غلامرضاکیامهر
رییس‌کل محترم بانک مرکزی به تازگی از قطعی بودن تصمیم مربوط به حذف سه صفر از پول ملی کشور یعنی «ریال» و تک‌رقمی شدن نرخ تورم و نرخ بهره بانکی تا پایان سال‌جاری خبر داده‌اند.

به طور قطع و یقین تک رقمی شدن نرخ تورم و نرخ بهره بانکی موجب خوشحالی و انبساط خاطر تمام مردم ایران خواهد شد و به همین سبب آرزو می‌کنیم تا محقق شدن وعده شیرین آقای دکتر بهمنی که تا اندازه‌ای شباهت به پیشگویی‌های نوسترآداموس دارد، از شر تورم بالای 20‌درصد کنونی نجات پیدا کنیم و دعاگوی ایشان و دولت محترم باشیم، اما در ارتباط با موضوع حذف سه صفر از پول ملی ذکر نکاتی لازم به نظر می‌رسد. نخست آن که آیا حذف سه صفر از پول ملی بهره‌گیری از تاثیرات روانی آن، افزایش ظاهری قدرت پول ملی و آسان‌سازی محاسبات مالی و مبادلات تجاری و خرید و فروش‌های روزانه مردم است که در این صورت می‌توان گفت تحقق چنین اهدافی با حذف سه صفر از روی اسکناس‌های ما تا حدودی امکان‌پذیر خواهد بود، اما چنانچه علاوه‌بر سه هدف مزبور، بانک مرکزی می‌خواهد از این اقدام به عنوان وسیله‌ای برای کاهش نرخ تورم تا سطح تک رقمی و تقویت واقعی پول ملی استفاده کند، با کمال تاسف باید گفت اگر حذف چند صفر از پول ملی به تنهایی می‌توانست تاثیری در کاهش نرخ تورم داشته باشد، آقای رابرت موگابه رییس‌جمهور زیمبابوه که کشورش سال‌ها است دارد از نرخ تورم چند ده هزار‌درصدی رنج می‌برد و با اسکناس‌های چند صدمیلیون دلاری زیمبابوه امکان خوردن یک وعده غذا برای مردم آن کشور وجود ندارد، تا به حال دستور حذف ده‌ها صفر از روی دلارهای کشور متبوع خود را صادر کرده بود. این واقعیتی است که یقینا خود رییس کل محترم بانک مرکزی نیز به خوبی از آن آگاهی دارند.
بله، اثرات مثبت روانی حذف چندین صفر از پول ملی و افزایش قدرت خرید آن که به معنای کاهش نرخ تورم هم هست، طی دو دهه گذشته در کشورهایی چون ایتالیا و ترکیه در عمل مشاهده شده است. اما در آن کشورها به خصوص در کشور ترکیه، حذف صفرها همزمان با ارتقای چند شاخص مهم اقتصادی همچون آزادسازی اقتصادی، افزایش نرخ سرمایه‌گذاری و افزایش تولید، باز کردن درهای کشور به روی سرمایه‌گذاران و بانک‌های خارجی و حذف انحصارها صورت گرفت و موجب شد تا در یک بازه زمانی نسبتا کوتاه تورم سه رقمی آن کشور روند نزولی پیدا کرده و تک رقمی شود. آیا به نظر رییس کل محترم بانک مرکزی، حتی در میان مدت، امکان ارتقای این قبیل شاخص‌های اقتصادی در کشور ما وجود دارد تا با اتکا به آنها و با هدف تقویت پول ملی و تاثیرگذاری مثبت روانی برجامعه، بتوان سه صفر را از پول ملی کشور حذف کرد. ولی این که تعیین تعداد صفرهایی که باید از پول ملی و به زبان ساده تر، از روی اسکناس‌های ما حذف شود، چه مبنای کارشناسی داشته است، سوالی است که مردم انتظار دارند به آن پاسخ داده شود.
حتی اگر بر فرض پاسخ‌های رییس کل محترم بانک مرکزی به تمامی این سوال‌ها مثبت و قانع کننده باشد، سوال دیگری که مطرح است این است که برای جنبه‌های فنی و اجرایی حذف سه صفر از پول ملی و مثلا برای پول خرد مورد نیاز مردم و کسبه چه راه‌حلی اندیشیده شده است. این درست است که متاسفانه به دلیل کاهش شدید قدرت خرید ریال در مقایسه با دو دهه قبل، امروز با یک اسکناس یا سکه 1000ریالی چیزی بیشتر از یک قوطی کبریت یا چند بلیت اتوبوس نمی‌توان خریداری کرد، اما در هر صورت هنوز سکه‌های کوچک تر 250 و 500 ریالی برای بعضی مصارف خاص توسط بانک مرکزی ضرب و به جریان انداخته حذف کنیم، فقط یک عدد یک به معنی یک ریال روی آنها باقی خواهد ماند که از نظر ظاهری نوعی سقوط آزاد برای پول ملی محسوب می‌شود و اثرات روانی به شدت منفی بر اذهان عمومی خواهد داشت و این به معنی تبدیل یک هزار ریال پول رایج کشور به کوچک‌ترین واحد پولی برای معاملات است. در آن صورت تکلیف مردم با «پول خرد» مورد نیاز مصارف روزانه چه خواهد بود و بانک مرکزی از چه نام و تقسیم‌بندی برای «پول خردهای» کمتر از یک ریال جدید انتخاب خواهد کرد.
به باور نویسنده برای حل این مشکل راهی جز انتخاب نام تومان برای پول درشت و تعیین ریال برای سکه‌های پول خرد وجود نخواهد داشت. این مشابه رویه‌ای است که آمریکایی‌ها و انگلیس‌ها از دیرباز برای پول ملی خود در پیش گرفته اند. همه می‌دانیم که واحد اصلی پول آمریکا دلار و پول خرد کمتر از یک دلار سنت است که صد سنت معادل یک دلار است. به همین ترتیب واحد اصلی پول ملی انگلیس پوند و پول خرد آن پنی و پنس و شیلینگ است که هر پوند معادل یکصد پنس است. تا قبل از پیوستن فرانسه به گروه پولی یورو، فرانک فرانسه هم از یکصد سانتیمم پول خرد تشکیل می‌شد. در بسیاری از دیگر کشورهای جهان هم دو نوع واحد پولی را برای اسکناس و سکه‌های پول خرد مورد نیاز مردم در نظر گرفته اند که کشورهای عرب اطراف ایران از آن جمله اند. نسل‌های گذشته و کسانی که سن و سالی از آنها گذشته است به خوبی اطلاع دارند که از زمان قاجاریه تا اوایل سلطنت پهلوی واحد پولی اسکناس کشور ما تومان بود که هر تومان به ده ریالی و هر ریال به بیست شاهی و ارقام کوچک تر از آن به صنار و عباسی تقسیم می‌شد که هر یک از این «پول خردها» قدرت خرید خاص خود را داشت.اکنون سالیان درازی است که آن پول خردها به موزه‌ها پیوسته و ریال به عنوان تنها پول ملی جانشین آنها شده است. اما در صورتی که وعده حذف سه صفر از پول ملی ما یعنی «ریال» عملی شود، چاره‌ای نداریم جز آن که دوباره «تومان» را به عنوان گزینه‌ای برای اسکناس و ریال را به عنوان «پول خرد سکه‌ای» تعیین کنیم.انتخاب تومان به عنوان واحد پول ملی برای اسکناس به خصوص از آن جهت ضروری و منطقی است که نامی مانوس و پذیرفته شده برای آحاد مردم ایران و اهالی کسب و کار است و یقینا خود رییس کل محترم بانک مرکزی هم مانند سایر مردم در محاورات و خریدهای روزانه به جای ریال از واحد تومان استفاده می‌کنند که توانسته تا حدودی مشکل انبوه صفرهای موجود روی اسکناس‌های ریالی ما را برطرف کند ضمن آن که بعد از تحقق تصمیم مربوط به حذف سه صفر از پول ملی، انتخاب گزینه تومان برای اسکناس‌هایی که سه صفر خود را از دست داده‌اند، می‌تواند تا حد زیادی از اثرات مخرب روانی این اقدام جلوگیری کند.البته هم اینها مشروط بر آن است که بانک مرکزی از همین حالا یک جریان مستمر و تاثیرگذار اطلاع رسانی درباره این تصمیم و دلایل توجیهی آن را در جامعه برقرار سازد و به مردم اطمینان دهد که حذف سه صفر تاثیری در قدرت خرید پول جدید آنها نخواهد داشت.گرچه همان طور که در مقدمه این یادداشت گفته شد، تاثیر گذاری حذف صفرها در کاهش نرخ تورم منوط به تحقق پیش شرط‌هایی در اصلاح تعدادی از شاخص‌های اقتصادی کشور و کاهش هزینه‌های دولت بود چه به قول شاعر تکیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف تا که اسباب بزرگی همه آماده شود.
kiamehr@Hotmail.com