محسن معماری *

بانک توسعه اسلامی یکی از موسسات بزرگ مالی توسعه‌ای بین‌المللی و از نهادهای تخصصی سازمان کنفرانس اسلامی محسوب می‌گردد. تعداد اعضای بانک در برگیرنده ۵۵ کشور می‌باشد که حیطه آن چهار قاره آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا را پوشش می‌دهد. جمهوری اسلامی در اواخر سال ۱۳۶۶ به عضویت بانک درآمد و طی چند دوره سهام خود را به ۷۰۰ میلیون دینار اسلامی افزایش داد.ارکان بانک توسعه اسلامی شامل هیات عامل که سالی یکبار به منظور تصویب عملکرد، صورتحساب‌های مالی بانک و ترسیم خط مشی آتی تشکیل می‌گردد، هیات‌مدیره اجرایی که ۱۴ عضو دارد و تصویب عملیات و پروژه‌ها و هدایت امور اجرایی بانک را به‌عهده دارند و ریاست بانک که در شاخص‌های تجارت و سیاستگذاری، عملیات و خدمات و منابع شرکتی همکاری می‌نمایند. این مرکز یک ستاد در شهر جده و سه دفتر در آلماتی، کوالالامپور و رباط دارد.

عملیات و شیوه‌های تامین مالی

عملیات عادی:

عملیات عادی بانک شامل تامین مالی پروژه‌ها و عملیات کمک فنی است، که شامل موارد ذیل می‌باشد:

۱) وام: این نوع تسهیلات به منظور اجرای طرح‌ها و پروژه‌هایی که زمان اجرایی طولانی دارند و ممکن است درآمدزا هم نباشند بکار می‌رود، بدون بهره بوده و کارمزد ۲درصد دارد.

۲) اجاره به شرط تملیک: بر این اساس، مالکیت اموال اجاره داده شده در طول دوره یا اجاره که ممکن است ۱۵ سال به‌طول بینجامد، در اختیار بانک توسعه اسلامی خواهد بود که پس از بازپرداخت آخرین قسط به عنوان هبه به مالکیت ذی‌نفع انتقال یابد.

۳) فروش اقساطی: در این شیوه مالکیت دارایی و اموال بلافاصله پس از تحویل دارایی به خریدار منتقل می‌گردد، در صورتی که مبلغ خرید به صورت اقساط بازپرداخت می‌گردد.

۴) مشارکت در سرمایه: بانک توسعه اسلامی در سهام شرکت ها و موسسه‌ها در کشورهای عضو مشارکت می‌نماید و از طریق مشارکت در سرمایه وجوه مورد نیاز در آن شرکت را تامین می‌نماید.

۵) استصناع: قراردادی است که به موجب آن یک طرف تعهد می‌نماید تا کالای مشخصی را با ویژگی معین، قیمت مشخص و در یک زمان خاص تولید کند.

۶) تقسیم سود: بانک در همکاری با دیگر تامین کنندگان مالی، سرمایه‌گذاری مشترک می‌نماید.

۷) تامین مالی کمک فنی: فراهم آوردن مهارت‌های فنی جهت کمک به آماده‌سازی اجرای یک پروژه، انتقال تکنولوژی به کشورهای عضو و توسعه نهادها یا منابع انسانی، کمک فنی به عنوان یکی از اجزای تشکیل دهنده پروژه و هم به‌عنوان عملیات مستقل می‌تواند تامین مالی شود.

۸) اعطای خط اعتباری به موسسات مالی توسعه ملی کشورهای عضو: بانک، تحت عناوینی چون استصناع، مشارکت در سرمایه و... مبالغ معینی را به نفع موسسه مالی بانک اسلامی برای تامین پروژه‌ها تصویب می‌کند که در کشورمان این خطوط اعتباری به دو بانک صنعت و معدن و کشاورزی اعطا شده است.

نهادهای وابسته به بانک توسعه اسلامی

۱) شرکت اسلامی توسعه بخش خصوصی:

ماموریت این شرکت ایفای نقش از طریق توسعه و ترغیب بخش خصوصی به عنوان ابزاری برای رشد و کامیابی اقتصادی در کشورهای عضو می‌باشد.

اهداف و وظایف عمده آن شرکت عبارتند از:

۱) شناسایی فرصت‌های موجود

۲) تامین حیطه گسترده‌ای از خدمات و محصولات مالی سازگار با شریعت اسلام

۳) افزایش دستیابی به بازارهای سرمایه‌ای

۴) فراهم ساختن کمک‌های فنی از جمله انتقال تکنولوژی مناسب

۵) انتشار اوراق قرضه مضاربه، اجاره به شرط تملیک، استصناع و دیگر ابزارهای مالی

۶) کمک به توسعه و تنوع ابزارهای مالی

۷) ایجاد انگیزش توسعه فرصت‌های سرمایه‌گذاری

۸) ارائه خدمات مشاوره‌ای در جهت ارتقای فرصت‌های سرمایه‌گذاری

۹) انجام سرمایه‌گذاری مستقیم از طریق ابزارهای اسلامی

۱۰) تضمین اوراقی که از سوی شرکت بر روی آن سرمایه‌گذاری شده است

۲) شرکت اسلامی بیمه سرمایه‌گذاری و اعتبار صادراتی:

هدف این شرکت حمایت از مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری بین کشورهای اسلامی می‌باشد.

شرکت، تنها بیمه تضمین صادرات را تهیه و بیمه سرمایه‌گذاری را در یک برهه زمانی مناسب در آینده ارائه خواهد داد، که تحت سه بیمه نامه ارائه می‌گردد:

۱) بیمه جامع کوتاه‌مدت

۲) بیمه تکمیلی میان‌مدت

۳) بیمه‌نامه براساس قرارداد بانک

به منظور تضمین صادرات، تمام یا بخشی از کالاها باید در یک یا چند کشور عضو تولید، مونتاژ یا پردازش شوند.

۳) صندوق زیربنایی بانک توسعه اسلامی:

اهداف استراتژیک صندوق عبارتند از افزایش حجم سرمایه‌گذاری در دراز مدت و پیشبرد و ارتقای توسعه و افزایش سرمایه در منطقه که از روش‌های تامین مالی اسلامی برای کلیه سرمایه‌گذاری‌های خود استفاده می‌کند.

۴) موسسه پژوهش و آموزش اسلامی:

این موسسه با هدف انجام کارهای پژوهشی و آموزشی و خدمات تکنولوژی اطلاعات در کشورهای عضو و غیرعضو به منظور تطبیق فعالیت‌های بانکداری، مالی و اقتصادی با شریعت اسلام تأسیس گردید.

وظایف این موسسه عبارتند از:

الف) سازماندهی و هماهنگی انجام تحقیقات کاربردی و اساسی

ب) فراهم نمودن زمینه‌های آموزشی

پ) آموزش پرسنل فعال در فعالیت‌ها

ت) ایجاد مرکز اطلاع‌رسانی

این شرکت از برنامه‌هایی نظیر جایزه در حیطه اقتصاد و بانکداری اسلامی و همچنین برنامه تشویق و پیشبرد و جایزه برای علم و فناوری استفاده می‌کند.

۵) پرتفوی بانک‌های اسلامی برای سرمایه‌گذاری و توسعه:

هدف جمع‌آوری وجوه بانک‌ها و موسسات مالی اسلامی و استفاده از آنها برای تامین مالی تجارت بین کشورهای اسلامی و تامین مالی اجرای پروژه‌های تولیدی و عمرانی می‌باشد.

شرایط کلی برای تامین مالی پرتفوی بانک‌های اسلامی:

۱) اعطای تسهیلات براساس اصول مرابحه صورت می‌پذیرد.

۲) پول مورد استفاده، به دلار آمریکایی باشد.

۳) حداقل یکی از طرف‌های معامله باید از اتباع کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی باشد.

۴) نرخ کارمزد تعیین می‌گردد.

۵) درخواست باید با ضمانت بانکی جهت بازپرداخت همراه باشد.

۶) صندوق واحد سرمایه‌گذاری:

این صندوق دو هدف را دنبال می‌کند:

۱ -۶- تجهیز منابع مالی برای بانک و بازگشت سرمایه‌گذاری به منظور کسب درآمد مناسب برای سهامداران آن.

۲ -۶- سرمایه‌گذاری عملیات بانک را از طریق تامین پروژه‌ها و عملیات خواه به‌طور مستقیم یا مشترکا تکمیل می‌کند.

۷) برنامه پیشبرد و همکاری تجاری:

هدف کمک به افزایش و تقویت صادرات و پیشبرد تجارت بین کشوری، تقویت روابط تجاری، زمینه‌سازی همکاری ممکن تجاری و تسهیل فرصت می‌باشد.

۸) مرکز بین‌المللی برای کشاورزی در شوره‌زارها:

این مرکز برای کشاورزی در شوره‌زارها به منظور توسعه و پیشبرد استفاده سیستم‌های پایدار کشاورزی تاسیس گردید و با موسسات و نهادهای مختلفی در این زمینه ارتباط و همکاری دارد.

۹) بنیاد جهانی وقف:

این بنیاد در جهت تحکیم موسسه اسلامی وقف و تقویت نقش آن در توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع ایجاد شده است. از اهداف این شرکت می‌توان به کمک به مبارزه با فقر، ارائه کمک‌های رفاهی در قالب کالا و خدمات، کمک و همیاری به دانشجویان و... نام برد.

۱۰) صندوق سرمایه‌گذاری داریی‌های اوقاف:

هدف، سرمایه‌گذاری بر طبق اصول شریعت در پروژه‌هایی که توجه مالی برای توسعه اموال وقفی در کشورهای عضو سازمان و دیگر جوامع مسلمان در سراسر دنیا دارد.

۱۱) شبکه‌های اطلاع‌رسانی وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی:

اهداف این شبکه‌ها عبارت است از تبدیل شدن به یک شرکت جهانی با کارکرد اینترنتی تا بدین طریق جهان اسلام را ترغیب نماید.

نظارت بر اطلاعات و میزبانی سرورها، فعالیت در زمینه تامین و تسهیل تجارت الکترونیک، نظارت بر خدمات مشاوره‌ای از اهم فعالیت‌های این شبکه می‌باشد.

۱۲) پروژه بهره‌برداری از گوشت قربانی مراسم حج:

این پروژه در خدمت مراسم حج قرار دارد و مراسم حج و تشریفات مربوط به آن را به نیابت از حاجیان انجام می‌دهد. همچنین نظارت بر بهره‌برداری از گوشت قربانی را مطابق ضوابط شریعت به‌عهده خواهد داشت.

۱۳) برنامه تامین مالی صادرات:

بانک توسعه اقتصادی عرب در آفریقا تحت نظارت EFS و با عنایت به هدف پیشبرد صادرات عرب به کشورهای غیر عضو سازمان وحدت آفریقا فعالیت می‌کند. ایجاد خطوط اعتباری و استفاده از یورو مورد تائید آن بانک قرار گرفته است.

* کارشناس ارشد امور اقتصادی