چگونه نظامیان و غیرنظامیان در خارطوم به توافق نهایی رسیدند؟
پشت صحنه تقسیم قدرت در سودان
یک ماه پیش جنبش دموکراسی‌خواهی در سودان متفرق، بی‌جان و در هم ریخته بود. تظاهرات‌‌کنندگان پس از حمله نیروهای نظامی و شبه‌نظامی به میدان اصلی شهر و محل اصلی اعتراضات پنهان و برخی هم متفرق می‌شدند و این نیروهای شبه‌نظامی مبادرت به غارت، تجاوز به نوامیس و تیراندازی به مردم می‌کردند. اینترنت قطع می‌شد. اجساد به درون نیل انداخته می‌شد. اما جمعه ۱۴ تیرماه رهبران معترضان و نیروهای نظامی کاری غیرمعمول انجام دادند: آنها در یک اتاق و پشت یک میز نشستند، چهره به چهره و ظرف دو روز توانستند به تقسیم قدرت بپردازند تا اینکه انتخابات بتواند ظرف سه سال برگزار شود. «دکلان والش» در گزارش ۵ ژوئیه برای نیویورک‌تایمز نوشت: اگرچه جزئیات هنوز درحال نهایی شدن است اما این توافق به مردم در یکی از بزرگ‌ترین و استراتژیک‌ترین کشورهای آفریقایی امیدی شکننده برای گذار به دموکراسی می‌دهد آن هم پس از ۳۰ سال زیستن زیر یوغ یک دیکتاتور که در ماه آوریل سرنگون شد. به نوشته والش، رهبران معترضان هم که درگیر مذاکرات بودند امتیاز مهمی به‌دست آوردند: یک ژنرال ۲۱ ماه اول اداره کشور را در دست خواهد گرفت، ۱۸ ماه بعد را هم یک دولت غیرنظامی. اما بسیاری بدبین هستند که نظامیان اساسا قدرت را با دیگران به اشتراک بگذارند. اکنون شورای حاکم ۵ عضو نظامی و ۵ عضو غیرنظامی خواهد داشت و نفر یازدهم هم باید مورد تایید هر دو طرف قرار بگیرد. این گزارشگر معتقد است اگرچه میانجیگران اتحادیه آفریقایی هم در این توافق برای تقسیم قدرت سهم داشتند اما این توافق نتیجه هفته‌ها اعتراض و قدرت‌نمایی خیابانی برخاسته از خشم عمومی نسبت به خشونت نظامیان است. همچنین این توافق نتیجه دیپلماسی پشت‌پرده برخاسته از ائتلاف قدرت‌های خارجی است که پیش از این نقطه مقابل سودان بودند. شروع این توافق در دیدارها و نشست‌های مخفی بود.
از قتل عام ۳ ژوئن که در آن ۱۲۸ نفر کشته شدند، دیپلمات‌هایی از آمریکا، بریتانیا، عربستان و امارات نظامیان و رهبران معترضان را برای اولین دیدارشان گرد هم نشاندند. تا آن زمان، عربستان و امارات آشکارا از ارتش سودان در برابر معترضان حمایت می‌کردند و ظاهرا نگران بودند که مبادا انقلاب در این کشور به سابقه‌ای خطرناک برای حاکمیت استبدادی خودشان تبدیل شود. در مقابل، بریتانیا و آمریکا آشکارا از معترضان و تلاش‌شان برای دموکراسی حمایت می‌کردند. اما شنبه گذشته (۸ تیرماه) دیپلمات‌ها دور هم نشستند تا میزبان اولین دیدار مخفی در عمارت یک سرمایه‌دار سودانی در خارطوم باشند؛ نشستی که هدفش «شکستن یخ» میان دو طرف بود که تفاوت‌هایشان با خون نوشته شده بود.
تنش‌ها بالا گرفته بود. رهبران معترضان خود را رویارو با رهبر شبه‌نظامیان ژنرال محمد حمدان دیدند؛ همان کسی که متهم است دستور قتل عام را در ۳ ژوئن صادر کرده است. طی روزهای بعد از آن حادثه، ژنرال حمدان در سیبل اعتراضات مردمی و مورد نفرت معترضان قرار گرفته است. نیروهای او در سراسر شهر خارطوم پخش شدند تا اقتدار او را به رخ همگان بکشند. با این حال، مقام‌های غربی و سودانی- که به‌دلیل ماهیت حساس مذاکرات نخواستند نام و هویت‌شان فاش شود- جزئیاتی اندک از این مذاکرات به بیرون درز دادند که ابتدا از سوی نماینده آمریکا در منطقه یعنی «دونالد بوث» در مصاحبه با یک روزنامه اماراتی در اول ژوئیه فاش شد. نفع عربستان و امارات در گرد یک میز نشاندن دو طرف ناشی از تاکتیک‌های خشونت‌بار ژنرال حمدان بود که بیش از حد غیرمعمول می‌نمود. این درحالی است که عربستان و امارات به‌خاطر جنگ یمن هم زیر انتقادات شدیدی قرار دارند. مقام‌های غربی آشنا به این ماجرا می‌گویند آنها دریافتند که بسیاری از سودانی‌ها از در مخالفت با ژنرال حمدان در آمده‌اند. از این رو، گزینه این دو شیخ‌نشین خلیج‌فارس «سوخته» است و آنها ترجیح دادند یک رویکرد دیپلماتیک‌تر اتخاذ کنند و همزمان حمایت خود را از ارتش هم اعلام کرده‌اند. تا همین اواخر، حاکمان سعودی و اماراتی آشکارا به حمایت از ارتش و ژنرال‌های سودانی برخاسته و متعهد شده‌اند که کمکی ۳ میلیارد دلاری برای تقویت نیروهای مسلح در اختیار آنها قرار دهند. به نوشته گزارشگر نیویورک‌تایمز، محمد بن‌سلمان (ولیعهد سعودی) و محمد بن‌زاید (ولیعهد امارات) میزبان ژنرال‌های سودانی در پایتخت‌هایشان بوده‌اند. دلیل حمایت این دو کشور عربی از ژنرال حمدان چیست؟ دکلان والش، گزارشگر نیویورک‌تایمز، می‌نویسد عربستان و امارات نیاز دارند که تلاش‌های جنگی‌شان در یمن ادامه یابد و در این راه از مزدوران سودانی استفاده بی‌شماری کرده‌اند. در همین راستا، ژنرال حمدان فرماندهی بخش بزرگی از سربازان سودانی را بر عهده دارد که در کنار ائتلاف عربی در یمن و علیه حوثی‌ها می‌جنگند. این گزارشگر می‌افزاید: وقتی تعداد تلفات در خارطوم در قتل عام ۳ ژوئن بالا رفت، مقام‌های عربستانی و اماراتی از اینکه این قتل عام به چراغ سبز آنها به شبه‌نظامیان سودانی نسبت داده شود مات و مبهوت شده‌اند. بنابراین، آنها به آرامی به تلاش‌های دیپلماتیک غربی پیوستند تا راه‌حلی برای این بحران یافته شود.
اگرچه این نشست در عمارت یک تاجر سودانی در خارطوم برگزار شد و باعث شد طرفین گرد یک میز بنشینند اما تضمینی برای موفقیت آن وجود ندارد. گزارش نیویورک‌تایمز حاکی است که این نشست برای رفع بحران شکل گرفته بود و پیش از اینکه نشست دوم تشکیل شود نیروهای ژنرال حمدان به اپوزیسیون در خارطوم بار دیگر حمله کردند. گویی ژنرال حمدان به منزله «چماقی» از سوی عربستان و امارات است تا «هویج» مذاکرات به نتیجه برسد. با این حال، نمایش قدرت خیابانی معترضان فضا را به نفع آنها دگرگون کرد. صدها هزار نفر- و بر اساس برخی تخمین‌ها یک میلیون نفر- یکشنبه گذشته به خیابان‌های سودان ریختند و این اولین بار پس از قتل عام ۳ ژوئن بود که مردم در اعتراض به برتری نظامیان دست به تظاهرات می‌زدند. مقام‌های غربی می‌گویند ژنرال‌های سودانی با حجم و اندازه جمعیت عقب نشستند. نمایش قدرت مردم باعث شد این ادعای ژنرال‌ها که می‌گفتند اعتراضات مردمی روندی رو به کاهش به خود گرفته زیر سوال برود. در نهایت، ژنرال حمدان مجبور به مذاکره شد. مقام‌های غربی می‌گفتند روز چهارشنبه، رهبران معترض از پیش‌شرط‌های خود عقب نشستند و فرصتی ۷۲ ساعته دادند. نیویورک‌تایمز از آن با عنوان «پنجره‌ای به روی فرصت‌ها» یاد می‌کند تا به این وسیله مذاکرات به محاق نرود و کشور از بحران نجات یابد. در هر حال، این مذاکرات به جایگاه شورای انتقالی محدود بود. جزئیات کامل هنوز درحال نهایی شدن است و انتظار می‌رود اوایل هفته آینده مکتوب شده و اعلام شود. مقام‌های غربی و سودانی می‌گویند انتظار این است که ژنرال عبدالفتاح البرهان رهبر موقت سودان شود. یک دولت تکنوکرات قرار است انتخاب شود تا ذیل این شورای حاکم امور را به پیش ببرد اما پیشنهادهای قبلی برای یک نهاد قانون‌گذاری متشکل از غیرنظامیان فعلا به حاشیه رانده شده است. بسیاری از امور همچنان مبهم است. ارتش نگفته چه زمانی اینترنت وصل می‌شود؛ این یکی از درخواست‌های اصلی اپوزیسیون است. ابهامی هم در مورد تحقیق از قتل عام ۳ ژوئن وجود دارد چرا که شورای حقوق بشر اتحادیه آفریقا (و برخی نهادهای سودانی) قبلا وعده داده بود که در این زمینه تحقیق خواهد شد. معلوم نیست اگر این تحقیقات ژنرال حمدان را مقصر بشناسد چه رخ خواهد داد. نتیجه این تحقیق می‌تواند فرآیند سیاسی را احتمالا به محاق ببرد. حضور نیروهای او در روزهای اخیر در خیابان‌ها کمرنگ شده است اما برخی هم تردید دارند که او در قدرت بماند. امیال سیاسی او رازآلود است. آیا هدف ژنرال حمدان اداره کشور است؟ یا اینکه او مایل است منافع اقتصادی خود را ببرد مانند معادن طلا در بخش غربی دارفور؟ به هر روی، برخی تحلیلگران می‌گویند غیرنظامیان و رهبران اپوزیسیون امتیازات بسیاری داده‌اند.
«پایتون ناپف»، مشاور برنامه آفریقایی در موسسه آمریکایی صلح، می‌گوید: «هیچ نشانه‌ای نیست که این اتفاق موجب کنترل بر منابع، تصمیم‌گیری‌ها یا خدمات امنیتی از سوی غیرنظامیان شود. این ضرورتا به ارتش زمان و فضای کافی برای پیشبرد و تحکیم قدرت خود را می‌دهد.» برخی دیگر از تحلیلگران می‌گویند این گام ضروری اول است. «احمد سلیمان»، کارشناس سودانی در موسسه چتم‌هاوس، می‌گوید: «هیچ سازوکاری نیست تا او را از تصویر- اکنون یا در آینده- بردارد.» او می‌افزاید اگر توافق مذکور نهایی شود، اولین حرکت به سوی صلح در سودان خواهد بود. سلیمان معتقد است: «کار دشوار تازه آغاز شده است.»
ارسال نظر