ناتوانی غول اروپا در جذب مهاجران خوب
مطابق پیش‌بینی‌‌‌ها بازار کار در آلمان تا سال ۲۰۳۵ با کمبود حدود ۷میلیون نفر نیروی کار مواجه خواهد شد. «ونسا آهوجا» از آژانس فدرال کار آلمان در گفت‌وگو با رسانه‌‌‌ها ضمن اشاره به نیاز کشور به مهاجران کشورهای غیراروپایی برای پر کردن خلأ موجود در بازار کار، در این باره میگوید: «هدف این دفتر جذب ۴۰۰هزار نفر نیروی کار ماهر در سال است.» با این‌‌‌حال روشن است که این رقم، پناه‌‌‌جویان کم‌‌‌سواد را که اغلب از کشورهای فقیر مثل افغانستان، سوریه و عراق هستند شامل نمی‌شود. این پناه‌‌‌جویان سال گذشته بخش اعظم حدود ۲۵۰هزارنفری را که به آلمان درخواست پناهندگی دادند تشکیل می‌دهند که تقریبا ۲۸درصد بیشتر از سال ۲۰۲۱ است. روزنامه دست‌راستی «بیلد» که عمدتا انعکاس‌‌‌دهنده خشم و عصبانیت مردم آلمان نسبت به موضوع مهاجرت است، در این باره می‌‌‌نویسد: «آنها اغلب بدون تحصیلات و شغل مناسب هستند؛ اما از خدمات و حقوق رفاهی، مسکن و پوشاک بهره‌‌‌مند می‌‌‌شوند. شاید به‌‌‌خاطر همین خشم از مهاجران باشد که در سال ۲۰۲۲ اخبار متعددی از حوادث مربوط به حمله یا آتش‌‌‌زدن اقامتگاه‌‌‌های پناه‌‌‌جویان منتشر شد.»
در واقع، آلمان مقصد اصلی افرادی است که از جنگ و فقر فرار می‌کنند. سال گذشته نزدیک به ۱.۳میلیون نفر پناهجو وارد آلمان شدند که در میان آنها ۱.۱میلیون نفر از اوکراین بودند. شایان ذکر است که تنها ۱۴۰هزار نفر از این عده از زمان آغاز جنگ در اوکراین به کشورشان بازگشته‌اند. لازم به ذکر است برخلاف آن دسته از کشورهایی که با دولت‌های سرکوب‌گر مهاجرت می‌کنند، اوکراینی‌ها نمی‌توانند درخواست پناهندگی دهند؛ اما میتوانند از دولت آلمان حمایت موقت دریافت کنند.امروز آلمان با آمار نگران‌‌‌کننده کاهش جمعیت و افول نیروی کار مواجه است. به همین خاطر به‌شدت به نیروی کار واجد شرایط برای پر کردن حدود ۷۷۸هزار فرصت شغلی خالی که در برخی حوزه‌‌‌ها متقاضیان تنها فقط لازم است دانش اولیه زبان آلمانی را داشته باشند نیاز دارد.
براساس اطلاعات موجود روی پرتال وزارت خارجه، حوزه‌‌‌های مختلف اقتصادی و تولید در کشور از جمله استخراج، تولید و ساخت مواد خام؛ علوم طبیعی؛ فناوری اطلاعات؛ حمل‌‌‌ونقل هوایی و فناوری انرژی و همچنین کشاورزی؛ جنگلداری و دامپروری؛ باغبانی؛ ساخت‌‌‌وساز؛ معماری و نقشه‌‌‌برداری و تکنولوژی ساختمان به‌شدت به نیروی کار نیاز دارند. این فهرست البته فرصت‌‌‌های شغلی برای سایر مشاغل در حوزه آموزش، نگهداری از کودکان، گردشگری، غذا و خرده‌‌‌فروشی را شامل نمی‌شود. همین امروز بسیاری از والدین دانش‌‌‌آموزان در مدارس برلین از غیبت و نبود معلم بر سر کلاس‌‌‌های درس و کمبود پرسنل آموزشی شکایت دارند. بنیاد «روبرت بوش»، یکی از چند ده بنیاد و اتاق فکر که در آلمان فعال هستند، تخمین می‌‌‌زند که دو سوم مدارس در کشور با کمبود معلم دست‌‌‌وپنجه نرم می‌کنند. به‌علاوه بسیاری از هتل‌‌‌ها، رستوران‌‌‌ها و فروشگاه‌‌‌های بزرگ با حداقل تعداد پرسنل فعالیت می‌کنند.
حقایق تلخ
در یک چرخش بی‌‌‌سابقه نسبت به یک‌دهه پیش، آلمان اکنون دریافته است که برای پر کردن خلأهای بازار کار، به شمار بسیاری نیروی کار از خارج از کشور نیاز دارد. اما نظر به اینکه در حال حاضر در اتحادیه اروپایی، آمار زادوولد سیر نزولی دارد، قاره سبز را با این واقعیت مواجه کرده است که با افزایش سن جمعیت و منحنی جمعیتی روبه‌‌‌کاهش، اقتصاد آنها به شمار بیشتری کارگران خارجی نیاز خواهد داشت. در کشورهای نظیر اسپانیا و لهستان، مردم حتی کمتر از آلمانی‌‌‌ها بچه‌‌‌دار می‌‌‌شوند. این به آن معناست که در آینده نزدیک، آلمان به‌‌‌اندازه اکنون از این امکان برخوردار نخواهد بود تا کمبود نیروی کار خود را از این کشورها تامین کند.
«اولریش کوبر»، کارشناس مهاجرت در بنیاد «برتلزمان»، یک موسسه تحقیقاتی آلمانی، به فارین پالیسی میگوید: «بازار کار لهستان، امروز به کارگران نیاز دارد. می‌‌‌ترسم که مهاجرت نیروی کار در اتحادیه اروپا که آلمان از آن بسیار سود برده است، به‌‌‌سرعت پایان یابد. باید راه‌‌‌حل دیگری پیدا کنیم.»این شرایط هر سال وخیم‌‌‌تر می‌شود و شمار آلمانی‌‌‌های در شرف سن بازنشستگی از ۱۶میلیون نفر امروز به حداقل ۲۰میلیون نفر تا اواسط دهه ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت. در دهه ۲۰۴۰، تعداد افراد ۸۰ساله یا بیشتر افزایش خواهد یافت و به همراه آنها، نیاز آنها به مراقبت طولانی‌مدت نیز بیشتر می‌شود.
در همین حال، براساس گزارش اداره آمار فدرال، جمعیت افراد واجد شرایط سنی برای ورود به بازار کار طی ۱۵سال آینده بین ۱.۶ تا ۴.۸میلیون نفر کاهش خواهد یافت.بااین‌‌‌حال شمار کارگران واجد شرایط از کشورهای غیر‌اتحادیه اروپا ناچیز است و در سال ۲۰۲۱، این رقم تنها نزدیک به ۴۰هزار نفر بالغ می‌‌‌شد که متخصصان هندی و پس از آن ایالات‌متحده، ترکیه و چین در صدر آن بودند. «کریستین لیندنر»، وزیر دارایی آلمان، اخیرا در آکرا، پایتخت غنا، در غرب آفریقا با یک تجربه شرم‌‌‌آور مواجه شد. وقتی او در سال اجتماعات دانشگاه غنا که مملو از دانشجو بود از آنها سوال کرد که کدام‌‌‌یک قصد دارند بعد از پایان تحصیلات در آلمان مشغول به کار شوند، هیچ یک از حاضران دست خود را بلند نکرد.
بوروکراسی و نژادپرستی
«هولگر بونین»، مدیر موسسه اقتصاد کار در بن آلمان، به یک هفته‌نامه آلمانی گفت: آلمان دارای بوروکراسی زیادی است. اما دشوار‌‌‌تر از آن، زبان آلمانی و سیستم منحصربه‌‌‌فرد نظام آموزش حرفه‌‌‌ای دوگانه است. همچنین قوانین و روند به‌‌‌رسمیت‌‌‌شناختن مدارک تحصیلی خارجی در این کشور بسیار سخت‌‌‌گیرانه و طولانی است.»یادگیری زبان آلمانی یک مانع دلهره‌‌‌آور و دشوار برای هر فردی است که به دنبال کار -ماهر یا غیرماهر- در آلمان است.
«حیان» پناه‌‌‌جوی ۴۴ساله سوری که همراه با موج گسترده مهاجران در سال ۲۰۱۶ وارد آلمان شد یک مهندس کشاورزی است که به سطح مناسبی از زبان انگلیسی آشنایی دارد. رشته او دقیقا در ردیف حوزه‌هایی است که آلمان به آن نیاز دارد. اما با گذشت هفت‌سال و شرکت در دوره‌های مختلف کارآموزی و یادگیری فشرده زبان آلمانی و حتی انجام کارهای نیمه‌وقت، هنوز نتوانسته است شغل ثابتی پیدا کند. او که اکنون گذرنامه آلمانی دریافت کرده و در حال فرستادن درخواست برای یافتن شغل در ایالات‌متحده و امارات متحده عربی است، میگوید تاکنون کارهای موقت زیادی انجام داده است که بسیار پایین‌‌‌تر از مهارت‌‌‌ها و صلاحیت‌‌‌های او بوده و کارفرمایانش بارها با او بدرفتاری کرده‌‌‌اند.
«در آلمان درباره نژادپرستی زیاد صحبت نمی‌شود؛ اما من هر روز شاهد رفتارهای نژادپرستانه آلمانی‌‌‌ها با خودم هستم.» روایت «حیان» تنها یکی از هزاران روایت مشابه نیروی کار مهاجر در آلمان است. جذب مهاجران متخصص به کشور یک چیز است؛ اما ترغیب آنها به ماندن و بیان داستان‌‌‌های مثبت درباره کشور و بازار کار موضوع دیگری است. هر چهار پناه‌‌‌جویی که حیان به همراه آنها از طریق دریای مدیترانه و مسیر بالکان به آلمان آمدند پزشک بودند و حتی مدرک پزشکی آنها در آلمان تایید شده بود؛ اما دو نفر از آنها بعد از دریافت تابعیت آلمانی جهت طبابت راهی ابوظبی و امارات شدند؛ جایی که چهار برابر بیشتر دستمزد دریافت می‌کنند و در میان فرهنگ اصیل عربی احساس می‌کنند در خانه دوم خود هستند. دستمزدها در آلمان ممکن است بسیار بالاتر از کشورهای کمتر توسعه‌‌‌یافته باشد؛ اما در مقایسه با بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، پایین‌‌‌تر است.
مالیات‌‌‌های بالا، مدارس شلوغ و یافتن مسکن مناسب سخت و دشوار است. «لیندا توتبرگ»، کارشناس روابط خارجی حزب لیبرال دموکرات آزاد، در این باره میگوید: «رتبه برتر آلمان در زمینه دریافت مالیات و سایر عوارض، مردم را از آمدن به کشور ما منصرف می‌کند. کارگران ماهری که کشور ما به آنها نیاز دارد که دارای صلاحیت بالایی هستند و انگلیسی صحبت می‌کنند، به جایی می‌روند که پس از کسر مالیات بخش بیشتری از درآمدشان را میتوانند صرف زندگی خود کنند.»البته از سال ۲۰۲۰، با تصویب قانون جدید مهاجرت نیروی کار ماهر، روندهای اداری و اخذ ویزا برای مهاجران و همچنین کارفرمایان برای استخدام نیروی خارجی با کاستن از فرآیندهای طولانی و آزاردهنده کاغذبازی تا حدودی تسهیل شده است.
یکی دیگر از مواردی که در قانون تعبیه شده، کاستن از مدت مرسوم دریافت اقامت شهروندی از هشت‌سال به پنج‌سال و تسهیل دریافت تابعیت مضاعف برای اتباع خارجی است که در آلمان زندگی می‌کنند. اما آنچه درباره برخوردهای نامناسب با «حیان» و دوستانش که همگی پناهجو و جزو نیروهای کار متخصص و ماهر بودند بیان شد، بیانگر چالش و مشکلی بزرگی برای کشور آلمان است که تنها تصویب قوانین جدید نمی‌‌‌تواند آن را حل‌‌‌وفصل کند. همان‌طور که وزیر کار آلمان هم به آن اذعان دارد «آلمان نیازمند فناوری، استعدادهای جدید به‌علاوه بردباری است.» آلمان‌‌‌ها لازم است در جهان‌‌‌بینی و فهم خود نسبت به مردم و کشورشان تجدیدنظر کنند. آنچه مسلم است مدتی طول می‌‌‌کشد تا آلمان در مسیر کشورهای موفق دیگر در زمینه مهاجرت همچون کانادا قرار گیرد.
