جوایز نوبل

احسان آذری‌نیا این روزها اخباری که درباره برندگان جایزه نوبل در رشته‌های مختلف منتشر می‌شود مورد توجه علاقه‌مندان به علم قرار گرفته است. می‌توان گفت جایزه نوبل معتبرترین جایزه‌ای است که به موفقیت‌های علمی اعطا می‌شود و بر همین مبنا، حساسیت‌ها درباره آن بسیار زیاد است. عده‌ای از صاحبنظران معتقدند باید تغییراتی در نحوه انتخاب افراد شایسته دریافت جایزه و نیز رشته‌هایی که در آنها جایزه اعطا می‌شود، ایجاد شود.

به نظر می‌رسد این صاحبنظران درست می‌گویند. از زمانی که نخستین جایزه نوبل اعطا شده تغییرات بزرگی در جهان رخ داده و دیدگاه‌ها نسبت به علم و نقش آن در زندگی بشر دگرگون شده است.در مطالب حاضر به برخی جنبه‌های جایزه نوبل و نیز تغییراتی که لازم است در آن داده شود، اشاره شده است. برای مثال برخی رشته‌ها از جمله فناوری که تاثیری بسیار بزرگ بر زندگی انسان‌ها دارند در فهرست رشته‌های جایزه نوبل قرار ندارند. اگرچه در این رشته جوایز دیگری وجود دارد که به افراد موفق اعطا می‌شود اما هیچ جایزه‌ای به اندازه نوبل مورد توجه نیست.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد دیدگاه هیات انتخاب‌کننده فرد شایسته برای دریافت جایزه، به شکلی امیدبخش تغییر کرده است. امسال جایزه نوبل اقتصاد به پروفسور ریچارد تیلر اعطا شد. او نشان داده رفتار اقتصادی انسان‌ها عموما عاقلانه نیست و باید از اصول روانشناسی در اقتصاد استفاده شود زیرا نظریه‌های کنونی اقتصادی نمی‌توانند رفتار انسان‌ها را توصیف کنند. اعطای جایزه نوبل این اقتصاددان نشان می‌دهد لزوم اصلاح ساختارهای سنتی علمی از سوی هیات اعطای جوایز نوبل احساس شده است.موضوع مهم دیگر که با بررسی اعداد و ارقام نمایان می‌شود، سهم اندک زنان در دریافت جوایز نوبل است. باید دلایل این امر مشخص و اگر نابرابری در فرصت‌ها وجود دارد، رفع شود.