قزاقستان؛ دروازه حیاتی برای چین
آسیای مرکزی که از لحاظ تاریخی تقاطع جاده ابریشم باستانی است، در حال بازپس گرفتن نقش خود به‌عنوان یک منطقه ترانزیت کلیدی در تجارت جهانی است. قزاقستان به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور منطقه، در این تجدید حیات نقش اساسی دارد. با اتصال بازارهای مهم اروپا و آسیا، مسیری کوتاه‌تر و بالقوه مقرون‌به‌صرفه‌تری برای حمل‌ونقل کالا نسبت به مسیرهای دریایی سنتی، بهویژه در شرایط ژئوپلیتیک فعلی ارائه می‌دهد. طی ۱۰ماهه سال ۲۰۲۳، حدود ۲۲.۵میلیون تن بار از طریق قزاقستان عبور کرد که افزایش ۱۹درصدی در حجم را نشان می‌دهد. این رشد، بهویژه در حمل‌ونقل کانتینری قابل‌توجه است که در مدت مشابه ۱۵درصد رشد داشته است. پیش‌بینی می‌شود که ترافیک ترانزیتی از طریق قزاقستان تا سال ۲۰۲۹ به ۳۵میلیون تن افزایش یابد.
در همین حال، حمل‌ونقل ریلی باری که جزء مهمی از قابلیت‌های ترانزیتی قزاقستان است، ۳درصد افزایش یافت و در مجموع به ۲۴۶میلیون تن رسید. آسیای مرکزی و بهویژه قزاقستان به دروازه‌‌‌ای حیاتی برای چین تبدیل شده است تا تجارت با اروپا و جهان گسترده‌‌‌تر را انجام دهد که این امر با سرمایه‌گذاری‌‌‌های انجام‌شده از طریق «ابتکار کمربند و جاده» که اولین بار توسط رئیس‌‌‌جمهور شی جین پینگ در قزاقستان اعلام و دهمین سالگرد آن در سال ۲۰۲۳ برگزار شد مورد تاکید قرار گرفت. در حال حاضر، چین ۲۷درصد از جریان حمل‌ونقل قزاقستان، معادل ۶.۲میلیون تن را به خود اختصاص داده است. در سال ۲۰۲۲، بیش از ۲۳میلیون تن کالا از طریق راه‌آهن بین قزاقستان و چین جابه‌جا شد که از آن زمان تاکنون ۲۲درصد افزایش یافته است. این افزایش قابل‌توجه در حجم ترانزیت نشان‌دهنده اتکای فزاینده چین به مسیرهای زمینی از طریق آسیای مرکزی برای تجارت خود با اروپاست.
افزایش حجم محموله فقط مربوط به اعداد نیست، بلکه نشان‌دهنده تغییر استراتژیک در مسیرهای تجاری چین است. چین که به طور سنتی به کشتیرانی دریایی متکی است، به‌طور فزاینده‌ای به مسیرهای زمینی از طریق آسیای مرکزی به‌عنوان جایگزینی سریع‌تر و قابل اطمینان‌تر روی آورده است. به‌عنوان مثال، توسعه قطار سریع‌السیر چین-اروپا، زمان ترانزیت کالا بین چین و اروپا را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده و گزینه کارآمدتری را در مقایسه با حمل‌ونقل دریایی ارائه می‌دهد. با این حال، جنگ جاری در اوکراین بر دورنمای قطار سریع‌السیر چین-اروپا تاثیر منفی گذاشته است؛ زیرا کریدورهای اصلی آن از روسیه عبور می‌کنند. این درگیری نگرانی‌هایی را در میان تجار در مورد دوام و ایمنی استفاده از این مسیرها ایجاد کرده است. این عدم‌اطمینان مسیرهای آسیای مرکزی را نه‌تنها جذاب، بلکه برای ادامه تجارت چین با اروپا حیاتی کرده است.
برای غرب نیز، آسیای مرکزی یک مسیر جایگزین مهم برای تجارت با آسیا ارائه می‌کند؛ بهویژه در پی گسست غرب با روسیه بر سر اوکراین. کشورهای آسیای مرکزی، در حالی که موضعی بی‌طرف در مناقشه اوکراین دارند، به‌خوبی از مزایای دور شدن از کریدور شمالی تحت سلطه روسیه آگاه هستند. در نتیجه، آنها از مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی «ترانس خزر» (TITR) که اغلب «کریدور میانی» نامیده می‌شود، استقبال کرده‌‌‌اند و آن را راهی برای بهبود زیرساخت‌‌‌ها و تقویت تجارت منطقهای می‌‌‌دانند. در ۹ماه اول سال ۲۰۲۳، حجم حمل‌ونقل محموله در امتداد «ترانس خزر» ۸۸درصد افزایش یافت و به ۲میلیون تن رسید. قزاقستان، یک بازیگر کلیدی در کریدور میانه، افزایش قابل‌توجهی در حجم محموله را تجربه کرد که بیش از دوبرابر شد و به ۱.۵میلیون تن رسید، برخلاف کاهش ۴۰درصدی مسیر شمالی که تحت‌تاثیر بی‌ثباتی ژئوپلیتیک اطراف روسیه قرار داشت. هدف قزاقستان افزایش ظرفیت «ترانس خزر» تا ۱۰میلیون تن تا سال ۲۰۳۰ است.
علاقه فزاینده قدرت‌هایی مانند ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و چین به «کریدور میانی» اتفاقی نیست، بلکه عمیقا در استراتژی‌های بلندمدت آنها ریشه دارد. برای واشنگتن، حمایت از «ترانس خزر» با نفوذ روسیه بر مسیرهای تجاری اوراسیا مقابله می‌کند که نتیجه ژئوپلیتیک مطلوب پسا‌اوکراین است. همچنین دسترسی به بازارهای نوظهور آسیای مرکزی را می‌گشاید و فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری فراتر از حمل‌ونقل را ارائه می‌دهد. برای اتحادیه اروپا، کریدور میانی با استراتژی تعامل آن با آسیای مرکزی غنی از منابع همسو است و جایگزینی برای مسیرهای روسیه ارائه می‌دهد و امنیت انرژی و تنوع زنجیره تامین را افزایش می‌دهد. در همین حال، برای چین، کریدور میانی مسیر تجاری هموارتری را به اروپا ارائه می‌دهد.
پروژه‌های بزرگ دیگری نیز در راه است. یکی از پروژه‌های کلیدی در دست اجرا، تکمیل خط دوم راه‌آهن Dostyk-Moiynty در قزاقستان است. به گفته علیخان اسماعیلوف، نخست‌وزیر قزاقستان، این پروژه که برای تکمیل در اواخر سال ۲۰۲۵ برنامه‌ریزی شده، با هدف افزایش ترافیک ترانزیتی بین چین و اروپا، با تاثیر اقتصادی تخمینی ۸.۸میلیارد دلار طی ۲۰سال، برنامه‌ریزی شده است. پروژه قابل‌توجه دیگر ساخت خط راه‌آهن بختی-آیاگوز است که در دسامبر ۲۰۲۳ آغاز شد. این خط راه‌آهن جدید به طول ۲۷۲کیلومتر که برای تکمیل در سال ۲۰۲۷ برنامه‌ریزی شده است، با هدف افزایش ظرفیت عبور و مرور نقاط مرزی قزاقستان با چین از ۲۸میلیون تن تا تقریبا ۴۸میلیون تن است.
علاوه بر این، خط راه‌آهن دربازا-مکتارال، یک خط جدید ۱۵۲کیلومتری که قزاقستان و ازبکستان را به هم متصل می‌کند، در نوامبر ۲۰۲۳ آغاز شد و قرار است تا سال ۲۰۲۵ تکمیل شود. هدف این خط افزایش ظرفیت کریدور، کاهش زمان ترانزیت و یکپارچه‌سازی مسیرهای تجاری منطقهای است. در نهایت، «پروژه هاب کانتینری بندر آکتائو» که برای تکمیل تا سال ۲۰۲۵ برنامه‌ریزی شده است، انتظار می‌رود ظرفیت جابه‌جایی کانتینر بندر را از ۷۰هزار واحد معادل ۲۰فوت به بیش از ۳۰۰هزار دستگاه و همچنین کارآیی حمل‌ونقل محموله را به طور قابل‌توجهی افزایش دهد.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آسیای مرکزی برای باز کردن پتانسیل ترانزیتی آن بسیار مهم است. این شامل توسعه راه‌آهن، بزرگراه‌ها و هاب‌های لجستیکی می‌شود. فناوری و تخصص غربی می‌تواند نقش مهمی در این توسعه ایفا کرده و رابطه همزیستی ایجاد کند که در آن کسب‌وکارهای غربی فرصت‌های جدیدی را به دست می‌آورند و منطقه از رشد اقتصادی منتفع می‌شود. پتانسیل ترانزیت قزاقستان یک دارایی ژئوپلیتیک، هم برای شرق و هم برای غرب است. چین و کشورهای غربی با حمایت از توسعه آن، می‌توانند یک کریدور تجاری استراتژیک را تضمین کنند که منافع اقتصادی آنها را افزایش می‌دهد و مسیرهای تجاری بین‌المللی را متنوع می‌کند.
منبع: نشنال اینترست
