خوب بخورید تا بیشتر خوش بگذرد

باهره دامغانی

روزهای نوروز باستانی فرصت مناسبی است برای استراحت و لذت بردن از هوای بهاری همراه با دیدوبازدیدها و مسافرت‌های شاد. علاوه‌بر اینکه این فرصت را نیز در اختیارمان می‌گذارد تا به نظافت کلی و امور خانه و خانواده سروسامان بیشتری دهیم. کمی هم اگر در ماهیت نوروز دقیق شویم، می‌بینیم که فرصت خوبی برای تجدیدخاطرات گذشته و بها دادن به سنن و رسوم گذشتگان است. اما آنچه که ما در این گزارش به دنبال آن هستیم، تاثیر تعطیلات نوروزی بر تغذیه و سلامتی بدن ما است و اینکه بدانیم، سوروسات عید چه تاثیری بر وعده‌های غذایی، مقدار و نوع غذای دریافتی افراد می‌گذارد. در سفر نیز به ناچار باید تغییراتی در غذای مصرفی داده شود. اگر در این موقعیت توجه کافی به نوع، کیفیت، مقدار و نحوه مصرف غذا نداشته باشیم، آن موقع دیگر سوء‌تغذیه چندان دور از ذهن نیست.

از جمله مواردی که همیشه سر سفره هفت‌سین ‌حاضر و آماده دیده می‌شود، سمنواست که علاوه‌بر خوشمزه بودن، ارزش تغذیه‌ای بالایی نیز دارد،‌ چراکه در تهیه آن از جوانه و آرد گندم استفاده می‌شود آن هم با پخت آرام. برای خرید این ماده غذایی باید به یاد داشته باشیم که سمنو مانده نباشد. متاسفانه از روی ظاهر سمنوی خریداری‌شده به راحتی نمی‌توان در مورد تازگی آن قضاوت کرد.

اگر سمنوی دلخواهتان را نتوانستید از محل مناسب و معتبری خریداری کنید، بهتر است قید آن را برای سفره هفت‌سین بزنید و یا هنگام مصرف جوانب احتیاط را رعایت کنید.

مصرف سبزیجات تازه و یا حتی غیرتازه (فریز شده و یا خشک شده) همواره توسط متخصصان تغذیه مورد تاکید جدی قرار گرفته و این محصولات به دلیل دارا بودن ویتامین‌هایی از قبیل: ویتامین C، اسید فولیک، پیش‌سازی‌های ویتامین A‌ (به ویژه کاروتن)، ویتامین E و مقدار کمی انواع ویتامین‌ها و همچنین انواع مواد معدنی، حفظ سلامت بدن نقش مهمی ایفا می‌کنند. کلسیم، منیزیم، فسفر، مقداری آهن، روی و ید از جمله مواد معدنی بسیار مهمی هستند که در سبزیجات یافت می‌شوند و تاثیر بسیار گرانبهایی بر سلامت افراد دارند. فیبر موجود در سبزیجات از بیماری‌های گوارشی به‌ویژه سرطان‌های گوارشی و غیرگوارشی جلوگیری می‌کند. در ضمن رنگدانه‌های موجود در سبزیجات رنگی خاصیت ضدسرطانی دارند و به‌ویژه از قدیم نقش سبزیجات در سلامت پوست به خوبی شناخته شده است. این در حالی است که یک فرد معمولی باید هر روز ۴-۳واحد سبزیجات (خام یا پخته) مصرف کند. این مقدار برابر ۴لیوان سبزیجات خام و یا ۲لیوان سبزیجات پخته یا آب سبزیجات است. منظور از سبزیجات نیز کلیه محصولات گیاهی از قبیل کدو، کاهو، گوجه‌فرنگی، خیار، نخودفرنگی، لوبیا سبز، شلغم، چغندر، ریواس، کلم، گل‌کلم، بروکلی و غیره است.

به طور معمول، مصرف انواع تازه سبزیجات و در صورت طبخ نیز بخارپز کردن یا پخت کوتاه‌مدت در آب کم، از اتلاف مواد مغذی و کاهش ارزش غذایی آنها جلوگیری خواهد کرد. از آنجا که در ایام عید سبزیجات تازه کمتر به بازار عرضه می‌شود، گرایش به سمت مصرف سبزیجات بسته‌بندی و خرد شده و گاه فریز شده بیشتر است. با توجه به این نکته که شرکت‌های مختلفی تولید و بسته‌بندی این محصولات را به عهده دارند، بنابراین فراموش نکنید که محتوا و همچنین سالم بودن (عدم‌پارگی) کیسه‌های آنها اهمیت بالایی دارد.

مصرف میوه در ایام نوروز افزایش چشمگیری دارد و عموم مردم بر این باورند که میوه هر قدر هم مصرف شود اشکال ایجاد نمی‌کند. گرچه تمام ارزش‌های غذایی که در بالا برای سبزیجات ذکر شد در میوه‌جات نیز وجود دارد، اما رعایت مقدار مصرف در حد نیاز بدن فرد امر مهم و قابل توجهی است. میوه‌ها مقداری قند دارند که به هنگام مصرف زیاد انواع میوه، گرچه ویتامین‌های آن‌ها به دلیل محلول بودن در آب از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند، ولی قندشان در بدن باقی‌مانده و علاوه بر ایجاد چربی اضافی بدن (چاقی)، سیری کاذب ایجاد کرده که خود می‌تواند از مصرف دیگر مواد غذایی جلوگیری کند. موز از جمله میوه‌هایی است که با قند فراوانی عجین است و در چاقی یا چاق‌تر کردن انسان موثر است. همچنین مقدار مواد معدنی و ویتامین موجود در موز بیشتر از سایر میوه‌ها نیز است. در روزهای آخر سال بسیار پیش‌ آمده که یک خرید کوچک، سر از خریدی بلند بالا از انواع میوه‌ها درمی‌آورد و هزینه زیادی را نیز به مصرف‌کنندگان تحمیل می‌کند. همین موضوع باعث می‌شود که گاه میوه‌ها حتی تا مرحله پژمردگی کامل نیز نگهداری شده و زمانی به مصرف می‌رسد که تقریبا تمام ویتامین خود را از دست داده‌اند و ممکن است کپک بزنند. بنابراین عدم خرید و مصرف مقدار فراوان میوه را در مهمانی‌ها جدی بگیرید.

از جمله مواد غذایی بسیار با ارزشی که در شب آخر سال و بیش از همه به چشم می‌آید، ماهی است. خرید ماهی کاملا تازه در این روزها برای همه امکان‌پذیر نیست، بنابراین خرید این موجود با ارزش از فروشگاه‌های کاملا معتبر توصیه شده و تا حد امکان از خرید ماهی دودی و نمک‌زده شده خودداری کنید.

در گذشته رسم بر این بود که ماهی را از زمان صید تا هنگامی که بوی فساد کامل از آن بلند نشده، همراه مقدار زیادی یخ به عنوان ماهی تازه به فروش برسانند و سپس با آغاز بو گرفتن ماهی، داخل شکم آن را خالی کرده و با مقدار زیادی نمک پر می‌کردند و سپس با دود چوب مرحله دودی شدن آغاز می‌شد. زمانی نیز فروش ماهی‌های یخ‌زده به صورت فله در کامیون‌هایی در سطح شهر انجام می‌شد که خوشبختانه دیگر چنین صحنه‌هایی دیده نمی‌شود. هنگام روبه‌رو شدن با این‌گونه فروشگاه‌های سیار، لازم است توجه شود که برخی فروشندگان ممکن است ماهی در حال فساد را فریز کرده و درون یخ قرار داده و برچسب قیمت روی آن زده و دست به فروش آن بزنند. مشخص است که موقع باز شدن یخ این‌گونه محصولات، بوی فساد و مزه نامناسب آنها از درجه بالای خرابی ماهی خبر می‌دهد. توجه داشته باشید که با سرخ کردن ماهی (روغن مصرفی جامد یا مایع باشد)، ارزش غذایی آن به شدت کم شده و روغنی را که در اثر حرارت بالا به مواد سمی و سرطان‌زا مبتلا شده را تولید می‌کند.همان‌طور که می‌دانیم آبکش کردن برنج روش نامناسبی برای پخت آن است و از همه مهم‌تر آبکش کردن اثری بر چاق‌کنندگی برنج نداشته و تنها موجب می‌شود از کل ویتامینی که دانه برنج از ابتدا داشته، فقط یک بیستم آن باقی بماند. در زمان قدیم غذای قالب مردم ژاپن برنج سفید شده به جای نان بود، در اثر کمبود ویتامین‌های با ارزش موجود در دانه برنج، بیماری خطرناکی به نام بربری (با عوارضی از قبیل فلج و در نهایت مرگ) رایج بود. خوشبختانه چندسالی است که برنج زردرنگی (که مقدار ویتامین آن بیشتر از برنج‌های سفید معمولی است) در بازار عرضه می‌شود که برخی به اشتباه توصیه می‌کنند که این برنج ابتدا مدتی خیسانده شده و سپس آب آن دور ریخته شود تا رنگ زرد آن (همان ویتامین‌های با ارزش آن که برای سلامتی لازمند) کاملا از بین برود و برنج سفید یکدست و زیبا (گرچه شکم پرکن و بی‌خاصیت) باقی بماند. فراموش نشود که مصرف برنج دمپخت شده به ویژه اگر برنج زرد باشد، بهترین توصیه تغذیه‌ای است.

این روزها را به فال نیک گرفته و تا جایی که ممکن است غذاهای چرب، شیرین، نمکی، نوشابه‌های گازدار، تنقلات کم‌ارزش تغذیه‌ای و آجیل کمتر میل کنید تا علاوه بر جلوگیری از ابتلا به دل درد و اسهال و عوارض مشابه، مواد مغذی موردنیاز بدن نیز به اندازه کافی دریافت گردند. همچنین، نمک زیاد موجود در غذا و برخی تنقلات، زمینه ایجاد پرفشاری خون و بیماری‌های قلبی- عروقی را فراهم می‌سازد و در کسانی که اندک آمادگی داشته باشند، آسیب‌های جدی و فوری نیز ممکن است ظاهر شود. به هنگام صرف غذا مواد مناسبی (که بسیار کم یا بسیار زیاد نباشد) از برنج، مقداری خورشت( از قسمت‌های حاوی چربی کمتر) و یا ترجیحا تکه‌ای از کباب در بشقاب خود قرار داده و بخشی از ظرفیت بشقاب را نیز سالاد(کم‌سس) و سبزیجات اختصاص دهید. مصرف تکه‌ای نان و یک پیاله ماست هم مکمل غذا است.

این را هم فراموش نکنید که مبادا برنامه‌‌های دید و بازدید، سرمای اندک و بارش‌های بهاری و همچنین برنامه‌های متنوع تلویزیونی موجب جلوگیری از فعالیت کافی و مناسب بدنی نشود. این را هم بدانید که برنامه‌ریزی مناسب برای خواب منظم و کافی شبانه نیز در جلوگیری از ایجاد سوء تغذیه نقش مهمی ایفا می‌کند. کودکان جزو آسیب‌پذیرترین اقشار هستند که بدخوابی، کم‌تحرکی و همچنین سوء‌تغذیه، کمبودها و چاقی، بیشترین لطمه را به آنها وارد می‌کند و چاق بودن و چاق ماندن در آینده و تا بزرگسالی را نیز در آنها افزایش می‌دهد.اگر از فروشگاه‌ها، غذای آماده مصرف خریداری می‌کنید، کلیه نکات بهداشتی- تغذیه‌ای را در نظر بگیرید، به عنوان مثال برای صرف غذا، رستوران‌های بهداشتی را انتخاب کنید و بررسی ظروف و لیوان‌ها و کارد و قاشق و چنگال رستوران را در اولویت قرار دهید که آثار غذای قبلی و یا شکستگی و لب‌پر بودن ظروف وجود نداشته باشد. به هر حال برای حفظ سلامتی، بهترین انتخاب مصرف غذاهای ساده و قابل حمل از قبیل نان و پنیر و خیار و گوجه و امثال اینها است. همچنین به همراه داشتن مقداری نان خشک و بیسکویت، عسل یا مربا، مغزهایی از قبیل پسته و بادام و مغز گردو، تنقلات سالم دیگری چون نخود بود‌اده و کشمش، انجیر خشک، ذرت بوداده، برنج بو داده و گندم بوداده لازم است و از صرف هزینه زیاد برای تنقلات آماده به مراتب بهتر خواهد بود.با توجه به اینکه آب سالم در همه مسیر ممکن است در اختیار و در دسترس نباشد و استفاده از آب‌های ناشناس می‌تواند سموم، باکتری، ویروس و قارچ، تخم انگلی و انگل‌های ایجادکننده بیماری‌های مختلف را به همراه داشته باشند، بنابراین به طور جدی توصیه می‌شود در سفرهای دور و نزدیک آب سالم و کافی با خود همراه داشته باشید. فراموش نشود که جوشاندن آب فقط ممکن است عوامل زنده بیماری را برطرف کند. ظروفی که برای حمل آب استفاده می‌شود باید بدون نشت بوده و موادی از دیواره آنها وارد آب نشود، بلکه مواد آلاینده و خطرناک را به آب وارد نکند. حال با توجه به آنچه گفته شد، با رعایت کردن اصول ایمنی بهداشتی، نوروزی به یادماندنی را بگذرانید و به یاد داشته باشیم که غصه خوردن و آزردن خود و دیگران می‌تواند به سوء تغذیه و لاغری و چاقی افراد کمک کند.