‌که 10درصد پایین تنها 19سال سابقه بیمه دارند و به این ترتیب حقوق کمتری می‌گیرند.
مساله زنان در کره و ژاپن
مشکل دیگر این است که هر دو کشور در برابری جنسیتی ضعف شدیدی دارند. زنان درآمد کمتری دارند و بیشتر در مشاغل نامطمئن و موقت قرار می‌گیرند. این به آن معنی است که زنان مسن‌تر به احتمال بیشتری فقیر هستند. سیستم بازنشستگی ژاپن برای یک خانواده سنتی طراحی شده است که سرپرستی آن را یک مرد حقوق‌بگیر و یک مادر خانه‌نشین تشکیل می‌دهند. همسران به اصطلاح وابسته اگر کمتر از 1.3میلیون ین درآمد داشته باشند، از پرداخت حق بیمه معاف می‌شوند. با این حال، آنها مستمری پایه را دریافت می‌کنند. بنابراین زوج‌های متاهل مستمری بیشتری نسبت به یک کارگر انفرادی دریافت می‌کنند و اشخاص طلاق‌گرفته آسیب می‌بینند. افزایش امید به زندگی منجر به طولانی‌تر شدن عمر کاری افراد نیز شده است. حدود 49درصد از مردم کره جنوبی 65 تا 69ساله هنوز مشغول به کار هستند و از این منظر کره در میان کشورهای OECD در رتبه دوم پس از ژاپن با نرخ 50درصد قرار دارد.
تقریبا 40درصد از شرکت‌های ژاپنی کارکنان خود را تا سن بالاتر از 70سال نگه می‌دارند و هر شهرداری یک مرکز «Silver Work» را اداره می‌کند که در آن افراد مسن می‌توانند شغل پیدا کنند. میاتا تویوتسوگو، بیوه 77ساله، به مدت 12سال در یک پارک دوچرخه در شرق توکیو کار کرده است. او می‌گوید: «بدون شغلم، تمام روابطم را از دست خواهم داد.» رویکرد کره‌جنوبی اما متفاوت است و افراد مسن در کره اغلب در مشاغل کم‌دستمزد و غیرجذاب کار می‌کنند. این امر با فرهنگ اعمال فشار بر افراد برای بازنشستگی زودهنگام از شغل اصلی خود بدتر شده است؛ به‌طوری‌که شرکت‌ها می‌توانند با پرداخت یکباره مزایای بازنشستگی به کارکنان خود صرفه‌جویی کنند. تنها 25درصد از کارگران کره‌جنوبی بین 55 تا 59سال در سال2020 کارفرمای مشابهی داشتند که پنج‌سال قبل داشتند، در مقایسه با میانگین 52درصد کارفرمای ثابت که نرخ میانگین کشورهای OECD است.
در ژاپن یک اصطلاح برای مادربزرگ‌های کارتن جمع‌کن وجود دارد: «پیجیجوپمون هالمیونی» این افراد نمادی از کارکنان این شغل‌های کم‌دستمزد هستند که گاری‌های مملو از جعبه‌های دست دوم را برای فروش به قیمت ناچیز می‌کشند. لی یونگ جا که اکنون 78سال دارد، 10سال است که به این شغل مشغول است. کرایه خانه و هزینه‌های بیمارستان از درآمد ناچیز او و کمک‌های دولتی پرداخت می‌شوند. فقر در سنین بالا بدتر می‌شود. ژاپن پیرترین جامعه جهان است و 30درصد جمعیت آن بالای 65سال سن دارند. در کره‌جنوبی این افراد، نیمی از جمعیت را دارند و این سهم به سرعت در حال پیشرفت است. در سال1960 نرخ باروری در کره‌جنوبی 6تولد به ازای هر زن بود. این نرخ اکنون به 0.78 کاهش یافته است که کمترین میزان در جهان است. در ژاپن نرخ باروری 1.3 است، اما این نرخ، هنوز هم بسیار پایین‌تر از نرخ جایگزینی است که در آن جمعیت پایدار است.
این بدتر شدن نسبت کارگران به مستمری‌بگیران بر سیستم‌ها فشار وارد می‌کند. صندوق بازنشستگی کره‌جنوبی با ارزش بیش از 1000تریلیون وون (730میلیارد دلار) سومین صندوق بازنشستگی بزرگ جهان شد؛ زیرا تاکنون تعداد کمی از افراد در کره واجد شرایط دریافت مستمری کامل بودند. با این حال ،دولت تخمین می‌زند که رشد این صندوق تا سال2040 متوقف می‌شود و تا سال2055، این صندوق خالی خواهد بود.
راهکارهای سیاستی
برخی از ترفندهای ساده می‌تواند در راه به بهبود سیاستگذاری این صندوق‌ها کمک کند. کره‌جنوبی سن بازنشستگی خود را از 62 به 65سال افزایش خواهد داد و شرکت‌های ژاپنی اکنون تشویق شده‌اند تا کارگران را تا 70سالگی در کار نگه دارند. هر دو کشور می‌توانند ویژگی‌های قهقرایی سیستم‌های خود را حذف کنند. طرح بازنشستگی ژاپن به‌طور فزاینده‌ای به مالیات بر مصرف متکی است تا مالیات بر درآمد که از درآمدهای بالاتر بیشتر می‌شود. مقابله با نرخ پایین باروری نیز در این راه به کشورها کمک خواهد کرد؛ اما مهاجرت دسته‌جمعی، یک راه‌حل بهتر برای کمبود جوانان، در هر دو کشور است که تا به حال تابو باقی مانده است. سیاستمداران باید راهی پیدا کنند تا مردم را متقاعد کنند که زندگی کاری مسابقه‌ای برای بازنشستگی نیست، بلکه صعودی نیروبخش و به دنبال آن، یک فرود ملایم است. ژاپن و کره‌جنوبی که هر دو به‌دلیل عشق به کار مشهور هستند، پروژه بازسازی سیستم بازنشستگی را با طی کردن طرح‌هایی جدید آغاز کرده‌اند.
