بررسی روند ۸ ماهه از افزایش تولید و کاهش صادرات آهن اسفنجی حکایت دارد
ناکام صادراتی زنجیره فولاد
آهن اسفنجی از احیای مستقیم (بدون ذوب کردن) سنگ‌آهن به دست می‌‌‌آید. در این فرآیند اکسیژن سنگ‌آهن خارج شده به گلوله‌‌‌هایی تبدیل میشود که عیار آهن آنها بالاست و در سطح خود دارای حفره‌‌‌هایی است. به همین دلیل به آن آهن اسفنجی گفته میشود. معمولا عیار آهن این محصول بیش از ۸۴درصد است و به ۹۵درصد نیز میرسد. استفاده از این محصول در تولید فولاد، مزایایی مانند آلودگی زیست محیطی کمتر نسبت به فناوری کوره‌‌‌های بلند و همچنین صرفه اقتصادی تولید فولاد با استفاده از آن را در بردارد.
از آهن اسفنجی برای تولید فولاد فرآوری‌شده در واحدهای کوره قوس الکتریکی و القایی استفاده میشود. همچنین بریکت گونه‌‌‌ای فشرده شده از آهن احیای مستقیم است که برای سهولت در ترابری، نگهداری و ذخیره‌‌‌سازی و همچنین کاهش احتمال خوردگی و زنگ‌‌‌زدگی طراحی شده است.
ایران و هند بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آهن اسفنجی در دنیا هستند. شرکت فولاد مبارکه بزرگ‌ترین تولیدکننده آهن اسفنجی در ایران است و پس از آن شرکت‌های فولاد خورستان، توسعه آهن و فولاد گل‌‌‌گهر، فولاد کاوه جنوب کیش و معدنی و صنعتی چادرملو از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول هستند. همچنین شرکت صبا فولاد خلیج فارس بزرگ‌ترین تولیدکننده بریکت آهن در کشور است.
بررسی روند تولید و صادرات ۸ ماهه آهن اسفنجی
بر اساس آمارهای انجمن تولیدکنندگان فولاد، میزان تولید و صادرات آهن اسفنجی نشان می‌دهد که ۳ میلیون و ۲۴۰هزار تن از این کالا در فروردین ماه سال ۱۴۰۱ تولید و ۷۰هزار تن آن صادر شده است. تولید و صادرات آهن اسفنجی در دو ماه ابتدایی سال‌جاری به ترتیب ۶ میلیون و ۵۳۷هزار تن و ۱۲۰هزار تن بوده است، در سه ماه اول سال‌جاری نیز تولید ۹ میلیون و۹۱۷هزار تن بوده است.
اعداد و ارقام حاکی از آن است که آمار چهارماهه تولید آهن اسفنجی در کشور از مرز ۱۲ میلیون تن عبور و به نسبت مدت مشابه سال گذشته ۱۹درصد رشد را ثبت کرده است. اما با اعمال محدودیت بر صادرات این محصول، کاهش شدید ۶۰ درصدی صادرات آهن اسفنجی قابل مشاهده است. حفظ همین روند در مردادماه باعث شد تا آمار پنج‌ماهه نیز شبیه به چهارماهه باشد و با افزایش تولید ۱۹ درصدی نسبت به پنج ماه نخست سال گذشته و کاهش صادرات ۵۷ درصدی همراه شود.
این عدد در ۶ ماه سال‌جاری به ۱۷ میلیون و ۶۹۲هزار تن رسیده است که تنها ۳۱۲هزار تن آن صادر شده و از همین لحاظ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهشی ۵۴ درصدی داشته است.
آمار ۷ ماهه نشان‌‌‌می‌‌‌دهد تولید آهن اسفنجی در پایان مهرماه از ۲۰ میلیون تن عبور کرده و نسبت به ۷ ماهه سال گذشته افزایش ۱۹ درصدی را ثبت کرده است. مجموعا در ۸ ماه اول سال ۲۴ میلیون و ۱۵۷هزار تن آهن اسفنجی تولید شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشدی ۲۰ درصدی داشته و مجموعا ۵۴۳هزار تن آن صادر شده است. این یعنی نسبت به مدت مشابه سال گذشته آمار صادرات آهن اسفنجی ۳۴درصد کاهش یافته است.
آیا این افزایش تولید تا پایان سال حفظ خواهد شد؟ بی‌‌‌شک هر صنعتی در ایران دچار چالش‌‌‌های خاص و عمومی است. تولیدکنندگان آهن اسفنجی نیز از این موضوع مستثنی نیستند. این روزها تولیدکنندگان این محصول گرفتار فصل سرد سال هستند و با قطعی گاز واحدهای احیای مستقیم روند تولید آنها دچار اختلال شده است و دشوار به نظر میرسد که بدون توسعه صنعت گاز، مشکل به این زودی‌‌‌ها حل شود.
نگرانی تامین گاز در زمستان
احسان دشتیانه مدیرعامل صبا فولاد خلیج‌فارس در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» تامین گاز در زمستان پیش رو را «چالشی» خواند و عنوان کرد: طی تابستان سال‌جاری برنامه‌‌‌ریزی خوبی بین وزارت نیرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام گرفته و در نتیجه محدودیت‌های این حوزه مدیریت شدند. اما در زمستان امسال با نگرانی جدی برای تامین گاز مواجه خواهیم بود.
دشتیانه در ادامه دستیابی به رکورد تولید فولاد در سال 1399 را دور از انتظار دانست و خاطرنشان کرد: با توجه به محدودیت در تامین گاز زمستان پیش‌‌‌رو به نظر میرسد دستیابی به تولید ۳۰ میلیون تن دور از انتظار باشد. سهمیه‌‌‌های ابلاغ‌شده به شرکت‌های تولیدکننده آهن اسفنجی، بسیاری از کارخانه‌‌‌ها را با تعطیلی مواجه و بسیاری دیگر را مجبور به فعالیت با 50درصد ظرفیت خواهد کرد. شرکت صبا فولاد خلیج فارس که در یکی از گرم‌‌‌ترین نقاط ایران قرار دارد با محدودیتی که اعمال شده است، تولید را با ظرفیت کمتر از ۵۰درصد ادامه خواهد داد.
تشویق و تنبیه در جهت فرهنگ‌‌‌سازی
مدیرعامل صبا فولاد خلیج فارس در ادامه راهکارهایی را برای مقابله با کمبود انرژی ارائه کرد و افزود: مشکل انرژی در مرحله اول اصلاح الگوی مصرف در بخش خانگی را طلب می‌کند. هم در حوزه برق و هم گاز اتلاف انرژی در بخش خانگی رخ می‌دهد. میزان گاز مصرفی در بخش خانگی ایران بیش از دوبرابر مصرف کل اتحادیه اروپاست. بخشی از این الگو با صرفهجویی اصلاح میشود و بخش دیگر با تغییر سیستم‌های گرمایشی. اینکه سیستم‌های گرمایشی کل کشور برای مصرف گاز طراحی شده‌‌‌اند و معمولا بازدهی مناسبی ندارند، صدمات زیادی به صنایع وارد کرده است. یکی از راهکارها برای اصلاح الگوی مصرف، اصلاح قیمت به صورت پلکانی است. روش دیگر گواهی صرفهجویی انرژی است. دولت طبق یک برنامه کارشناسی‌شده دقیق، استاندارد مصرف را تعریف کند و به خانوارها اجازه دهد ۲۰ تا ۳۰درصد میزان انرژی صرفه‌جویی‌شده را تحت عنوان اوراق به صنایع بفروشند و درآمدزایی کنند. این دو روش درکنار هم دو تاثیر توامان خواهند داشت. یکی تشویق برای صرفهجویی تحت عنوان گواهی صرفهجویی است و دیگری روشی تنبیهی مانند افزایش قیمت پلکانی به ازای مصرف مضاعف خانوار است.
وی ادامه داد: استفاده از این روش‌ها می‌تواند طی دو تا سه سال فرهنگ مصرف انرژی را اصلاح کند. از طرف دیگر سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های تامین گاز بسیار مهم است. طبق گفته‌‌‌های وزارت نفت برای فراهم آوردن زیرساخت‌‌‌های تولید گاز به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است که این امر نیازمند جذب بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری‌‌‌ها در بخش گاز و به تبع آن نفت و پتروشیمی است. ما سالیان زیادی به علت ملی بودن صنعت نفت، اجازه سرمایه‌گذاری به بخش خصوصی در حوزه استحصال نفت و گاز ندادیم. به نظر من اگر اجازه سرمایه‌گذاری در این حوزه را به بخش خصوصی دهیم به گونه‌‌‌ای که منافع ملی نیز تامین شود، مشکل زیرساخت‌‌‌ها برطرف خواهد شد.
دشتیانه سرمایه‌گذاری شرکت‌های فولادی در حوزه انرژی را مثبت ارزیابی کرد، اما تصمیمات دولتی را عامل اصلی ایجاد بحران دانست: «سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ فولادی در بخش انرژی نیز تحسین‌برانگیز است، اما اگر طرح‌‌‌های تولید برق با نیروگاه سیکل ترکیبی صورت گیرد، نیازمند وجود گاز است که طبق گفته‌‌‌ها کمبود گاز در کشور این امکان را با مشکل مواجه خواهد کرد. همچنین اگر از طریق نیروگاه‌‌‌های خورشیدی اقدام به تامین برق کنند، با مشکل قیمت‌گذاری دستوری حامل‌‌‌های انرژی مواجه خواهیم بود. در این صورت تولید برق از طریق انرژی خورشید توجیه اقتصادی نخواهد داشت.» وی افزود: قیمت‌های دستوری و سوبسید‌‌‌های انرژی خسارت زیادی به صنایع وارد می‌کنند. دولت‌‌‌ها برای اینکه رضایت مردم را جلب کنند اقدام به حفظ سوبسید‌‌‌های انرژی می‌کنند در حالی که نمی‌‌‌دانند در آینده با کمبود انرژی صنایع تعطیل خواهند شد و موج بیکاری، نارضایتی چند برابری را ایجاد خواهد کرد. پس برای جلوگیری از رسیدن به چنین بحران‌هایی باید تصمیمات سخت و جدی توسط دولت اتخاذ شود.
