هرسین؛ شهر باستانی فراموش شده

امین محمدی هرسین یکی از شهرهای مهم استان کرمانشاه، با تاریخی کهن است که به‌دلیل فقر منابع تاریخی تاکنون کمتر مورد توجه تاریخ‌پژوهان قرار گرفته است. اندک پژوهشگرانی‌ که تاکنون به تاریخ این دیار پرداخته‌اند به‌دلیل کمبود منابع تنها به معرفی آثار تاریخی آن دست زده‌اند یا براساس چند سند خاندانی اشاره‌هایی به برخی رویدادهای مهم دوره قاجار داشته‌اند. از مهم‌ترین عواملی که باعث شده است هرسین نسبت به شهرهایی چون کنگاور، صحنه و سرپل‌زهاب از منابع تاریخی کمتری برخوردار باشد، موقعیت جغرافیایی این شهر است.

هرسین نسبت به شاهراه بغداد به تهران و راه زیارتی به سمت عتبات عالیات و مکه وضعیتی حاشیه‌ای دارد. در نتیجه این وضعیت، در آثار جغرافی‌نویسان، سیاحان، ماموران سیاسی، بازرگانان و زائران که آثارشان از منابع اصلی نگارش تاریخ محلی است، کمتر ردپایی از اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این شهر می‌توان دید. از آنجا که هرسین مانند اغلب شهرهای کرمانشاه فاقد تاریخ‌نگاری محلی است، نگارش تاریخ محلی این شهر برای تاریخ‌پژوهان بسیار دشوار است. در چنین وضعی، برای نگارش تاریخ هرسین ناگزیر باید به سراغ اسناد تاریخی رفت. اسناد تاریخی به‌عنوان مهم‌ترین منبع نگارش پژوهش‌های تاریخی، اطلاعات بسیاری را در زمینه اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شهرهای مختلف در خود جای داده‌اند. برای استخراج دقیق این اطلاعات باید از دانش سندشناسی بهره گرفت. سندشناسی به مطالعه ماهیت اسناد تاریخی به‌صورت مستقل می‌پردازد. با بهره‌گیری از این دانش درمی‌یابیم که چگونه می‌توان انواع اسناد تاریخی را از هم تمییز داد و اینکه هر نوع سند چه اطلاعاتی را در خود دارد.

هرسین در سطور رنگ پریده همان‌طور که از نام آن پیداست، کوششی در جهت توصیف و تحلیل اوضاع سیاسی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی هرسین در دوره قاجار بر اساس اسناد تاریخی موجود در آرشیوهای کشور است. اسناد مورد استفاده برای نگارش این اثر در یک بازه زمانی ده ساله از سه آرشیو مهم «سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران»، «مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی» و «مرکز اسناد وزارت امور خارجه» گردآوری و بررسی شده‌اند.

از آنجا که تاکنون کتابی جامع در تاریخ هرسین نگارش نیافته است، اهمیت این اثر در بررسی همه‌جانبه هرسین براساس منابع موجود و گردآوری و استفاده از اسنادی است که در پژوهش‌های دیگر مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. مخاطبان اصلی کتاب «هرسین در سطور رنگ‌پریده» در وهله اول اهالی تاریخ‌دوست این شهر هستند؛ اطلاعات گردآوری‌شده در این اثر بی‌گمان بسیاری از آنان را خرسند خواهد کرد. این کتاب همچنین پژوهشگران و علاقه‌مندان تاریخ محلی دوره قاجار را اقناع خواهد کرد.