طرح اشتغال عمومی در آرژانتین

دکتر رضا امیدی رئیس دبیرخانه شورای عالی رفاه اجتماعی مشکل اساسی در کشور این است که دانشگاه کشور توسعه نمی‌یابد که نیروی کار باکیفیت تربیت شود، بلکه به این دلیل که بازار کار توان جذب نیروی کار ندارد در دانشگاه را باز کردیم که ورود نیروی کار جدید را به تعویق بیندازیم، ایران بعد از آمریکا دومین کشور به لحاظ تعداد دانشجو به ازای هر ۱۰۰هزار نفر جمعیت است ولی کیفیت آموزشی در ایران و آمریکا قابل مقایسه نیست. جامعه هدف این طرح‌های حمایت اجتماعی، دهک‌های پایین جامعه است. بیشتر این حمایت‌های اجتماعی در قالب مساعدت‌های اجتماعی و پرداخت‌های نقدی است، علاوه بر این، ابزارهای دیگری در حوزه حمایت‌های اجتماعی وجود دارد که می‌توان از بیمه‌های اجتماعی و مشاغل عمومی نام برد، یکی از این طرح‌های رفاه اجتماعی در زیرمجموعه مشاغل عمومی و در قالب (دریافت رفاه به ازای کار) قرار می‌گیرد، یعنی اساسا هرکسی که در جامعه توان کار کردن داشته باشد نمی‌تواند از خدمات رفاهی استفاده کند مگر اینکه به ازای آن سهم کار خود را انجام دهد. برای اجرای صحیح این طرح‌ها باید دقت شود از چه زاویه به این مسائل نگاه کنیم؟ آیا به دنبال رفع بیکاری فصلی هستیم یا هدف کاهش فقر است، در هر صورت تحت هر شرایطی با اهداف متفاوت که کشورها با آن مواجه بودند از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ تعداد زیادی از کشورها از این سیاست‌های اشتغال ضربتی و عمومی بهره می‌برند و حدود ۵۰ کشور جهان برنامه‌ریزی کاملا مدون و برنامه‌ریزی شده برای حوزه مشاغل عمومی با تمرکز بر مساله فقرا دارند، این مشاغل عمومی بیشتر سیاست هدفمندی در حوزه حمایتی هستند. اجرای طرح مشاغل عمومی در آرژانتین از اواسط دهه ۹۰ شروع می‌شود، تورم در اواسط دهه ۹۰ میلادی به حدود ۴۷ درصد رسید، رشد GDP به‌طور مداوم روبه کاهش بود، نام‌نویسی در مدارس در حال کاهش بود، بیکاری به حدود ۱۷درصد رسید، در دهک‌های پایین جامعه بیکاری به حدود ۴۰ درصد هم رسیده بود.

پژوهش‌هایی که در آرژانتین انجام شده رابطه بین فقر و بیکاری را کاملا معنادار و قوی نشان داده است، این طرح در دو مرحله اجرا شد، فاز اول در سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱ بود، جامعه هدف جمعیت بیکار شهری که زیر خط فقر قرار داشتند و جمعیت روستایی که محروم از نیاز‌های اساسی بودند مد نظر قرار گرفتند، در سال ۲۰۰۲ جامعه هدف طرح عوض شد و متمرکز بر سرپرست خانوار شد، خانوارهایی که فرزند کوچک دارند و زنان باردار عضو خانوار در اولویت قرار گرفتند.

در کشورهایی که ظرفیت اجرایی پایینی دارند و به لحاظ اداری سیستم اداری ضعیف دارند بهینه‌ترین حالت‌ این است که پروژه‌های با نیروی کار کمتر و در اندازه کوچک‌تری اجرا کنند، به طور مثال برنامه حمایتی در مکزیک را می‌توان نام برد که کمتر از ۳هزار نفر نیروی اجرایی در این پروژه‌ها هستند، در این نوع طرح‌ها میزان کمی از بودجه و منابع مالی صرف عوامل اداری و مدیریتی کار می‌شود، در این نوع طرح‌ها باید ملاحظات اساسی را در نظر بگیریم، یکی از عوامل تعیین دقیق دستمزد، فاصله دستمزد پیشنهادی با حداقل دستمزد رسمی در بازار آزاد و همین‌طور ارزیابی نیاز‌های خانوار و میزان سختی کار برای تعیین دستمزد باید در نظر گرفته شود. نکته دوم که در فاز دوم این طرح در آرژانتین مد نظر قرار گرفت، حساس بودن به نسبت شاغلان زن به سرپرستان زن خانوار بود که در این پروژه میزان بالایی است همین‌طور دستمزدهای زنان و مردان تقریبا برابر بود. مساله دیگر در حوزه طرح اشتغال عمومی آرژانتین، جذاب کردن و الزام نیروی کار برای جوانان است، یعنی شرایط ادامه کار برای کارگران مشروط باشد و بخشی از ساعات کار روزانه اختصاص به افزایش مهارت و کارآموزی شود، حداقل دستمزد که در این برنامه تعیین شده بود، حدود ۷۵ درصد درآمد کارگر معمولی در پایتخت آرژانتین بود. همین‌طور بیمه درمانی و بیمه حادثه نیز برای کارگران در نظر گرفته شده بود، در فاز اول زیر ساخت‌های آب‌رسانی، برق‌رسانی، شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب و زیر ساخت‌های آموزشی و فرهنگی مورد توجه قرار گرفت و در فاز دوم خدمات اجتماعی، تاسیس نوانخانه‌ها و غذاخوری‌ها برای افراد فقیر مورد نظر قرار گرفت، در فاز دوم طرح اشتغال عمومی حوزه گسترده‌تر و از افراد با تحصیلات بالاتر بیشتر استفاده شد، مانند مشاوره دادن این افراد به خانواده‌ها و استفاده از تحصیل‌کردگان علوم انسانی در مباحث اجتماعی.

اندازه پروژه‌ها در فاز دوم کوچک بودند که حداکثر ۱۰۰ هزار دلار بودجه برای هر طرح در نظر گرفته شد، تقریبا ۶۸ درصد منابع صرف نیروی کار مستقیم شده است و مابقی آن مربوط به نیروی کار غیر مستقیم بوده است، تقریبا کل اعتبارات صرف نیروی کار شد، میانگین نیروی کار پروژه‌ها ۲۰ نفر و مدت‌زمان اجرای هر پروژه ۵/ ۴ ماه بود.

هدف‌گذاری اولیه این طرح این بود که در قالب ۱۶ هزار پروژه غیر متمرکز، ۳۵۰ هزار شغل ایجاد بکنند که بیش از ۳۵۰ هزار شغل ایجاد شد و در اواخر سال‌های ۲۰۰۳ به یک میلیون شغل در سال هم رسید، مهم‌ترین کارگزار برای اجرای این پروژه‌ها شهرداری‌ها شهر‌های کوچک بودند که عملا به‌عنوان نماینده دولت‌ها محسوب می‌شدند، همزمان با اجرای این طرح هدفمندی اجتماعی مخارج حوزه اجتماعی هم سهمش از GDP کل کاهش پیدا کرد، مجموع منابع مالی مصرف شده، ۱۲۰۰ میلیون دلار است که ۲۲ میلیون دلار آن هزینه اداری بوده و مابقی هزینه اجرای پروژه و ۱۸۰ میلیون دلار از این بودجه را بانک جهانی از طریق وام در اختیار دولت آرژانتین قرار داده بود، ۸۰۰ میلیون دلار صرف دستمزد مشاغل شده بود و هزینه اداره پروژه‌ها کمتر از ۲ درصد از بودجه کل پروژه بود که نشان‌دهنده کارآمدی پروژه است، نقاط قوت این طرح بر اساس مطالعه بانک جهانی که در سال ۲۰۰۶ منتشر شد. در بین ۱۲۲ طرح اشتغال مختلف، حدود ۸۰ درصد از منابع مالی برنامه سمت دهک‌های پایین هدایت شد. به علت محلی بودن طرح‌ها امکان واکنش سریع و بازخورد سریع وجود داشت. برنامه‌های مشابه در کشورهای مختلف اجرا شد ولی به علت فساد گسترده در مراحل اجرای طرح مانع ایجاد شغل شد، این طرح به دلیل شفافیت مالی موفق‌تر از بقیه بود. از نقاط ضعف طرح می‌توان مواردی را بیان کرد: به‌طور مثال زمانی‌ که بحران مالی پدیدار می‌شود، تامین مالی با دشواری‌هایی مواجه می‌شود، همچنین برای شهرداری‌ها که موظف به تامین مصالح برای طرح‌ها بودند حالت فرسایشی پیدا کرد، از این طرح‌ها مالیات دریافت نمی‌شود و در طولانی‌مدت کارآمدی این طرح‌ها کاهش می‌یابد.