شاخص‌های اشتغال در ۱۳۵۷ و پیش‌بینی‌های سازمان برنامه و بودجه-۱
سازمان برنامه و بودجه وقت (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی که توسط رییس دولت نهم منحل شد) برای تدوین برنامه ششم آمارهای اجتماعی موجود را تدوین و براساس استراتژی موجود پیش‌بینی‌های لازم را در این حوزه انجام داده بود. آنچه در چند شماره از نظر شما می‌گذرد، علاوه بر اینکه آمارهای در دسترس موجود سال 1357 را نشان می‌دهد، پیش‌بینی‌هایی را که هرگز اتفاق نیفتاده نیز بیان می‌کند. برخی جدول‌هایی که در این گزارش از آن ذکر شده است، در شماره‌های آینده چاپ می‌شود.
برنامه‌ریزی صحیح جهت رشد و توسعه اقتصادی مستلزم شناخت و ویژگی‌های نیروی انسانی و تامین مشاغل موردنیاز جامعه می‌باشد و چون تامین شغل برای کلیه افرادی که هر ساله وارد بازار کار می‌شوند و توزیع صحیح آنها نسبت به نیازهای مملکتی باید پایه و اساس هر برنامه‌ریزی قرار گیرد به همین جهت در این فصل سعی گردیده که تمام خصوصیات شاغلین کشور طی سالهای ۵۱-۱۳۳۵ مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گیرند.
شاخص‌هایی که در این قسمت بررسی می‌شوند عبارتند از:
۱ - ترکیب جمعیت فعال در ایران
2 - ساختمان سنی و جنسی و میزان بار اقتصادی جمعیت شاغل
۳ - توزیع شاغلین در بخش‌های عمده فعالیت اقتصادی
4 - توزیع شاغلان در فعالیت‌های عمده اقتصادی
۵ - توزیع شاغلین بر حسب سمت در شغل
6 - توزیع شاغلین بر حسب تخصص و مهارت
۷ - توزیع شاغلین بر حسب مشاغل عمده
8 - توزیع شاغلین در بخش‌های عمومی و خصوصی
۹ - متوسط سالهای فعالیت نیروی کار
10 - وضع سواد و تحصیلات جمعیت شاغل
۱۱ - متوسط ساعات کار هفتگی شاغلین
12 - متوسط دستمزد هفتگی شاغلین
۱۳ - بیکاری
منابع آماری موجود- آمارهای اشتغال نیروی انسانی در دو سرشماری عمده سالهای 1335 و 1345 توسط مرکز آمار ایران جمع‌آوری شده است. همچنین دو آمارگیری نمونه‌ای از نیروی انسانی کشور با همکاری مرکز آمار ایران و اداره کل آمار نیروی انسانی وزارت کار و امور اجتماعی در سالهای 1349 و 1351 انجام گردیده که در این مطالعه چون هدف ما بررسی مقایسه‌ای شاخص‌های اشتغال طی سالهای 51-1335 بوده است، بنابراین از نتایج دو سرشماری و دو نمونه‌گیری تواما استفاده شده است.
۱-۷- ترکیب جمعیت فعال در ایران، جمعیت فعال به دو گروه شاغل و بیکار تقسیم می‌شوند بنا به تعریف مرکز آمار ایران کلیه کسانی که در هفته قبل از مراجعه مامور سرشماری اشتغال به کار داشته یا دارای شغل بوده ولی به عللی کار نکرده‌اند و همچنین افرادی که اصولا از نظر اقتصادی فعال نبوده، ولی ۸ ساعت و بیشتر کار کرده‌اند، شاغل و افرادی که دو هفته قبل از مراجعه مامور سرشماری به علت عدم اقتضاء فصل بیکار یا اصولا بیکار در جست‌وجوی کار بوده‌اند بیکار به حساب می‌آیند.
در جدول شماره 1-7 توزیع نسبی جمعیت فعال و غیرفعال و شاغل و بیکار به تفکیک جنس در سالهای 1335، 1345 و 1351 نمایش داده شده است. با توجه به این جدول دیده می‌شود که نسبت شاغلین مرد از 1/97درصد در سال 1335 به 3/90درصد در سال 1345 و 8/98درصد در سال 1351 رسیده است یعنی طی ده‌ساله 1345-1335 از میزان اشتغال مردان فعال کشور کاسته گردیده و در سالهای 1351-1345 به مقدار زیادی بر این رقم اضافه شده است. همچنین میزان اشتغال زنان فعال طی این سال‌ها از 6/99درصد تا 91درصد و 3/98درصد در نوسان بوده است که علت کاهش میزان اشتغال مردان و زنان در سال 1345 تفکیک بیکاران فصلی از گروه بیکاران می‌باشد که احیانا ممکن است در سالهای 1335 و 1351 جزو جمعیت شاغل به حساب آمده باشند.
از مردان غیرفعال کشور که در جدول شماره ۱-۷ در دو گروه محصل و متفرقه مورد مطالعه قرار گرفته‌اند در سال ۱۳۳۵، ۵/۴۷درصد محصل بوده‌اند که در سال ۱۳۴۵ نسبت محصلین به ۴/۶۷درصد و در سال ۱۳۵۱ به ۰/۶۸درصد رسیده که می‌بینیم نسبت محصلین مرد از افزایش قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است، در گروه زنان غیرفعال که به سه دسته خانه‌دار، محصل و متفرقه تقسیم گردیده‌اند دیده می‌شود که میزان خانه‌داران طی سالهای ۱۳۵۱-۱۳۳۵ تغییر محسوسی نیافته است، ولی میزان محصلین زن از ۳/۳درصد جمعیت زنان در سال ۱۳۳۵ به ۷/۸درصد در سال ۱۳۴۵ و ۴/۱۰درصد در سال ۱۳۵۱ رسیده است.
ترکیب جمعیت فعال کشور در مناطق شهری و روستایی در سالهای 1335، 1345 و 1350 در جدول شماره 2-7 و به تفکیک استان‌ها در سال 1350 در جدول شماره 3-7 نشان داده شده است. در سال 1335، 4/97درصد از جمعیت فعال کشور شاغل بودند که میزان اشتغال جمعیت روستایی (2/98درصد) بیشتر از شهرنشین‌ها (5/95درصد) بوده است. در سال 1345 میزان اشتغال به 4/90درصد و در سال 1350 به 1/89 درصد کاهش یافته است. میزان کاهش شاغلین در مناطق شهری خیلی بیشتر از مناطق روستایی می‌باشد.
با توجه به جدول شماره ۳-۷ دیده می‌شود که میزان اشتغال در سال ۱۳۵۰ در استان چهارمحال و بختیاری (۶/۹۶درصد) بیشتر از سایر استان‌های کشور می‌باشد. استان‌هایی که بیشترین نسبت بیکاران را داشته‌اند به ترتیب عبارتند از: سیستان و بلوچستان، کردستان، آذربایجان شرقی و ساحلی و بوشهر که در این استان‌ها سهم عمده بیکاران شامل بیکاران فصلی می‌باشد.
2-7 ساختمان سنی و جنسی و میزان بار اقتصادی جمعیت شاغل
الف- ساختمان جنسی شاغلین
در سال 1345 تعداد 6858396 نفر از جمعیت فعال 10 ساله به بالا کشور شاغل بوده‌اند که از این عده 5948413 نفر یا 7/86درصد مرد و 909983 نفر یا 3/13درصد زن بوده‌اند. در سال 1349 و 1351 سهم شاغلین مرد افزایش یافته و به ترتیب به 4/88 و 1/90درصد از کل جمعیت شاغل در این سال‌ها رسیده است. علت افزایش نسبی شاغلین مرد طی سالهای 1349 و 1351 نسبت به سال 1345 تغییر نسبت جنسی شاغلین در روستاهای کشور می‌باشد؛ چون در مناطق شهری تغییر زیادی بین نسبت جنسی شاغلین ایجاد نشده است ولی در مناطق روستایی به علت گسترش امر آموزش و جذب بیشتر دختران به مدارس از تعداد و درصد زنان شاغل کاسته گردیده است، به‌طوری که نسبت زنان شاغل از 2/14درصد در سال 1345 تا 4/12درصد در سال 1349 و 7/9درصد در سال 1351 سیر نزولی داشته است. (جدول شماره 4-7).
ب- ساختمان سنی جمعیت شاغل
سن متوسط افراد شاغل تابعی از ساختمان سنی کل جمعیت و قوانین کار در کشور است؛ چون هرچه رشد جمعیت بیشتر باشد و هر ساله تعداد زیادی بر جمعیت شاغل کشور اضافه شود سن متوسط شاغلین کاهش می‌یابد و در عوض در کشورهایی که میزان مرگ و میر عمومی و همچنین رشد جمعیت ناچیز است سن متوسط نیروی کار رقم بالاتری را دارا می‌باشد. در ایران در سال 1335 میانگین سنی افراد شاغل برابر 37 سال بوده است. در سال 1345 به علت کمتر شدن میزان مرگ‌ومیر و به‌خصوص مرگ و میر اطفال چون بر تعداد افرادی که هر ساله وارد بازار کار می‌شوند به مقدار زیادی اضافه شده بود سن متوسط شاغلین به 34 سال رسیده است. ولی این رقم در سال 1351 نسبت به سال 1345 تغییری نکرده است. (جدول شماره 5-7).
طی سالهای ۲۵-۱۳۳۵ از میانگین سنی شاغلین هر دو جنس کاسته شده است به طریقی که میانگین سنی مردان شاغل از ۳۹ سال به ۳۵ سال و میانگین سنی زنان شاغل از ۳۳ سال به ۲۹ سال رسیده است. پس در طول سالهای ۴۵-۱۳۴۱ فقط سن متوسط شاغلین زن با کاهش (از ۲۹ سال به ۲۷ سال) همراه بوده است کاهش نسبی سن متوسط زنان شاغل طی سالهای ۳۱-۱۳۴۵ را می‌توان در نتیجه استقبال زنان و دختران جوان شهرنشین به کار کردن در خارج از خانه دانست.
برای مطالعه توزیع نسبی شاغلین بر حسب گروه‌های سنی جدول 6-7 تنظیم گردیده است. این جدول که سهم شاغلین را در هر یک از گروه‌های سنی در سالهای 1335، 1345، 1350 و 1351 نشان می‌دهد نمایشگر آن است که طی سالهای 1351-1335 بر نسبت شاغلین در گروه‌های سنی 35 تا 54ساله اضافه گردیده و از نسبت به شاغلین در سایر گروه‌های سنی کاسته شده است. به خصوص در گروه سنی 65 ساله و بیشتر سهم شاغلین تقلیل یافته است. روند تحولات شاغلین در رده‌های سنی مختلف طی سالهای 31-1335 در نمودار شماره 2-7 دیده می‌شود.
ب- میزان بار اقتصادی
میزان بار معیشت هر فرد شاغل که از نسبت شاغلین به کل جمعیت به دست می‌آید به تفکیک مناطق شهری و روستایی در سالهای 1345، 1349 و 1351 در جدول شماره 7-7 محاسبه گردیده است.با توجه به این جدول مشاهده می‌گردد که در سال 1355 بار معیشت هر فرد شاغل برابر 65/3نفر بوده است که این میزان در مناطق شهری به علت انتقال به تحصیل جوانان بیشتر ازمناطق روستایی می‌باشد، در سال 1349 با کاهش نسبت نیروی فعال کشور میزان بار معیشت به 95/3نفر افزایش می‌یابد که این افزایش بیشتر متوجه مناطق شهری کشور بوده است و بالاخره در سال 1351 به همراه افزایش نیروی فعال نسبت به سال 1349 میزان با معیشت به 86/3نفر می‌رسد. این میزان در مناطق شهری برابر 27/4نفر و در مناطق روستایی مساوی 61/3نفر است. این ارقام در سالهای مختلف نمایشگر این هستند که درایران هر فرد شاغل باید هزینه زندگی 3 تا 4 نفر را تامین نماید. بنابراین با توجه به متوسط بعد خانوار در ایران که برابر 5نفر است باید متذکر شد که هر خانوار به طور متوسط دارای یک یا دو فرد شاغل می‌باشد.
۳-۷ توزیع شاغلین در بخش‌های عمده فعالیت اقتصادی
در توزیع نیروی کار کشور بر حسب رشته‌های فعالیت اقتصادی بین سالهای 1335 و 1345 دگرگونی‌هایی به وجود آمده است بدین ترتیب که نسبت اشتغال در بخش کشاورزی از 7/56درصد در سال 1335 به 6/46درصد در سال 1345 کاهش پیدا کرده. در مقابل بخش صنعت از حدود 20درصد به 9/25درصد و خدمات نیز از 8/23درصد به 5/27درصد افزایش یافته است. ولی طی سالهای 1351-1345 از سهم شاغلین بخش خدمات به نفع بخش کشاورزی کاسته شده است. در اینجا می‌توان گفت که طی سالهای اخیر تا حدی از گرایش شاغلان در بخش کشاورزی به بخش‌های خدماتی که باعث بیکاری‌های پنهان و کم کاری می‌شود کاسته گردیده است.
ارسال نظر