دنیای اقتصاد:کشورهای غرب بالکان در اروپا از آغاز هزاره جدید میلادی به دلایل مختلف دست به توسعه و انجام اصلاحاتی در سیستم حمل‌ونقل ریلی خود زده‌اند. تحلیل‌هایی که در مورد تامین مالی راه‌آهن بالکان، بازارها، عملیات مربوط به راه‌آهن و ساختار آن صورت گرفته بود، نشان ‌داد که خطوط ریلی در این منطقه بودجه نامتناسبی از دولت دریافت می‌کردند. خطوط راه‌آهن در اینگونه کشورها به دلایلی ازجمله میزان حمل‌ونقل پایین، فرسوده شدن و عمر زیاد آنها عملکرد مناسبی نداشتند. علاوه‌بر این، با مشکلات جدی در رقابت‌پذیری برای حمل‌ونقل بار در بازارهای خود روبه‌رو بودند. این کشورها به همین دلایل تصمیم گرفتند اصلاحاتی انجام دهند تا حمل‌ونقل ریلی را کارآتر و ایمن‌تر کنند، از خدمات اجتماعی که ارزش بالایی دارند حمایت کنند، بخش ریلی را از نظر مالی توجیه‌پذیر کنند، دارایی‌های مربوط به حوزه حمل‌ونقل را که عمر زیادی از آنها گذشته بود تجدید کنند و در نهایت سطح یارانه‌ای را که به راه‌آهن پرداخت می‌شد، کاهش دهند.

تلاش برای افزایش بهره‌وری در غرب بالکان

در پیشرفت خطوط ریلی کشورهای غرب بالکان دلایلی خارجی نیز وجود داشته است. برای مثال بیشتر کشورهای این منطقه خطوط ریلی خود را به این دلیل بازسازی کردند که بتوانند با اتحادیه اروپا ارتباط داشته باشند و این موضوع منجر به دسترسی بیشتر به زیرساخت‌ها در این کشورها شد. در راستای اهداف اصلاحاتی که این کشورها مورد نظر قرار داده بودند، مساله کاهش یارانه پرداختی به خطوط راه‌آهن قرار داشت و سه قدم اصلاحی دیگر نیز مورد توجه قرار داشتند. مساله نخست توجه به بهره‌وری بود و قیمت‌گذاری و سرمایه‌گذاری نیز از اولویت‌های دیگر اصلاحات بودند.

توجه به مساله بهره‌وری موجب شد به نحوه استفاده از منابع، دارایی‌ها و کارکنان شاغل در بخش ریلی توجه شود، شبکه خطوط ریلی مورد بازبینی قرار گیرد و خطوطی که درآمد حاصل شده از آنها کفاف هزینه‌های نگهداری و عملیاتی آن خط را نمی‌‌داد، بسته شوند، مگر در برخی موارد که دولت به دلایلی مانند دسترسی اجتماعی هزینه آن خط را تقبل کرد و کسری موجود در تراز مالی آن خط را پرداخت کرد. همین کار در مورد ایستگاه‌های عملیاتی نیز لحاظ شد و تعداد ایستگاه‌هایی که فعالیت اندکی داشتند، کاهش داده شد. تمام این موارد حاکی از آن است که نسبت به استفاده بهینه و پرهیز از اتلاف منابع توجه شده است. برای ذکر نمونه‌ای از این کشورها به رومانی اشاره می‌کنیم.

اصلاحات در رومانی

اصلاحات ریلی در رومانی سابقه نسبتا زیادی دارد. با انجام اصلاحات در بخش‌های مختلفی همچون جدایی حساب‌های مالی مدیریت زیرساخت‌ها از عملیات این حوزه و کاهش کارکنان، این اصلاحات آغاز شدند و ۵ شرکت از دل راه‌آهن رومانی شکل گرفتند که مسوول کارهای مختلفی از جمله مدیریت زیرساخت، اپراتور بار، اپراتور مسافر، خدمات مالی و حسابداری برای شرکت‌های راه‌آهن و ثبت دارایی‌های مازاد شرکت‌های راه‌آهن بودند. در همین زمان، اقداماتی برای دسترسی بیشتر به زیرساخت‌ها انجام شد و تعرفه‌های مربوط به نقل و انتقال بار توسط خطوط ریلی مقررات‌زدایی شدند. همچنین می‌توان به اهمیت یافتن بخش خصوصی در این حیطه به عنوان یک اقدام اصلاحی نیز اشاره کرد. به ۳۰ اپراتور خصوصی جدید برای نقل و انتقال بار در خطوط ریلی مجوز داده شد که اکنون حدود ۱۵ درصد از حجم ترافیک این بخش را تشکیل می‌دهد.

برنامه جالبی برای هم‌تراز کردن سیستم حمل‌ونقل ریلی با توجه به نیازهای بازار حمل‌ونقل در نظر گرفته شد. ایستگاه‌ها، تعداد کارکنان شاغل در بخش ریلی و ترن‌های روی خط آهن در مراحل نخست اصلاحات به شدت کاهش داده شدند. حدود ۳ هزار کیلومتر از شبکه ۱۱۳۰۰ کیلومتری راه‌آهن در این کشور به بخش خصوصی پیشنهاد داده شده و ۸۴۶ کیلومتر نیز به مزایده گذاشته شدند. بخشی از خطوطی که نمی‌توانستند به مزایده گذاشته شوند نیز از دور خارج شدند. دولت رومانی پس از هزاره جدید نیز باز هم با مساله یارانه دادن دولت در بخش حمل‌ونقل مسافر و زیرساخت‌ها روبه‌رو است. خطوط ریلی در این کشور تقریبا نیمی از حمل‌ونقل عمومی مسافر را در این کشور بر عهده دارند و مردم این کشور در صورت گذاشتن تعرفه‌های بالاتر در این حوزه، با دشواری‌هایی روبه‌رو خواهند شد که کار دولت این کشور را سخت‌تر کرده است، هرچند دولت رومانی اصلاحات دیگری را نیز مد نظر دارد تا بتواند این مساله را حل کند.

تجربه «بالکان» در توسعه خطوط ریلی