دیپلماسی ایرانی: در شرایطی که در مذاکرات هسته‎ای پیشرفت‌های خوبی انجام شده، شکاف‎های بزرگ همچنان باقی مانده است. از آنجا که گزینه‎های موجود در صورت شکست مذاکرات برای طرفین جذاب نیست، آنها دلایل خوبی برای تمدید مذاکرات داشتند و به همین دلیل این خبر را اواخر وقت جمعه اعلام کردند. ایالات متحده و شرکایش می‎توانند به‌خوبی از پس زمان بیشتر برآیند. تعلیق قابل توجه پیشرفت هسته‎ای ایران ادامه خواهد یافت. در واقع در چهار ماه آینده ایران ذخایر اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی خود را به صفحه‎های سوخت تبدیل می‌کند یا اینکه آن را رقیق خواهد کرد. در مقابل، در چهار ماه پیش رو ماهانه حدود ۷۰۰ میلیون دلار از اموال بلوکه شده ایران در آمریکا آزاد می‎شود.

تمدید مذاکرات برای ۱+۵ بهتر است تا ایران

باید گفت که تمدید مذاکرات برای جمهوری اسلامی خبر ناخوشایندتری است تا برای افکار عمومی غرب. به‌خصوص در زمانی که بخش قابل توجهی از تحریم‎ها به قوت خود باقی می‎ماند. مخالفان برنامه اقدام مشترک ژنو به‌خصوص اسرائیل پیش‌بینی می‎کردند که توافق هسته‎ای مقدماتی به سرازیر شدن خیل سرمایه گذاران خارجی به ایران منجر شود. اما این پیش‌بینی‎ها درست از آب در نیامد.

شرکت‎ها و دولت‎های خارجی همچنان نگاه محتاطانه‎ای به تجارت با ایران دارند. آنها منتظر لغو تحریم‎ها هستند که تنها از طریق توافق هسته‎ای نهایی میسر است. ضرب‌الاجل جدید مذاکرات ۲۴ نوامبر است. پیش از این نیز برنامه اقدام مشترک نهایتا همین بازه زمانی را برای دستیابی به توافق تعیین کرده بود. این زمان برای تصمیم‌گیری‎های جدی طرفین مذاکرات هسته‎ای کافی خواهد بود. اما برای به میدان آمدن منتقدان توافق در تهران و واشنگتن زمان کوتاهی خواهد بود. این فرجه زمانی به مذاکره‌کنندگان امکان می‎دهد به عقب برگردند و شرایط را بار دیگر بررسی کنند و خود را برای تصمیم‌گیری‎های دشوار در ماه‎های آینده آماده کنند. همه طرف‎ها در موضع‌گیری‎های علنی خود به پیشرفت مذاکرات در زمینه رآکتور آب سنگین اراک و تاسیسات فردو اشاره کرده‎اند. اما در عین حال آنها تاکید کرده‎اند که شکاف‎های بزرگ پابرجاست. به‌خصوص اختلاف نظرها بین تهران و واشنگتن در خصوص ظرفیت غنی‌سازی ایران.

غنی‌سازی همچنان بزرگ‌ترین مانع است

ایران تاکید دارد که پس از اتمام قراردادی که با روسیه در زمینه تامین سوخت رآکتور بوشهر منعقد کرده، می‎خواهد خود تولید سوخت این رآکتور و رآکتورهایی را که در آینده ساخته خواهند شد بر عهده بگیرد.

این اقدام نیازمند نصب سانتریفیوژهای بیشتر در ایران است و این در شرایطی است که غرب می‎خواهد سانتریفیوژهای کنونی در ایران نیز به دو سوم تعداد کنونی کاهش یابد. این شکاف ماه‎ها بود که در مذاکرات خودنمایی می‎کرد اما اخیرا بیشتر خود را نشان داد.

تاثیر حقوق هسته‎ای بر موضع مذاکره‎ای

سیر تکاملی مواضع ایرانیان در مورد غنی‌سازی را می‌توان یک «جنبش حقوقی» دانست. برای سال‌ها، در شرایطی که ایالات متحده تاکید داشت، ایران نباید اجازه غنی‌سازی داشته باشد، تهران به دنبال تحقق هدف به رسمیت شناخته شدن حق غنی‌سازی بود. این حق در برنامه اقدام مشترک ژنو به نوعی به ایران داده شد. ایرانیان با دریافت این امتیاز بحث استقلال در تولید سوخت را به میان آوردند.

توانمندی که حتی کشورهای پیشرفته در زمینه تکنولوژی هسته‌ای مانند ژاپن نیز به دنبال آن نیستند. اکنون ایرانیان می‌گویند تا سال ۲۰۲۱ می‌خواهند سوخت مورد نیاز رآکتورها را به طور بومی تولید کنند. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در گفت‌وگو با نیویورک تایمز به بخش‌هایی از اهداف ایران در مذاکرات هسته‌ای اشاره کرد.

اظهارات ظریف در کنار سخنان بلند‌پایه‌ترین مقامات جمهوری اسلامی و علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نشان می‌دهد که استراتژی ایران درمورد غنی‌سازی در تضاد آشکار با رویکرد آمریکا و شرکای مذاکره‌ای‌اش قرار دارد. فاکتورهای موجود در این استراتژی به شرح زیر است:

حفظ ظرفیت کنونی سانتریفیوژهای فعال برای دوره‌ای که توافقنامه اجرا می‌شود.

مقاومت در مقابل فشار برای کاهش ظرفیت و ادامه فعالیت‌های نامحدود تحقیق و توسعه هسته‌ای و حتی نصب سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر.

تعلیق ذخایر اورانیوم غنی شده حتی به شکل اکسید شده.

کوتاه کردن مدت زمان اجرای قرارداد احتمالا بین ۵ تا ۸ سال.

اطمینان یافتن از اینکه پس از ملغی‌شدن دوره اجرای توافق تهران می‌تواند تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته خود را برای دستیابی به ۱۹۰ هزار سو ظرفیت، افزایش دهد.

درصورتی که ایران چنین رویکردی را پس از ازسرگیری گفت‌و‎گوها دنبال کند، برای آمریکا و شرکایش قابل پذیرش نخواهد بود و به بن‌بست رسیدن مذاکرات را تضمین می‎کند.