مسعود غلام‌زاده لداری

بخش دوم

البته، در قبال این آزادی اعطا شده، از آنها انتظار خواهید داشت تا درخصوص مخارج انجام شده و تصمیمات اتخاذ شده در غیاب شما، پاسخگو باشند. اگر آنها برای یک قلم ۱۰۰۰ ریال پرداخت کنند، مستندات مربوطه را از آنها می‌خواهید و بررسی می‌کنید که آیا آن قلم مطابق میل شما استفاده شده است یا خیر. اگر آنها بتوانند با خوش اقبالی، قلم مذکور را ۸۰۰ ریال خریداری کنند، شما انتظار دارید که علاوه بر ثبت ۸۰۰ ریال در مستندات، کیفیت مورد نظر شما هم تامین شده باشد، یعنی به دلیل کیفیت پایین‌تر قیمت خرید آن قلم کمتر نبوده باشد.

در سطح شرکت یا دولت، شفافیت سنتی به‌عنوان یک مفهوم، تفاوت با اهمیتی با آنچه که در بالا آمد ندارد. انتظار می‌رود دولت در قبال دریافت مالیات پاسخگو باشد. در شرکت‌های سهامی عام، صورت‌های مالی حسابرسی شده که در مجامع سهامداران و گزارش‌های سالانه ارائه می‌شود، این حساب‌دهی را برعهده دارد. اما با افزایش اندازه و مقیاس عملیات شرکت، پیچیدگی مفهوم شفافیت به‌گونه‌ای قابل ملاحظه افزایش می‌یابد. راه‌های زیادی برای پنهان کردن اقدامات نادرست، گفتن بخشی از حقایق یا تفسیر ارزش واقعی دارایی‌ها یا اثرات تصمیمات اتخاذ شده وجود دارد. این امر وقتی پیچیده‌تر می‌شود که زمان کافی برای حسابدهی کامل اقدامات یا رویدادهای مالی در اختیار نداشته باشیم و برای حصول اطمینان از شفافیت‌، به دیگران (از جمله حسابرسان، اعضای هیات‌‌مدیره و روزنامه‌نگاران) اتکا کنیم. با افزودن ارزش‌های فرهنگی، مفاهیم، سنت‌ها، زبان و حتی اصول پذیرفته شده حسابداری که در کشورها و گاهی بخش‌های صنعت متفاوت است، مساله پیچیده‌تر خواهد شد.

به مثال قبل برمی‌گردیم. هنجارهای موجود در برخی از فرهنگ‌ها می‌گوید اگر کارکنان شرکتی بتوانند آن قلم یا مشابه آن را با ۸۰۰ ریال خریداری کنند، آنها باید ۲۰۰ ریال دیگر را برای خود کنار بگذارند و نیازی نیست که این مساله را به اطلاع مالک برساند. بنابراین مفروضات پاسخگویی اغلب با توجه به هنجارهای فرهنگی مختلف، متفاوت است، اما اصول شفافیت با هم تفاوت ندارد. براساس رویه‌های شفاف انتظار می‌رود که ۸۰۰ ریال دریافت شود و مالک و کارمند راجع‌به ۲۰۰ ریال مابه‌التفاوت به‌گونه‌ای روشن گفت‌وگو کنند.

یکی دیگر از رویه‌های غیرشفاف در سطح دنیا این است که کارمند با اعطای ۵۰ ریال هدیه به فروشنده، از وی بخواهد که برای آن فاکتور ۱۰۰۰ ریالی صادر کند و بدین ترتیب ۱۵۰ ریال نصیب کارمند شرکت شود. شفافیت مستلزم حذف چینن رویه‌هایی است.

شفافیت و رقابت

شفافیت مستلزم توازن بین ۱) آزادی عمل افراد در طول فرآیندها و اتخاذ تصمیم و ۲) رازداری مورد نیاز برای حفظ مزیت رقابتی است تا سرمایه‌های فکری و طرح‌های استراتژیک محفوظ بماند.اکثر افراد به‌صورت ذاتی نگران این هستند که شاید دیگران ایده آنها را به یغما برده و در بازار عرضه کنند و یا حتی قبل از آنکه آنها بتوانند ایده خود را به‌فروش برسانند و از منافعش برخوردار شوند، افراد دیگری بهبودهایی در آن ایده به‌عمل آورده و به فروش برسانند.