علی سنگینیان مدیرعامل تامین سرمایه امین بخش دوم رشد و توسعه بورس اوراق بهادار، مفهوم چند‌بعدی دارد. اما به‌طور معمول، از معیارهایی کمی نظیر اندازه بازار(ارزش بازار یا ارزش بازار به GDP)، درجه نقدشوندگی، درجه نوسان‌پذیری، درجه تمرکز بازار، یکپارچگی آن با بازارهای جهانی و کیفیت و کارآیی ساختارهای تنظیمی و نظارتی، برای اندازه‌گیری توسعه‌یافتگی بازار استفاده می‌شود. اندازه بازار، معیاری عمومی و مهم برای نشان ‌دادن درجه توسعه‌یافتگی بازار است و به‌طور معمول، بازارهای توسعه‌یافته، از اندازه بزرگ‌تر برخوردارند. درجه نقدشوندگی و به عبارت دیگر، راحتی انجام معامله در بازار نیز یکی از معیارهای اصلی توسعه‌یافتگی بازار است و براساس مطالعات تجربی با رشد جاری و آتی اقتصاد کشور رابطه مستقیمی دارد. نوسان‌پذیری نیز نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری بازار در مقابل جریان‌های مالی است و بیشتر بودن آن نشانه توسعه‌یافتگی بازار است.بنابراین ملاحظه می‌شود که معیارهای متنوعی برای اندازه‌گیری درجه توسعه‌‌یافتگی بازار وجود دارد؛ هرچند که این معیارها همبستگی قوی با یکدیگر دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بورس اوراق بهادار تهران از نظر توسعه‌یافتگی، در میان بورس‌های کوچک در حال توسعه قرار دارد. بنابراین ضروری است در بحث ارتقای نظام مالی کشور، رفع کاستی‌های این بازار و تقویت آن در اولویت قرار گیرد. زیرا همچنان که پیش‌تر بیان شد، بدون ایجاد یک بورس توسعه‌یافته و نظام‌مند، ارتقای نظام مالی کشور غیرممکن است و بدون ارتقای نظام مالی کشور، پیگیری سیاست‌های توسعه اقتصادی کشور هم امکان‌پذیر نخواهد بود. از سوی دیگر، تامین منابع مالی از محل منابع خارجی که در برنامه پنجم توسعه مورد توجه قرار گرفته است، بدون حضور یک بورس اوراق بهادار توسعه‌یافته میسر نخواهد بود. به همین دلیل در برنامه توسعه نظام مالی کشور، بهسازی و تقویت بورس اوراق بهادار تهران در اولویت قرار دارد. بررسی‌ها نشان می‌د‌هد که در حال حاضر علاوه بر نبودن برخی الزامات کلان، محدودیت‌هایی در برخی حوزه‌های عملیاتی بورس تهران وجود دارد که آن را از یک بورس توسعه‌یافته و کارآمد متمایز می‌سازد و در ردیف بورس‌های درحال توسعه قرار می‌دهد.

الف) یکپارچگی با بازارهای بین‌المللی

در حالی که هر روز، خبر ادغام بورس‌های جهانی، اتصال سامانه‌های معاملاتی بورس‌ها به یکدیگر یا اعطای مجوز به کارگزاران خارجی برای دسترسی به بازارهای محلی به گوش می‌رسد، بورس اوراق بهادار تهران، به‌‌صورت جداگانه و مستقل از بازارهای جهانی، به فعالیت خود ادامه می‌دهد. این عامل، اگرچه بورس تهران را از بحران‌های مالی اخیر، دور نگه داشته، اما در عمل، مانع استفاده از منابع مالی خارجی، دانش مالی و تکنولوژی برتر مورد استفاده در بازارهای خارجی شده است که عامل اصلی رشد برخی از بورس‌های در حال توسعه محسوب می‌شوند. بنابراین ضروری است اقدامات زیر در دستور کار قرار گیرد:

- تدوین مقررات و رویه‌های اجرایی مناسب برای اعطای مجوز فعالیت به نهادهای مالی خارجی شامل شرکت‌های تامین سرمایه، کارگزاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و الزام نهادهای مالی داخلی برای مشارکت با آنان:

بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر بورس‌های در حال توسعه، برنامه‌های توسعه خود را بر منابع مالی و دانش خارجی متمرکز کرده‌اند. به‌گونه‌ای که هم‌اکنون، بخش عمده‌ای از ارزش بازار و معاملات این بورس‌ها در اختیار سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی خارجی قرار دارد. زیرا نرخ پایین پس‌انداز ملی در این کشور‌ها و همچنین سطح دانش مالی موجود، امکان توسعه سریع بازار، بدون استفاده از منابع خارجی را تقریبا غیرممکن ساخته است.

اما متاسفانه تاکنون اقدام جدی در این رابطه در کشور صورت نگرفته و تلاش‌های قبلی، عمدتا به بازنگری مقررات سرمایه‌گذاری خارجی در بورس محدود شده است. اگر چه تسهیل مقررات سرمایه‌گذاری خارجی، یکی از عوامل تاثیرگذار بر رشد حضور سرمایه‌های خارجی در بازار است. اما بدون حضور واسطه‌های مالی خارجی، دسترسی به این هدف تقریبا محال است. چون به‌طور معمول، منابع خارجی از طریق واسطه‌های مالی و خارجی جابه‌جا می‌شوند.

- یکسان‌سازی مقررات برای سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی و تسهیل نقل و انتقال وجوه:

اگرچه قدم‌های مهمی در این ارتباط برداشته شده است و طی دو مرحله مقررات مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی در بورس اصلاح شده است اما باید توجه داشت که بر اساس استانداردهای WFE و IOSCO، بورس‌ها باید با سرمایه‌گذاران خارجی همانند سرمایه‌گذاران داخلی رفتار کنند و از وضع هرگونه محدودیت بر فعالیت آنها خودداری کنند. با توجه به تاکید صورت گرفته در بسته خروج از رکود بر جذب سرمایه‌های خارجی در بازار سرمایه، پیشنهاد می‌شود، تمام محدودیت‌های مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه حذف شوند و این سرمایه‌گذاران هم تابع مقررات سرمایه‌گذاران داخلی باشند. ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری ویژه برای فعالیت این گروه از سرمایه‌گذاران هم باید در اولویت قرار گیرد چراکه به‌طور معمول، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مجرای اصلی ورود سرمایه‌های خارجی به بازار سرمایه، هستند.

- بازنگری قانون بازار اوراق بهادار برای اصلاح سقف مالکیت سهام بورس اوراق بهادار تهران و مذاکره با برخی بورس‌های توسعه‌یافته برای تملک‌‌بخشی از این سهام:

همچنان که پیش‌تر بیان شد، تملک کامل یا بخشی از سهام بورس‌های کوچک‌تر، سیاستی است که از سوی بورس‌های توسعه‌یافته برای گسترش بازار و از سوی بورس‌های در حال توسعه برای بهره‌گیری از تکنولوژی و دانش بورس‌های توسعه‌یافته، پیگیری می‌شود. بدیهی است، در صورت واگذاری بخشی از سهام بورس تهران به یک بورس توسعه‌یافته، امکان حضور بورس تهران در بازارهای جهانی، توسعه فعالیت‌ها از طریق بهره‌گیری از تکنولوژی برتر و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی به بازار به‌آسانی فراهم می‌شود. یادآور می‌شود، پذیرش سهام بورس تهران در خود (self listing) هم علاوه بر ایجاد مزیت‌های قابل توجه، می‌تواند فرآیند فوق را هر چه بیشتر تسهیل کند.

- برنامه‌ریزی برای انتشار اوراق مشارکت ارزی و گواهی سپرده فراملی با هدف جذب آسان‌تر منابع خارجی:

حضور مستقیم در بازارهای خارجی و سرمایه‌گذاری در بورس‌های خارجی به دلیل هزینه‌های مترتب، اخذ ویزا و ناآشنایی به شرایط بازار، همیشه آخرین گزینه سرمایه‌گذاران است و از این‌رو، ابزارهای دیگری از جمله گواهی سپرده فراملی یا اوراق ارزی طراحی شده‌اند که با حل مشکلات ارائه شده، در بازارهای هدف به خارجیان فروخته می‌شوند. توصیه می‌شود، برنامه‌ریزی مناسب برای آموزش ناشران داخلی و هماهنگی با نهادهای مالی خارجی برای این منظور، در دستور کار قرار گیرد.