مکانیزم جدید ترخیص کالا
پیش از آنکه به موضوع عوامل رسوب به طور شفاف بپردازم، باید آماری از عملکرد گمرکات استان هرمزگان در سال گذشته و تغییر فرآیند، بعد از یکی از مصوبات دولت در آذرماه سال گذشته ارائه دهم.
از ابتدای سال ۹۹ تا ۱۰ آذرماه آن سال، بیش از ۴میلیون و ۶۰۰ هزار تن کالای اساسی و مواد اولیه خط تولید ماشین‌آلات، وارد گمرکات استان هرمزگان شده بود که بیش از ۲میلیون تن کالای اساسی در گمرک هرمزگان اظهار شد، اما از ۱۸ آبان‌ماه ۹۹ طبق ابلاغ مصوبه معاونت اقتصادی ریاست‌جمهوری تا تاریخ ۱۰ آذرماه ۹۹ تقریبا ۲۹۱ هزار تن کالای اساسی و غیراساسی که در گمرکات استان دپو و رسوب شده بود، ترخیص شد که از این رقم، ۱۶۰ هزار تن به کالاهای اساسی اختصاص داشت. در سه‌ماهه امسال هم ۴۸۸ هزار و ۷۹۳ تن کالای اساسی شامل برنج، روغن‌خام و کود شیمیایی با پایان یافتن تشریفات گمرکی در مرحله خروج قرار گرفت.
طبق ضوابط، تمامی کالاهای اساسی با توجه به تسهیلات ارائه‌شده از سوی گمرک، پس از تنظیم اظهارنامه در مسیر سبز گمرکی و سطح یک درب خروج قرار می‌گیرند و ترخیص می‌شوند. اگر بخواهیم به موضوع رسوب کالا در گمرکات که بعضا اظهارنظرهای زیادی در خصوص آن می‌شود، اشاره کنیم، رسوب کالا هم برای این سازمان و هم برای صاحبان کالا و ذی‌نفعان معضلی بوده که در سال‌های اخیر درباره آن زیاد شنیده‌ایم و با وجود تسهیلات و تمهیداتی که گمرک به عنوان سازمان مجری و در چارچوب اختیاراتش در ترخیص درصدی و نسیه و اعتباری اندیشیده، باز هم شاهد پدیده رسوب کالا در اماکن بندری و گمرکی هستیم. در اینجا باید به دلایل رسوب کالا هم اشاره کنیم تا بتوانیم روشن‌تر در خصوص عوامل این پدیده قضاوت کنیم.
واردکنندگان و صاحبان کالا برای اظهار کالاهای خود، به‌ویژه کالاهایی که با خط تولید مرتبط هستند، به دلایلی، از جمله انقضای مهلت ثبت‌سفارش در زمان اظهار، عدم‌تمکین مالی صاحب کالا برای پرداخت حقوق ورودی، عدم‌ارائه کد رهگیری، معطلی در نوبت تخصیص و تامین ارز بانکی یا عدم‌ویرایش و اصلاح ثبت‌سفارش، امکان اظهار و انجام تشریفات گمرکی برایشان میسر نبوده و کالا تا زمان رفع موانعی که خارج از حیطه اختیارات گمرک است، در انبار ماندگار شده و به نوعی انجام تشریفات گمرکی طولانی می‌شود.
البته رسوب کالا فقط به موضوعات یادشده خلاصه نمی‌شود و دلایل دیگری هم می‌توان به عوامل مذکور اضافه کرد. از دیگر دلایل ماندگاری کالا در انبارهای بنادر، قطعی سیستم برخی از سامانههای مرتبط با تشریفات گمرکی است و از آنجا که ترخیص بسیاری از کالاها از گمرک به اخذ مجوزهای قانونی از قبیل استاندارد، غذا و دارو، قرنطینه، انرژی اتمی و... نیاز دارد، قطع بودن سامانههای این سازمان‌ها و عدم‌پاسخگویی به‌موقع آنها به استعلام‌‌‌های گمرک، باعث طولانی‌شدن تشریفات ترخیص و در نهایت ماندگاری و رسوب کالا می‌شود.
در مورد راهکارهایی که تا حدودی باعث کاهش ماندگاری کالا می‌شوند باید گفت، اجازه اظهار کالا به گمرک با ثبت‌سفارش تاریخ منقضی برای نهادههای تولید وارده به بندر (به‌خصوص مواد اولیه، کالاهای واسطه‌‌‌ای، تجهیزات پزشکی، ماشین‌آلات و لوازم یدکی خطوط تولید) و تمهیدات گمرک در راستای کمک به فعالان اقتصادی دارای مشکلات مالی برای پرداخت حقوق ورودی مانند امکان تودیع تضمین (ضمانت‌نامه بانکی) یا ترخیص بخشی از کالا تحت عنوان ترخیص نسیه/ درصدی از گمرک است که می‌تواند تشریفات ترخیص کالا از گمرک را تسهیل و تسریع کند.
از دیگر راهکارهای پیشگیری از ماندگاری کالا، نگاه سیستمی از سوی سازمان‌های دخیل در امر تجارت است. به عنوان مثال، گمرک امکان ترخیص ۹۰درصدی نهادههای تولید تا زمان صدور کد رهگیری از بانک را فراهم کرده است و اگر سایر سازمان‌ها نیز با نگاهی مشابه در صدور مجوزهای قانونی و اصلاح و ویرایش مجوز ثبت‌سفارش سریع‌تر عمل کنند یا موضوع تجمیع مجوزها عملیاتی شود، کمک شایانی به جلوگیری از ماندگاری کالا خواهد کرد.
به نظر می‌رسد، باید به اجرای طرح سلکتیویتی ترانزیت در بزرگ‌ترین گمرک بندری کشور هم اشاره کنم؛ طرحی که هدف از اجرای آن، مدیریت صحیح محمولههای ترانزیتی با استفاده از نقش مکانیزه‌سازی رویههای گمرکی و منابع انسانی به‌طور همزمان در تشریفات گمرکی با هدف بهینه‌سازی، کنترل و نظارت در خروج کالاهای ترانزیتی است.
کاهش زمان ترخیص کالاهای با ریسک پایین‌‌‌تر در گمرکات و افزایش میزان دقت و بازرسی در محمولههای پر‌‌‌ریسک، از دیگر اهداف مهم اجرای این طرح است که در شرایط امروز کشور، تسهیل و تسریع در فرآیند ترانزیت داخلی و خارجی، می‌تواند تاثیر بسزایی در معادلات جنگ اقتصادی به نفع کشور
داشته باشد. در حال حاضر، گمرک شهید رجایی به‌عنوان اولین گمرک بندری کشور، به طور رسمی این فرآیند را در رویههای ترانزیت داخلی و خارجی اجرا کرده است که پیش‌بینی می‌شود، با اجرای فاز دوم این طرح، محمولههای ترانزیتی با استفاده از پلمب‌های هوشمند و آنتن‌های RFID و همچنین استفاده از دوربین‌های پلاک‌خوان به صورت مکانیزه هنگام خروج همراه با نظارت بر خروج محموله‌ها تا رسیدن به مقصد کنترل شوند که این فاز تا ۸۰ درصد باعث افزایش حجم سند‌های مسیر سبز محمولههای کم‌‌‌ریسک و بررسی‌شده از سوی سامانههای هوشمند می‌شود.
در نهایت، امیدوارم با اجرایی شدن پیشنهادهای مطرح‌شده در راستای کاهش رسوب کالاها در گمرکات و اجرای طرح‌های در دستور کار، همچنین با حمایت مقامات و همکاری سازمان‌های ذی‌‌‌مدخل، موجبات عملیاتی شدن شعار سال ۱۴۰۰ مبنی بر رفع موانع تولید، پشتیبانی از تولید بیش از پیش فراهم شود.
