روزنامه‌نگاران عهد مشروطه
گروه‌تاریخ اقتصاد - در عهد مشروطه روزنامه‌نگاران نقشی بی‌بدیل در شکل‌گیری جریان انقلاب و تاثیرگذاری بر لایه‌های مختلف جامعه داشته‌اند. آنها تاریخ را از کابوسی بیدار کرده‌اند که هزاره‌ها ادامه داشت. هفت دهه پس از زمان انتشار «کاغذ اخبار» در اردیبهشت‌ماه سال 1216 حروف سربی انقلابی به راه انداخت که بنیاد قاجار و نظم نمادین حکومت مبتنی بر اراده فردی را برچید.
در دوره مشروطیت بیداری افکار عمومی به سرعت و شدت اوج گرفت و روزنامه‌ها نفوذی عظیم و سهم مهمی در تجدید حیات اندیشه‌های مردم داشتند. درپی اعلام فرمان مشروطیت تعداد و تیراژ مطبوعات افزایش یافت. همان طورکه شمارگان روزنامه مساوات که از جراید مهم و موثر انقلاب مشروطه شمرده می‌شد به ۳ هزار، روزنامه صور اصرافیل به ۵ هزار، روزنامه مجلس به تدریج از ۷ هزار به ۱۰ هزار و روزنامه انجمن ملی به ۵ هزار نسخه رسید. هنگام صدور فرمان مشروطیت تنها ۲۰ روزنامه و نشریه در ایران منتشر می‌شد، اما در پی اعلام این فرمان و در مدت زمان مانده از سال ۱۳۲۴ (قمری)، ۹۲ نشریه شامل؛ ۶۴ عنوان در تهران، ۹ عنوان در اصفهان، ۶عنوان در تبریز، ۴ عنوان در همدان، لاهیجان و ارومیه هر کدام دو عنوان و کرمانشاه، شیراز، مشهد، بندر انزلی و شهر ری هر کدام یک عنوان منتشر می‌شد.
در دوره دوم مشروطیت قطع روزنامه‌های روزانه بزرگ‌تر شد؛ ولی تیراژ آنها کاهش پیدا کرد، مثلا روزنامه استقلال ایران از هشتصد تا هزار نسخه و ایران نو که در آن زمان کثیرالانتشارترین روزنامه ایران محسوب می‌شد بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ نسخه تیراژ داشت، کاهش این تیراژ را می‌توان در توسعه فقر عمومی به علت حوادث ناگوار در آن مقطع دانست، در این دوره معمولا چندین نفر یک شماره از روزنامه را به شراکت می‌خرید و با هم مطالعه می‌کردند. زادگاه ۱۷۸ تن از ۲۰۶ روزنامه‌نگارمعلوم است: در میان ایالت‌های آن روز ایران، آذربایجان با ۴۲ روزنامه‌نگار بالاترین مقام را دارد (۲۴درصد از کل). این خطه وسیع و پرجمعیت را می‌توان با ایالت فارس (که بوشهر هم جزو آن بود) با تنها ۱۳ یا خراسان که با تنها ۹ روزنامه‌نگار مقایسه کرد. مناطق کوچکی همچون کاشان و پیرامون آن با ۱۰ و اراک و اطرافش با ۸ تن، مقام برجسته‌ای در پرورش روزنامه‌نگار داشته‌اند. باید توجه داشت که بسیاری، در بیرون از زادگاه خود به این حرفه پرداخته‌اند.اکثریت چشمگیری از روزنامه‌نگاران از میان مردم عادی و لایه‌های میانی شهرنشینان - به ویژه شهرهای بزرگ - برخاسته بودند. می‌توان منشأ هفت روزنامه‌نگار را روستایی و ۱۱ تن را از خاندان‌های برجسته معرفی کرد.دست‌اندرکاران روزنامه‌ها جوان بودند. ترکیب سنی ۴۳تنی که زادسالشان را می‌دانیم، از این قرار است: ۱۸ تن کمتر از سی، ۱۶ تن میان سی تا چهل و ۹ تن از ۴۰ تا ۵۸ سال.جوان‌ترین آنها میرزا عبدالله شیرازی، خواهرزاده میرزا جهانگیر خان ناشر صوراسرافیل بوده که روزنامه کوچک نفخه‌صور را در دوازده سالگی در آورد. اگر زادسال سید ضیاء الدین‌طباطبایی درست باشد، وی هنگام انتشار روزنامه ندای اسلام، حدود ۱۴ سال داشت. درباره حرفه اصلی ۱۲۰ تن از روزنامه‌نگاران دوره جنبش مشروطه خواهی، اطلاع کافی در دست است: آخوند و واعظ ۵۰، کارمند دولت ۱۸، معلم یا مدیر مدرسه ۱۵، پزشک ۱۰، بازرگان ٩، کتابفروش ۷، چاپخانه دار و بزرگ مالک و نماینده مجلس۲(هریک)، مترجم و تاریخ‌نگار و صنعتگر هر کدام یک نفر.
منبع: کتاب و مطبوعات در ایران. مرکز آمار ایران. شماره مسلسل ۳۳۵. تحقیقات و انتشارات مرکز آمار ایران ۱۳۵۲.
محمد محیط طباطبایی، تاریخ تحلیلی
مطبوعات ایران، ۱۳۷۵.