کریدور میانی؛ شریان کلیدی تجارت
از ظهور و سقوط امپراتوری‌‌‌ها در امتداد جاده‌‌‌های ابریشم گرفته تا شور جهانی شدن و اخیرا تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین؛ تغییرات ژئوپلیتیک و تکنولوژیک چشمانداز تجارت جهانی را عمیقا شکل داده است. ژئوپلیتیک هیچ کجا به اندازه آسیای مرکزی عواقب شدید نداشته است. این منطقه که محصور در خشکی است، بارها مسیرهای تجاری و ترانزیت خود را گروگان تغییر جزر و مد ژئوپلیتیک یافته است. آسیای مرکزی با سهم تجارت جهانی زیر یک‌درصد، امروزه یکی از «کم‌ادغام‌‌‌‌شده‌ترین» مناطق آسیا و اقیانوسیه است که وابستگی زیادی به مسیرهای عبوری از روسیه دارد. اوایل سال ۲۰۲۲، زمانی که تانک‌‌‌های روسی از مرز اوکراین عبور می‌‌‌کردند، مردم آسیای میانه خود را در کنار ایران در جنوب و روسیه در شمال یافتند. در پاسخ، کریدور میانی -ارتباط ترانزیتی بین اروپا و چین از طریق دریای خزر- مورد توجه بی‌‌‌سابقه‌‌‌ای قرار گرفته است.
افزایش اهمیت راهبردی کریدور میانی با شدت گفت‌وگوهای منطقه‌ای در سطح بالا و سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه دولت‌ها در زیرساختهای حملونقل شرق به غرب مشهود است. با این حال، تحلیل‌‌‌های نهادهای بین‌المللی، از جمله EBRD، بانک جهانی و OECD، موانع عملیاتی شدیدی را برجسته کردهاند: افزایش ۳۳درصدی ترافیک در سال ۲۰۲۲ محدودیت‌های کریدور ترانس خزر را نمایان کرده است: ظرفیت ناکافی، هزینه‌‌‌های بالا و به طور متوسط بیش از ۵۰روز ناکارآمدی حملونقل. در نتیجه، در اوایل سال ۲۰۲۳، ترافیک ۳۷درصد کاهش یافت و به پایین‌‌‌تر از سطح قبل از جنگ رسید که باعث شد امکان‌‌‌سنجی مجددا مورد ارزیابی قرار گیرد.
سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه در ارتقای زیرساختهای سخت برای عملیاتی شدن موفقیت‌آمیز کریدور بسیار مهم است. با این حال، «اقدامات اتصال نرم» که کم‌‌‌هزینه اما سودمند هستند، می‌‌‌توانند دستاوردهای سریعی برای آسیای مرکزی داشته باشند. در حالی که از نظر سیاسی دشوار است، کاهش «شبه‌انحصارات» در حملونقل ریلی و دریایی، کاهش محدودیت‌ها در تجارت خدمات و بهبود ابزارهای قابل رویت زنجیره تامین که ردیابی را تسهیل می‌کند، کارآیی و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
فناوری‌‌‌های جدید، مانند پلتفرم‌‌‌های قابل رویت زنجیره تامین، بهویژه برای تجارت فرامرزی حیاتی هستند؛ زیرا پتانسیل قابل‌‌‌توجهی برای سادهسازی معاملات و بهبود شفافیت دارند. آنها همچنین ابزاری ضروری برای بستن منافذ تحریمی هستند. از آنجا که صادرات اتحادیه اروپا به قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی ۸۰درصد از اوایل سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است، شواهد نشان می‌دهد که کالاهای دومنظوره به روسیه سرازیر شده است. دفتر صنعت و امنیت ایالات‌متحده چند نقطه رایج حملونقل، بهویژه کشورهای نزدیک به روسیه و در امتداد کریدور میانی را شناسایی کرده است. این کشورها که به دلیل ترانزیت صادرات محدود در مسیر روسیه بدنام هستند، به طور گسترده به عنوان «مرکز دور زدن» شهرت پیدا کردهاند.
واشنگتن و بروکسل تلاش کردهاند از طریق «دیپلماسی تحریم‌‌‌ها» و تشدید محدودیت‌ها، چنین فراری را محدود کنند و در طول سال ده‌‌‌ها نهاد در قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان را به دلیل حمایت از مجتمع نظامی-صنعتی روسیه به فهرست تحریم‌‌‌ها اضافه کردهاند. اتحادیه اروپا همچنین یک ابزار ضد دور زدن را برای محدود کردن فروش و انتقال کالاهای تحریم‌شده به کشورهایی که در معرض خطر بالای نقض قرار دارند، معرفی کرد. برخلاف تحریم‌‌‌های ثانویه ایالات‌متحده، این ابزار پیامدهای فراسرزمینی ندارد و قرار است پس از شکست سایر مداخلات به عنوان آخرین راه‌‌‌حل مورد استفاده قرار گیرد.
در ۱۸دسامبر، اتحادیه اروپا دوازدهمین بسته تحریم‌‌‌ها را با اقدامات قوی‌تر ضد دور زدن به تصویب رساند که صادرکنندگان اتحادیه اروپا را ملزم می‌کند تا صادرات مجدد کالاها و فناوری‌‌‌های حساس به روسیه را ممنوع کنند. با این حال، در امتداد کریدور میانه، غرب زیرساختهای محدودی برای «پیگیری پول» یا داده‌‌‌ها برای پیگیری نقض‌‌‌های کنترل صادرات دارد. در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، آژانس‌‌‌های مرزی و گمرکی به‌‌‌طور آشکاری فاسد هستند، به طوری که براساس شاخص عملکرد لجستیک بانک جهانی، قزاقستان هشتاد و سوم، ازبکستان هشتاد و هشتم، گرجستان هشتاد و نهم، ارمنستان نود و سوم، قرقیزستان یکصد و سی و سوم و تاجیکستان یکصد و سی و پنجم برای امتیاز گمرکی رتبه‌بندی شده است.
اتکای شدید آسیای مرکزی به روسیه برای تجارت، ترانزیت و سرمایه‌گذاری، آن را در برابر دستور کار ژئوپلیتیک مسکو آسیب‌پذیر می‌کند. این وابستگی در هیچ کجا به اندازه قزاقستان مشهود نیست، جایی که بیش از ۹۶درصد صادرات نفت از خاک روسیه در سال ۲۰۲۲ ترانزیت شد، با وجود تلاش برای یافتن مسیرهای جایگزین. از آنجا که اختلالات زنجیره تامین جهانی اهمیت لجستیک کارآمد برای امنیت ملی و تجارت را برجسته می‌کند، کشورهای آسیای مرکزی باید برای اصلاح گمرکات و سادهسازی کنترل‌های مرزی تلاش کنند. از سوی دیگر، با توجه به کریدور میانی به‌عنوان یک شریان تجاری کلیدی برای کاهش وابستگی به مسیرهای روسیه، دولت‌‌‌های غربی و نهادهای بین‌المللی، از سوی دیگر، نقش مهمی در ارتقای زیرساختهای آن دارند. اهمیت استراتژیک کریدور میانی فراتر از آن است که فقط یک ارتباط ترانزیتی جایگزین بین اروپا و چین باشد. این یک ستون محوری برای معماری تجاری منطقه‌ای آسیای مرکزی و آزمون تورنسل برای سیاستگذاری مشارکتی آن با غرب است.
منبع: نشنال اینترست
