«اتحادیه آسیایی» و نگاه به شرق ایران
مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا، سازمانی بین الدولی است که با هدف ارتقای همکاری‌ها و همگرایی بین کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای آسیایی به ابتکار و میزبانی دولت تایلند در سال 2002 میلادی برابر با 1381 شمسی تاسیس شد. این مجمع بر پایه گفت‌وگو، در تلاش است تا فارغ از هرگونه تنش و اختلافی، راه‌های جدید و نوینی برای همکاری، تعامل، همبستگی و اتحاد در بین دولت‌های قاره آسیا، شناسایی، سازماندهی و اجرا کند.
در حال حاضر این مجمع با 35 عضو از دولت‌های آسیایی، فراگیرترین نهاد و سازمان در بین نهادهای فرامنطقه‌ای قاره کهن آسیا با محوریت کشورهای تایلند و کویت است. بی‌شک تاکید بر همکاری و پرهیز از بروز اختلافات از طریق گفت‌وگو با هدف حصول به «آسیایی واحد و متحد»، ویژگی بارز این سازمان در میان سایر سازمان‌های آسیایی است. تلاش و تاکید برخی از دولت‌های آسیایی بر شناسایی ظرفیت‌های اقتصادی، همکاری و تقویت آن، متبادر‌کننده تلاش‌های اولیه کشورهای اروپایی بنلوکس (بلژیک، هلند و لوکزامبورگ) در زمینه موافقت‌نامه زغال‌سنگ و فولاد است که در نتیجه استمرار و گسترش همکاری‌ها و اراده سیاسی دول اروپایی دیگر، به تدریج و در یک پروسه تاریخی، منجر به تشکیل جامعه اروپایی و در نهایت تاسیس اتحادیه اروپا شد.
توافق‌نامه گمرکی بنلوکس، اتحادیه سیاسی - اقتصادی و همکاری بین‌المللی بود که میان سه کشور همسایه غرب اروپا یعنی بلژیک(Belgium)، هلند (Netherlands) و لوکزامبورگ (Luxembourg) در سال ۱۹۴۴ امضا و مورد استفاده قرار گرفت. شکل اولیه همکاری اقتصادی بین سه کشور با گذشت زمان گسترش پیدا کرد و سپس در سال ۱۹۵۸ منجر به امضای اتحادیه بنلوکس شد. در ادامه، اتحادیه بنلوکس نیز به تدریج به هسته اولیه تاسیس اتحادیه اروپا تبدیل شد. مهم‌ترین هدف این توافق‌نامه، خاتمه دادن به موانع گمرکی در مرزهای سه کشور بود که با گذشت زمان پیشرفت چشمگیری داشته و علاوه بر حوزه اقتصادی، در حوزه‌‌‌های متفاوتی چون حوزه‌‌‌های سیاست‌‌‌های جدید، امنیت و توسعه پایدار نیز تسری یافت. این کشورهای اروپایی، به عنوان کشورهای پیشرو در اتحادیه اروپا شناخته می‌شوند. در نتیجه، هدف از این توافق‌نامه، ایجاد رفاه و آسایش برای شهروندان این سه کشور و سپس برای کل اروپا بود که به مرور به اتحادیه اروپا متشکل از 28 کشور قاره سبز تبدیل شد.
به باور بسیاری از کارشناسان، مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا شباهت‌های زیادی به اتحادیه بنلوکس دارد و می‌تواند مسیری مشابه را برای قاره کهن طراحی و اجرا کند. در حال حاضر مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا دارای 35 عضو است که عبارتند از؛ ایران، تایلند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، برونئی، سنگاپور، کامبوج، ویتنام، میانمار، لائوس، نپال، روسیه، ترکیه، ژاپن، چین، مغولستان، کره‌جنوبی، هند، افغانستان، پاکستان، بنگلادش، سریلانکا، بوتان، کویت، بحرین، عربستان، قطر، امارات عربی متحده، عمان، فلسطین، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان.
از منظر ساختار سازمانی، گرچه این سازمان دارای دبیرخانه موقت با تعداد محدودی کارمند است اما فاقد اساسنامه (سند تاسیس) است. بنابر نظریه حرکت – استقلال سازمان‌های بین‌المللی، این مجمع نیازمند سند تاسیس (اساسنامه) و ساختار مدون و مشابه با سایر سازمان‌های بین‌المللی است و در آستانه سومین نشست سران و ریاست سالانه جمهوری اسلامی ایران بیش از هر زمانی از عمر 20ساله‌اش، نیازمند اصلاحات اساسی در اهداف، مکانیزم‌های اجرایی و ساختار سازمانی است که فرصت منحصر به‌فردی برای کشورمان در دوره ریاستش بر این سازمان است. دوره ریاست ایران که مقارن سومین نشست سران مجمع در شهر دوحه –قطر است، می‌تواند نقطه عطفی در حرکت و تحول بنیادین و تاریخی این سازمان باشد. سومین نشست سران مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا درحالی در آینده نه‌چندان دور برگزار می‌شود که قاره آسیا و به‌ویژه غرب آسیا درگیر موضوعات و تنش‌های سیاسی بسیاری است. در تحلیلی واقع‌بینانه، به نظر می‌رسد استفاده از الگو و مدل همگرایی و وحدت در سایر قاره‌ها می‌تواند در کاهش اختلافات سیاسی و همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی هرچه بیشتر دول عضو راهگشا باشد.
به نظر می‌رسد در دوره انتقالی نظام بین‌الملل، قاره کهن نیازمند وحدت و اتحاد نوینی در قالب «اتحادیه آسیایی» به‌مانند سایر قاره‌ها به‌ویژه قاره اروپاست. جمهوری اسلامی ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و نقش پیشران و منحصر به‌فردش در نظام بین‌الملل کنونی، می‌تواند طلایه‌دار تاسیس «اتحادیه آسیایی» باشد و نشست سران کشورهای مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا در دوره ریاست سالانه، فرصت مناسبی برای ارائه این پیشنهاد به اعضای این مجمع و سایر کشورهای آسیایی است. به اعتقاد و باور تمامی کارشناسان، یکی از تبعات و آثار شیوع کرونا، منطقه‌ای شدن اقتصاد و همگرایی در سیاست بین‌الملل با نگرش منطقه‌گرایی است. تجارت با کشورهای دور، جایش را به تجارت نزدیک و منطقه‌ای (قاره‌ای) داد و کشورها در تلاش هستند در حوزه جغرافیای محدودتر فعالیت کنند.
مفهوم همگرایی را به صورت عینی و ملموس در قالب قاره‌ای و منطقه‌ای شاهدیم. اگرچه گروهی این فرآیند را در نقطه مقابل توسعه و بسط روابط بین‌الملل در سطح کلان تلقی می‌کنند. علی‌الاصول سازمان همکاری منطقه‌ای با همکاری‌های گسترده اقتصادی و سیاسی میان دولت‌ها و سایر بازیگران در منطقه جغرافیایی خاص که می‌تواند در سطح قاره باشد نوعی منطقه‌گرایی در روابط بین‌الملل ایجاد می‌کند. منطقه‌گرایی در حوزه اقتصادی و تجاری دارای فرآیند تدریجی انعقاد، الف) موافقت‌نامه‌های تعرفه ترجیحی، ب) منطقه آزاد تجاری، ج) اتحادیه گمرکی، د)بازار مشترک و ه)اتحادیه اقتصادی و پولی است. ایده تاسیس «اتحادیه آسیایی» با محوریت مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا، می‌تواند در قالب موافقت‌نامه‌های تعرفه ترجیحی آغاز شده و باتوجه به مکمل بودن اقتصاد کشورهای آسیایی، به‌نظر می‌رسد شروع و آغاز راه اتحاد قاره کهن، با توافق در حوزه اقتصادی قابل حصول است.
پر‌واضح است تنوع و مکمل بودن اقتصاد کشورهای آسیایی عضوACD، نیازمند اراده سیاسی کشورهای پیشرو این مجمع است تا با تجمیع ضرورت‌های اقتصادی و اراده سیاسی رهبران، قابلیت اجرایی یابد. جمهوری اسلامی ایران با توجه به ریاست دوره‌ای‌اش می‌تواند مبتکر و موسس ایده تاسیس اتحادیه کشورهای آسیایی باشد و سومین نشست سران کشورهای عضو مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا در دوحه فرصتی مغتنم برای ارائه پیشنهاد تاسیس «اتحادیه آسیا» توسط نماینده کشورمان به کشورهای عضو است.
