بازار زعفران با تغییرات بنیادین جدیدی روبهرو شده است
گوناگونی گلبرگگونه بازار طلای سرخ
بستر لازم برای واقعی کردن بهای زعفران
بررسی‌‌‌ها حکایت از آن دارد که قیمت تمام‌شده زعفران چند مرتبه بر مبنای شرایط گوناگون محاسبه شده است. اینکه زمین کشت زعفران اجاره‌ای باشد، هزینه سم، کود و آب موردنیاز برای آبیاری به ازای هر تانکر چقدر باشد، در کنار دستمزد کارگر، مورد بررسی قرار گرفته است. طبق متوسط عددی که فعالان این بازار اعلام کرده‌اند، قیمت تمام‌شده هر کیلو زعفران برای کشاورز حدود ۵/ ۱۲میلیون تومان است، اما اینکه این زعفران با چه قیمتی به فروش برسد، کاملا به نحوه خشک کردن آن بستگی دارد. اما نکته مهم در مرحله خشک کردن است؛ چرا که همان زعفرانی که هزینه کشت آن برای کشاورز به میزان ۵/ ۱۲میلیون تومان برآورد شده است، اگر با روش صحیح خشک شود، می‌تواند به قیمتی بالاتر از این میزان به فروش برسد، اما اگر مراحل خشک کردن به‌درستی انجام نشود، حتی امکان فروش به قیمتی کمتر از قیمت تمام‌شده آن نیز وجود دارد.
با توجه به پیگیری‌‌‌های نمایندگان مجلس شورای اسلامی در شهرهای زعفران‌خیز، قیمت‌گذاری زعفران نگین از سوی دولت طی بسته حمایتی اخیر زعفران، به میزان ۲۰میلیون و ۵۰۰هزار تومان اعلام شد، اما نحوه خرید محصول زعفران و جزئیات بسته حمایتی اخیر هنوز مشخص نشده است. سازوکار بورس کالا به عنوان تنها بستر رسمی و قانونی کالایی کشور می‌تواند یکی از بهترین مسیرهایی باشد که جزئیات این طرح حمایتی را پوشش دهد. به گفته برخی از کارشناسان حوزه زعفران، اگر بستر معاملاتی این محصول به طور کامل در بورس باشد، امکان مدیریت و نظارت کافی بر عموم بخش‌های زنجیره ارزش آن مهیا خواهد شد؛ به این معنی که کشاورز، زعفران تولیدی خود را به انبارهای بورسی تحویل دهد و دولت از روی تابلوی بورس کالا به مبلغ ۲۰میلیون و ۵۰۰هزار تومان خریداری کند. از طرف دیگر، زعفران با کیفیت بالاتر نیز در بورس و طبق استانداردهای بورسی وجود دارد، بنابراین صادرکنندگان هم باید ملزم به خرید از انبارهای بورسی باشند. از این رو لازم است کیفیت زعفران‌‌‌های صادراتی تحت نظارت باشد. البته این مطلب در حد پیشنهاد بوده و هنوز هم مشخص نیست جزئیات این بسته چگونه است.
شنیده‌ها حکایت از آن دارد که سال‌جاری در مقایسه با پنج سال اخیر برای محصول زعفران تولیدی کشاورز از لحاظ قیمت سال خوبی باشد؛ چرا که نکته اصلی، پوشش هزینه‌‌‌های تولید است که اگر بهای زعفران به قیمت واقعی خود برسد، کشاورز می‌تواند دست‌کم هزینه تمام‌شده محصول خود را پس از فروش به دست آورد. اینکه صادرکننده با چه قیمتی زعفران را خریداری کرده و به فروش برساند، چندان تحت‌تاثیر قرار نمی‌گیرد؛ چرا که مطلب مهم، کسب سود ناشی از تجارت زعفران به بازار هدف خارجی است که چه با قیمت کمتر و چه بیشتر خریداری کند، امکان کسب این سود برای این افراد فراهم است. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که حدود ۲۰۰هزار خانوار در زنجیره ارزش تولید زعفران قرار دارند که از این مسیر ارتزاق می‌کنند. بنابراین واقعی شدن بهای این محصول می‌تواند شرایط بهتری را برای این افراد فراهم کند.
مساله اصلی که در سال‌جاری با آن مواجه هستیم، بحث بی‌‌‌آبی و خشکسالی است که سبب شده سطح تولید زعفران در فصل برداشت جدید کاهش یابد. بررسی‌‌‌های منطقه‌‌‌ای نشان می‌دهد که زعفران سال جدید، نسبت به سال قبل کاهش تولید داشته است. بنابراین این کاهش تولید در کنار بسته حمایتی دولت و ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری حوزه زعفران و انبارهای بورسی این انتظار را ایجاد کرده است که در سال‌جاری بهای این محصول ارزشمند به قیمت واقعی خود برسد. قیمت واقعی نیز قیمتی است که کشاورز کمترین زیان را متحمل شود و از تولید خود راضی باشد؛ چرا که در چند سال اخیر به‌رغم نوسان بهای ارز و تغییر قیمت عموم کالاها، زعفران تغییر قیمت محسوسی نداشته است و حتی می‌توان از ثبات قیمت این محصول طی سال‌های اخیر صحبت کرد. بنابراین امید است با حمایت‌‌‌های بخش دولتی و همکاری بخش خصوصی بتوان مدیریت تولید و صادرات زعفران به گونه‌‌‌ای کارآمد ساماندهی شود.
ساماندهی زنجیره تولید زعفران، پیش‌نیاز پاسخ به رشد تقاضای صادراتی
آمار و ارقام صادرات زعفران در سال گذشته نشان می‌دهد که حدود ۳۲۵تن صادرات زعفران داشته‌‌‌ایم که نسبت به سال قبل از آن افزایش چشمگیری داشته است. به مرور زمان مردم دنیا نسبت به خواص منحصر به فرد زعفران آگاه‌‌‌تر شدهاند، از این رو این انتظار وجود دارد که تقاضای صادراتی برای این محصول افزایش یابد.
در برهه‌‌‌ای از زمان مقاصد صادراتی زعفران ما تنها ۲۰کشور بود، اما در حال حاضر برآوردها نشان می‌دهد که زعفران ایران به ۸۰ کشور دنیا صادر می‌شود. در بحث صادرات زعفران عارضه‌‌‌سنجی انجام شده است. کشورهایی نظیر اسپانیا که قطب صادرات زعفران در قالب بسته‌‌‌بندی هستند، بیش از اینکه روی بسته‌‌‌بندی حساسیت داشته باشند، روی روان‌شناسی مشتری خود کار کرده‌اند. به عنوان مثال شواهد نشان می‌دهد که اسپانیا زعفران را در ظروفی بسته‌‌‌بندی می‌کند که میزان آلایندگی آن برای محیط‌زیست بسیار اندک است. همچنین هنگامی که می‌‌‌خواهد زعفران را به کشورهای گوناگون صادر کند، با تکیه بر سلایق مردم آن کشور بسته‌‌‌بندی‌ها را طراحی می‌کند. براین اساس ابتدا روان‌شناسی و جامعه‌‌‌شناسی بازار هدف محصول خود را تکمیل کرده و سپس به بازاریابی پرداخته است. حتی ممکن است میزان وزن زعفران بسته‌‌‌بندی‌شده در کشورهای مختلف، متفاوت باشد؛ چرا که موارد مصرف آن در تولید دارو، عطر و... متفاوت است.
نگاهی جدید به زعفران
بحث صیانت از زعفران بسیار مهم است؛ همان‌طور که خاویار، پسته، زیره، فرش و فیروزه پیش از این تنها متعلق به ایران بودند، اما اکنون خاویار و ابریشم چین، پسته آمریکا، زیره ترکیه و فیروزه افغانستان در دنیا مطرح هستند و عموم این محصولات استراتژیک از ایران خارج شدهاند؛ فقط زعفران باقی مانده است که هر از گاهی خبرهایی در مورد جایگاه اول سایر کشورهای همسایه در تولید این محصول می‌شنویم. متاسفانه خبرها حاکی از آن است که هند در تلاش است تا ژن زعفران را به نام خود ثبت کند، در حالی که در کشور ما هنوز هم بسیاری از افراد به این موضوع توجه نمی‌‌‌کنند. به این ترتیب صیانت از ژن زعفران نکته بسیار مهمی است. به عنوان مثال، هلند به تولید گل معروف است، اگر پیاز گل لاله را به کشوری دیگر صادر کنند، امکان تکثیر آن برای کشور مقصد وجود ندارد، اما اگر پیاز زعفران را از ایران خارج کنند، نه‌تنها در جای دیگر رشد می‌کند، بلکه تکثیر هم می‌شود و امکان گل‌دهی هم خواهد داشت. طرح اخیری که در حال اجراست، ایجاد گواهی‌‌‌نامه برای زعفران‌‌‌های تولید در دنیاست که نژاد آن مشخص شود؛ یعنی اگر پیاز زعفران از ایران به سایر کشورها قاچاق شود، ایران به زعفران این کشورها تاییدیه نخواهد داد، اما اگر از مبادی قانونی اقدام به خرید پیاز زعفران کرده و هزینه حق امتیاز آن را پرداخت کنند، می‌توانند آن را تکثیر کنند. بنابراین باید برای زنجیره تولید زعفران تعریف دقیق و مشخصی داشته باشیم.
