تعهد صادرکننده اوراق

احمد حاتمی یزد
اقتصاددان

به‌طورکلی اوراق بدهی که نام آن قبل از انقلاب در ایران اوراق قرضه بود، در شرایطی منتشر می‌شود که درآمدهای دولت با هزینه‌های آن برابر نیست و با توجه به اینکه، هزینه‌ها در دوره رکود و رونق تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد، دولت سعی دارد برای تامین کسری بودجه و هزینه‌های خود در شرایط رکود که با کاهش درآمدهای مالیاتی و گمرکی و... مواجه است، از طریق انتشار این اوراق و ایجاد بازار بدهی به نوعی از مردم قرض بگیرد تا در دوران رونق اقتصادی و افزایش درآمدها، این پول را با سود آن به افراد بازگرداند. از ابتدای انقلاب عده‌ای مخالف انتشار این اوراق و ایجاد بازار بدهی بودند چرا که اعتقاد بر این بود که این اوراق ربوی است اما خوشبختانه در سال‌های اخیر با بحث و تبادل نظرهایی که صورت گرفت، مخالفان این طرح اقناع شده و انتشار اوراق محقق شد.

در حال حاضر انتشار اوراق با دو هدف دنبال می‌شود: 1- طلبکاران از دولت مثل پیمانکاران، مشاوران و کلیه افرادی که دولت به آنها بدهکار است، بتوانند از طریق این اوراق، طلب چند ساله خود را وصول کنند و با افزایش حجم انتشار این اوراق و رشد تبادل آن بازاری به نام بازار بدهی ایجاد شود.

2- دولت بتواند کسری بودجه بزرگ خود را از این طریق جبران کند.

اما موضوعی که در رابطه با این اوراق مطرح شده، بحث چگونگی انتشار و تشخیص نهادهای دارای صلاحیت برای انتشار آن است. عده‌ای معتقدند که نباید از این اوراق در هر زمینه‌ای و برای هر پرداختی دولت استفاده شود اما تجربه سایر کشورها در ایجاد بازارهای بدهی موفق، نشان می‌دهد منعی برای استفاده از این ابزار و انتشار اوراق بدهی توسط نهادهای مختلف وجود ندارد. در حال‌حاضر در آمریکا اوراق 10، 20 و 30 ساله با مجوز وزارت خزانه‌داری، توسط نهادهای مختلف دولتی منتشر شده و مورد استقبال گسترده مردم نیز قرار می‌گیرد. البته در این زمینه نکته اصلی این است که مردم و خریداران اوراق به دولت اعتماد کامل داشته و کوچکترین شکی برای عدم دریافت اصل پول و سود آن ندارند. مهم‌ترین عامل در موفقیت چنین طرحی همین بحث اعتماد و اعتقاد به نهاد منتشرکننده و دولت است. در صورتی که به هر دلیلی دولت نتواند تعهدات خود را در زمان سررسید این اوراق به انجام برساند، طبیعتا رویای موفقیت این طرح و ایجاد بازار بدهی پایانی تلخ خواهد داشت. علت اینکه مردم در آمریکا حتی اوراق با سر رسید 30 ساله و با سود یک درصد را خریداری می‌کنند، این است که دولت ساعت 11 صبح در روز سررسید، سود را به مشتریان خود پرداخت می‌کند.

درهرحال به‌نظر می‌رسد انتشار اوراق بدهی تجربه موفق کشورهای مختلف در دنیاست و محدودیت و ممنوعیتی برای انتشار آن بر نهادهای مختلف اعمال نمی‌شود و در صورتی که اجرای آن به درستی و با تعهد کامل صورت پذیرد، شانس بالایی برای موفقیت خواهد داشت.