آینده یورو و اتحادیه اروپا

محمود بهمنی *

آنچه را که چندیست در حوزه اقتصادی و مالی می‌بینیم متعلق به یک کشور یا یک نقطه از کره زمین نیست، کشورهای بی‌شمار دچار نوسانات شدید اقتصادی و بازار پولی شده‌اند؛ ... ... به طوری که تعدادی از آنان تا مرز ورشکستگی و استیصال به تمام معنا گرفتار آمده‌اند. پیشینه تعدادی از آنان به عنوان کشوری صنعتی و پیشرفته است و تعداد دیگری با قدرت اقتصادی و سیاسی.

این اتفاقات بر هیچکس پوشیده نیست. ارباب جراید و رسانه‌های جمعی به حد کافی در این خصوص اطلاع‌رسانی کرده و می‌کنند. بی‌شک بی‌دلیل نخواهد بود که هر کس از خود بپرسد، چرا و چگونه این چنین رخدادهای سهمگین اقتصادی و مالی پیش آمده است و باز بیجا نخواهد بود که بدانیم در این شرایط ما چگونه وضعی خواهیم داشت. میل دارم بدون آنکه وارد ارقام و اقلام طول و دراز و پیچیده و بسیار دلایل ریز و درشت شوم، جوابی کوتاه برای هر دو سوال داشته باشم.

۱) اروپا با تشکیل اتحادیه و انتخاب پول واحد به نام «یورو» در بدو امر تمایل ذاتی برای خروج از سیطره دلار و در قدم بعدی تعدادی از کشورهای قدرتمند اروپا، انگیزه شدید به جمع‌آوری تعدادی عضو از قاره اروپا به منظور آراستن لشگری متحد (اکنون حدود ۴۷۰ میلیون نفر) در مقابل ایالات متحده، به عنوان پیکری واحد و جبهه‌ای قدرتمند و منسجم داشته است، با این هدف که تضمین بازار صادراتی خود را حداقل در بازار آن دسته از اعضای ضعیف‌تر هم داشته باشند، لذا معادله به این صورت درآمده است؛ هم سیاهی لشگر و هم بازار در نهایت انتفاعی دوگانه.

اعضای قدرتمند، تولیدات خود را بدون هیچ گونه دغدغه و تعرفه‌ای به آن دسته اعضای ضعیف‌تر صادر و واردکنندگان آن نیز روزبه‌روز ضعیف‌تر و مقروض‌تر، تا بدان حد که به لبه پرتگاه ورشکستگی کامل نزدیک و نزدیک‌تر شدند و هرچه بیشتر در باتلاق قرض فرو رفتند. البته برنامه‌های غلط و خوش‌خیالانه اقتصادی و زودگذر توام با بی‌بندوباری در تدوین و محاسبات بودجه و عدم انضباط در حوزه اقتصادی و بانکی‌شان مزید بر علت‌های بالا بوده است. به این صورت که اعضای مقروض اتحادیه به طور میانگین تا اواخر سال ۲۰۱۲ رقمی بیش از ۱۴۰۰ تا ۱۶۰۰ میلیارد یورو باید اقساط وام‌ها و قروض خود را بپردازند که در این مدت چنین توان پرداختی در آنها به هیچ وجه متصور نیست. به همین دلیل اعضای اتحادیه با شتاب اجلاس پشت اجلاس تشکیل می‌دهند تا مگر راهی برای برون‌رفت از این ورطه بیابند، زیرا نه تنها «یورو» در حال تجربه ضربات شدید افول قرار دارد، بلکه اتحادیه نیز در معرض فروپاشی قرار گرفته است.

برداشت مسلط من این است که گرچه حوزه «یورو» بیش از پیش نیاز مبرم به انسجام و وحدت اعضا را درک می‌کند، ولی با ارائه راهکارهایی از این دست، تضمین و تقویت اوراق قرضه و بستن مالیات بر بانک‌ها و نظارت بر بودجه اعضا، مسلما انسجام و یکپارچگی موردنظر را نوید نمی‌دهد، زیرا با توجه به کمبود نقدینگی بالطبع درخصوص اوراق قرضه نمی‌توان امید فوری و قاطعی داشت و در عین حال به علت کمبود نقدینگی نمی‌توان اشتغال را توسعه داد و معضل بیکاری که شدیدا دامن‌گیر اکثر اعضای اتحادیه شده است را سر و سامان بخشید و رشد تولید را بهبود داد. درخصوص بستن مالیات بر بانک‌ها، یقینا هستند اعضایی از اتحادیه که این راه‌حل به مذاق آنها خوشایند نیست، زیرا به دلیل ساختار اقتصادی خاص هزینه‌های چشمگیری را بر آنها تحمیل خواهد نمود. فراموش نباید کرد شکاف کهنه و اختلاف دیرینه بین بعضی از اعضای اتحادیه خصوصا بین انگلیس که از زمان تشکیل بازار مشترک که ژنرال دوگل رییس‌جمهور وقت فرانسه سرسختانه از ورود انگلیس به بازار مشترک ممانعت کرده بود، بین این دو کشور هنوز هم به صور مختلف پابرجا است.عامل اصلی و قاطع دیگر اینکه اعضای فعلی اتحادیه اروپا نمی‌توانند پولی واحد داشته باشند؛ در حالی که ساختارهای متفاوت و گوناگون دارند و بدین ترتیب امکان حل فوری و قاطع بحران زیر سوال‌ است. در هر حال تداوم این بحران به دلیل خصلت ذاتی اقتصاد جهانی، بسیاری از مناطق جهان و بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده، چین، کره جنوبی، هند، ژاپن و کشورهای اروپایی بالاخص و حوزه اسکاندیناوی را برای مدتی در بحران فرو خواهد برد.

۲) از مدت‌ها قبل یاد گرفته‌ایم که ازجذب شدید به سیستم‌های مالی و پولی سایرین پرهیز داشته باشیم. در واقع این آموخته یکی از دلایلی است که تحریم‌ها و کارشکنی‌های گوناگون تحمیلی آنچنان در ما کارگر نبوده است و تاثیر مورد انتظار تحریم‌کنندگان برآورده نشده است، در ثانی در حد اقناع برای مقابله با آنچه در حوزه «یورو» پیش آمده و با پیش‌بینی اثرات انتزاعی آن اندیشیده‌ایم به ما این اجازه را داده است که از دامنه این بحران، حاشیه امن برای خود داشته باشیم و در عین حال با بازنگری مجدد در سیستم و برنامه‌های اقتصادی و بانکی که بالطبع خواهیم داشت همچنان آثار تحریم‌ها و کارشکنی‌ها را محدود و محدودتر و تا مرز بی‌اثر بودن ادامه خواهیم داد.نباید فراموش کرد که ما از پشتوانه مطمئن و قابل اتکای ذخایر انسانی و مالی نفت و گاز و... برخوردار هستیم با مردمی ایثارگر و همبسته که در طول تاریخ راز سربلندی و موفقیت و بقای ما بوده است خصوصا در مقابل تحریم‌ها و تهدیدهای دیگران.

* رییس کل بانک مرکزی