گفت‌وگو درباره مدارس و ترویج معارف
گروه تاریخ‌اقتصاد- بخشی از مذاکرات نمایندگان مجلس اول شورای ملی در روز شنبه، سوم بهمن 1286 شمسی را می‌خوانید:
ادیب‌التجار: تلگرافى از اصفهان رسیده است. اجازه می‌دهید قرائت شود؟
رئیس: بلى بخوانید
(تلگراف مزبور قرائت شد از اصفهان: نمره ۱۴۸ کلمه ۱۱۸- ۱۸ ذى حجه ۱۳۲۵ به توسط وکلاى مکرم و انجمن محترم اصفهان حضور امناى دارالشورای کبرى در قضیه ارومى سکوت ملت به ملاحظه مذاکرات مجلس و انتظار نتیجه بود، نتیجه جز علاج نرسید هیجان عمومى مردم انجمن‌ها و انجمن ملى را تعطیل و علاج عاجل یا تعیین تکلیف را مستدعى می‌باشند. انقلاب و هیجان غریبى امروز ظاهر است که جلوگیرى ممکن نیست. اگر صلاح می‌دانید به تمام دول عالم اخطار و به مقتضاى آیه شریفه و ان طائفتان من المومنین اقتتلو فأصلحو بینهما... حکم دفاع به تمام مسلمین داده شود تمام علما در حکم و اهالى در اطاعت با جان و مال حاضرند و اگر ترتیب دیگرى در آن امر مهم مقرر فرموده‌اند، اعلام فرمایید ملت مطمئن شود (انجمن ملى اصفهان).
حاج على آقا: کاغذى از اسلامبول رسیده، اجازه بفرمایید قرائت شود.
رئیس: چون مفصل است خوب است، بماند براى مجلس دیگر و در جواب تلگراف اصفهان هم باید اظهار تشکر کرد.
آقا شیخ حسین: قرار بود که قانون انطباعات قرائت شود.
رئیس: یک محظورى بود که آن در کمیسیون تنقیح لوایح رفع شده و گمانم این است که دیگر زود از مجلس بگذرد. ان‌شاءا... در مجلس دیگر شروع به قرائت می‌شود و یک مساله‌ای است که می‌خواهم عرض نمایم و راى مجلس را در آن خصوص بدانم چیست، در لزوم تکثیر معارف و مدرسه هیچ کس را حرفى نیست، البته همه می‌دانید که مدرسه باعث ترقى ملت است و امیدواریم که بعدها به همراهى و مراقبت وزارت علوم زیادتر هم بشود، ولى یک مدرسه در دو سال قبل از طرف دولت آلمان در اینجا تاسیس شد و آن زمان هم بنده وزیر مختار آلمان بودم و از دولت آلمان قرار شد به جهت تاسیس مدرسه مبلغى بدهند و مبلغى هم دولت ایران بدهد. بعد بنده رفتم به کمیسیون سرحدى و مدرسه هم در اینجا تاسیس شد که یکصد و بیست نفر شاگرد را درس بدهد و البته هر چه ما مدارس خودمان را در اینجا تکمیل نماییم که اطفال ما به جهت تحصیل به خارجه نروند خیلى بهتر است، زیرا که بعضى چیزها است که همه می‌دانید اگر چه می‌روند به خارجه و تحصیل می‌نمایند، اما بعضى چیزهاى دیگر هم تحصیل می‌کنند و هر کس هم مدرسه آلمانى را اینجا دیده است، می‌داند که خیلى منظم و مثل مدارس عالیه خارجه است و حال به واسطه ترقى آن مدرسه دولت آلمان می‌خواهد این مدرسه را ترقى داده یک کلاس عالى تشکیل بدهند در این صورت آن مدرسه براى تحصیل هفتصد نفر شاگرد کافى خواهد بود، به طوری که بعد از دادن تصدیق نامه شاگرد با همان تصدیق‌نامه در مدارس عالى آلمان پذیرفته می‌شود و حال به جهت این ترتیب مبلغ هفت هزار تومان سنواتى مخارج و کمک خواسته‌اند و خود دولت آلمان هم البته کمک خواهد کرد و چون همین دو روزه ایام عید آنها است از سفارت آلمان هم جواب خواسته‌اند که دانسته شود از طرف دولت ایران همراهى خواهد شد یا نه حال راى مجلس در این باب چیست؟
بحرالعلوم کرمانى: این توسعه معارف از اهم فرایض است، ولى خواهش می‌شود این علومى که لازم است ترجمه به فارسى بشود تا ما محتاج به زحمات زیاد نشویم.
رئیس: صحیح است، ولى در صورتی که توسعه پیدا کند و کلاس عالى منعقد شود همه قسم کار می‌توانند بکنند و حالا هم اینجا کسى اخطار کرده است که باید از طرف وزیر علوم این اظهار بشود صحیح است، ولى چون وقت تنگ بود این بود که اظهار شد، ولى خط همان یک خط است.
حاجى میرزا ابراهیم آقا: این مطلب را ممکن است فردا وزیر علوم بیایند در مجلس و منافع آن را بگویند آن وقت مذاکره بشود.
وکیل‌التجار: بنده دیدم اینهایی که می‌روند به فرنگستان و برمی‌گردند به خوبى مراجعت نمی‌کنند، ولى عقیده من این است که اگر هفت هزار تومان را دولت بدهند براى اینکه شاگردان اینجا به خوبى تحصیل کنند، البته بهتر خواهد بود.
صدرالعلما نطنز: آیا این مدرسه پولى که می‌گیرد شاگردان را مجانى می‌پذیرد یا از آنها هم شهریه می‌گیرد؟ دیگر اینکه کلاسى عالى تشکیل می‌دهد طبقه ابتدایى هم تدریس می‌شود یا خیر! چون بعضى از مدارس شکایت می‌کنند که شاگردان ما را این مدرسه جلب کرده است.
صدیق حضرت: ترتیب این مساله همان است که فردا وزارت علوم بیاید و در این خصوص گفت وگو شود.
وکیل‌الرعایا: عقیده بنده این است که اگر ما ده هزار تومان بدهیم و دولت آلمان یک‌هزار تومان بدهد باید به همان اندازه هزار تومان ممنون باشیم و بنده می‌گویم باید این مدرسه را منظم داشت.