یادداشت
چگونه از بزنگاه تاریخی عبور کنیم؟
اصل مصلحت که در سیاستگذاری عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرد دارای همه ابعاد سیاستگذاری (فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، خارجی و...) بوده و بر انعطاف، نرمش یا پیچش در سیاستگذاری کنونی برای بهبود و اصلاح شرایط حکمرانی و اداره امور عمومی استوار است. مصلحت به معنای نیک‌اندیشی و صلاح‌‌‌جویی در سیاست‌‌‌ها، رویکردی انعطاف‌‌‌پذیر را به سیاستگذاران توصیه میکند تا از شرایط خاص و بحرانی کنونی با کمی نرمش یا چرخش در سیاست‌‌‌های خود، رها شده و دوران بحرانی گذار را با هزینه کمتر پشت سر گذارند. اصل مصلحت در سیاستگذاری عمومی به‌‌‌ویژه سیاستگذاری خارجی دارای مزایای بی‌شماری است که در ایران نیز نمونه‌‌‌های بارز آن به‌‌‌خصوص در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به خوبی قابل مشاهده است.
تشکیل ساختار قدرتمندی به عنوان «مجمع تشخیص مصلحت نظام» را می‌توان نمونه بارز مصلحتاندیشی و اصل مصلحت در سیاستگذاری عمومی ایران محسوب کرد. سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌‌‌ای در دیدار مسوولان وزارت امور خارجه و سفیران جمهوری اسلامی ایران در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ و تاکید ایشان بر لزوم مصلحتاندیشی و انعطاف‌پذیری در سیاستگذاری خارجی را می‌توان از ضرورت‌‌‌های کنونی سیاستگذاری ایران در تحولات جهانی دانست که در محورهای زیر مورد تحلیل قرار می‌‌‌گیرند:
یکم - انعطاف زیربنای مصلحت: در سخنان مقام معظم رهبری در جمع مدیران وزارت امور خارجه و سفیران ایران در خارج کشور، یکی از سه بنیان اصلی سیاستگذاری خارجی موفق، «مصلحت» عنوان شده و این مولفه به عنوان یکی از اصول سه‌‌‌گانه سیاست خارجی موفق مورد تاکید آیت‌الله خامنه‌‌‌ای قرار گرفته است.
تعریف خاص و راهگشای رهبر انقلاب از مصلحت که در قالب سیاستگذاری خارجی پویا جای می‌گیرد، چنین است: «مصلحت یعنی شناختن موارد انعطاف. یک جاهایی باید انعطاف داشت. انعطاف منافات با اصول ندارد. حفظ اصول با امکان انعطاف با هم می‌‌‌سازند، می‌توان یک جاهایی انعطاف به خرج داد. وقتی شما در یک جایی دارید حرکت می‌‌‌‌‌‌کنید، به یک صخره‌‌‌ای می‌‌‌رسید که از آن عبور نمی‌توانید، یک راهی پیدا کنید از کنار صخره و عبور کنید. انعطاف یعنی این. به جنگ صخره نرفتیم، انعطاف پیدا کردیم، توانستیم راه دیگری را پیدا کنیم.» شناخت موارد انعطاف یا همان درک و شناسایی مساله در سیاستگذاری خارجی و روابط بین‌الملل برای عبور بی‌‌‌ضرر یا کم‌‌‌هزینه از مسائل و بحران‌های نظام جهانی را می‌توان مصداق مصلحت موردنظر دانست که باید در دستورکار سیاستگذاران خارجی ایران قرار گیرد. تاکید آشکار آیت‌الله خامنه‌‌‌ای در تفسیر «انعطاف» به معنی عبور بی‌‌‌هزینه و خسارت از کنار مسائل و بحران‌ها (صخره) و عدم درگیری و جنگ با این موانع را که زیربنای اصل مصلحت در سیاستگذاری خارجی است، باید چشم‌انداز سیاستگذاری خارجی ایران در شرایط کنونی و آینده محسوب کرد.
توصیه رهبری به عبور از کنار صخره‌‌‌ها و عدم برخورد با صخره را می‌توان به عدم جنگ با قدرت‌‌‌ها و مسائل بزرگ در معادلات جهانی و منطقه‌‌‌ای تعبیر کرد که سیاستگذاران ایرانی باید از خود انعطاف نشان داده و بدون جنگ از کنار آنها عبور کنند تا منافع بیشتری نصیب ایران شود.
دوم - واجب بودن انعطاف: سیاستگذاری عمومی به‌‌‌ویژه سیاستگذاری خارجی را نمی‌توان بدون انعطاف در مقابل مسائل، بازیگران، نیات، اهداف و تاکتیک‌‌‌های پیشین و موجود در بازی یا در نظام جهانی، طراحی و با موفقیت اجرایی کرد.
رهبر معظم انقلاب با اشراف بر مسائل کنونی جهان به‌‌‌ویژه مولفه آشوبناکی جهان کنونی، به صراحت به سیاستگذاران و سفیران ایران توصیه می‌فرمایند که «انعطاف یک جاهایی لازم است، بایستی انجام بگیرد.» واژه «بایستی» در این سخنان آیت‌الله خامنه‌‌‌ای که مترادف با: اجتناب‌‌‌ناپذیری، دستور، واجب بودن و گریزناپذیری اصل انعطاف در شرایط کنونی است، جلوه‌‌‌ای از دستور ویژه رهبر ایران به سیاستگذاران، ساختار و کارگزاران سیاست خارجی ایران برای انعطاف بیشتر و مصلحتاندیشی ویژه در سیاستگذاری خارجی و مناسبات جهانی است. آیت‌الله خامنه‌‌‌ای در این جمله به صراحت ضرورت انعطاف را که خود زیربنای مصلحت است، به سیاستگذاران توصیه کرده و از جمله کوتاه «می‌بایستی انجام بگیرد» بهره برده‌‌‌اند که نوعی دستور آشکار و بلکه مطلق به انعطاف در سیاست خارجی ایران محسوب می‌شود. اما تحولات در جهان آشوبناک کنونی با سرعتی فراتر از سیاست‌‌‌های پیشین و کنونی در حال شکل‌گیری هستند.
این شرایط در نظام جهانی، سیاستگذاری خارجی را به پویایی و به‌روزرسانی سیاست‌‌‌ها، ابزارها، تاکتیک‌‌‌ها و بلکه ساختارها و کارگزاران نیز می‌رساند. در چنین وضعیتی است که اصل مصلحت در دستورکار بسیاری از بازیگران نظام جهانی قرار می‌گیرد تا در راستای کسب و حفظ منافع خود و تضمین بقای حکمرانی به انعطاف بیشتر در مناسبات و معادلات جهانی متوسل شوند. اصل مصلحت که در نظام جمهوری اسلامی همواره مورد تاکید و استفاده قرار گرفته است، اکنون از سوی آیت‌الله خامنه‌‌‌ای به عنوان یک مولفه و بلکه رکن اصلی سیاستگذاری موفق، به سیاستگذاران و سفیران وزارت امور خارجه ایران توصیه می‌شود.
توصیه‌‌‌ای که آشکارا به واجب بودن مصلحت و بهره‌‌‌گیری از انعطاف بیشتر در سیاست خارجی ایران در شرایط کنونی اشاره دارد. به صراحت می‌توان ادعا کرد که رهبر انقلاب، انعطاف در سیاست خارجی را واجب دانسته و بر اصل مصلحت در سیاستگذاری خارجی ایران برای عبور از بزنگاه تاریخی در جهان آشوبناک کنونی اصرار دارند. رویکرد بسیار پویای آیت‌الله خامنه‌‌‌ای در سیاستگذاری خارجی، اختیارات وزارت خارجه و دولت سیزدهم برای انعطاف بیشتر در مذاکرات و دستیابی به توافق در نظام جهانی به‌‌‌ویژه احیای برجام را تسهیل میکند.
