مدیرعامل شرکت «سپندار» در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» تشریح کرد
معضل گریز از پرداخت «عوارض آزادراهی»
شرکت سامانه پرداخت‌های نوین در آزادراه‌های کشور (سپندار) مجری طرح الکترونیکی کردن عوارض آزادراهی کشور است. امین فرج‌اللهی، مدیرعامل این شرکت معتقد است: برای افزایش نرخ وصول عوارض شناسایی‌شده با روش الکترونیکی (ETC) باید جریمه دیرکرد به عدم پرداخت به‌موقع عوارض آزادراهی تعلق گیرد. این موضوع نیازمند تصویب قانون مالیات ارزش‌افزوده و لایحه جریمه دیرکرد توسط نمایندگان مجلس است تا زیان وارده به شرکت‌های سرمایه‌گذار در حوزه احداث آزادراه‌ها کاهش یابد. وی می‌افزاید: سامانه طراحی‌شده برای شناسایی الکترونیکی عوارض آزادراهی کاملا در داخل کشور طراحی شده و حتی تحریم‌ها هم نتوانسته این پروژه را متوقف کند و معضل اصلی این پروژه، میزان نقد شوندگی پایین عوارض شناسایی شده توسط این روش است. برای آشنایی با موانع پیش روی طرح الکترونیکی کردن عوارض آزادراهی در کشور و راهکارهای رفع آن با وی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
مهم‌ترین راه‌حل برای افزایش نرخ وصول عوارض شناسایی‌شده با روش الکترونیکی (ETC) چیست؟
نرخ وصول عوارض شناسایی‌شده با روش الکترونیکی (ETC) پایین بوده و تصویب لایحه جریمه دیرکرد (الحاقیه ماده ۲ قانون مالیات ارزش‌افزوده) موجب افزایش آن می‌شود. تصویب این قانون توسط مجلس شورای اسلامی کمک می‌کند که در صورت عدم پرداخت به‌موقع عوارض، زیانی متوجه شرکت‌های سرمایه‌گذار در حوزه احداث آزادراه‌ها نشود و ارزش زمانی تردد در آزادراه‌ها حفظ شود.
مضمون الحاقیه مذکور چیست؟
بر اساس این الحاقیه، جریمه دیرکرد به عدم پرداخت به‌موقع عوارض آزادراهی تعلق می‌گیرد. مشابه آنچه سال‌هاست درباره عوارض سالانه خودرو از سوی شهرداری‌ها اجرا می‌شود. متاسفانه درباره عوارض آزادراهی هنوز این قانون تصویب نشده و مبلغ بدهی عوارض آزادراهی با عدم پرداخت تغییر نمی‌کند.
چه راه‌حل دیگری برای افزایش نرخ وصول عوارض شناسایی‌شده وجود دارد؟
یکی دیگر از مواردی که می‌تواند به پرداخت به‌موقع عوارض آزادراهی کمک کند، صدور مجوز برداشت مستقیم عوارض از حساب اشخاص است. بانک مرکزی قرار بود مجوز انجام این کار را در سال‌های گذشته صادر کند، ولی هنوز این موضوع اجرایی نشده است. با صدور این مجوز، با عبور هر خودرو از آزادراه، عوارض آزادراهی به‌طور مستقیم از حساب مالک آن کسر خواهد شد و دغدغه‌ای برای وصول عوارض وجود نخواهد داشت.
تفاهم وزارت راه و پلیس چه نقشی در این موضوع داشت؟
از اوایل سال‌جاری، برای ایجاد بستر موردنیاز برای اجرای قانون، تفاهم‌نامه‌ای بین وزارت راه و شهرسازی و فرماندهی نیروی انتظامی کشور منعقد شده که در این تفاهم‌نامه، جزئیات مختلف، نحوه اجرا و مبنای جرایم دنبال و زیرساخت‌های فنی آن از سوی شرکت سپندار ایجاد شد. دوربین‌های آزادراهی دارای کد در مرکز پلیس هستند و داده‌های موردنیاز از طریق سامانه برای پلیس ارسال می‌شود. بر اساس آن، خودروهایی که عوارض پرداخت نکنند، مشمول جریمه می‌شوند. این تفاهم از ابتدای مهرماه به اجرا درآمده و به مالکان خودروهایی که تردد آزادراهی داشته‌اند، پیامک ارسال‌شده و طی آن، هشدار داده می‌شود. چنانچه در مدت ۴۸ ساعت نسبت به پرداخت عوارض آزادراهی اقدام نشود، اطلاعات تردد آنها برای واحد اجرائیات پلیس راهور ناجا ارسال‌شده و مشمول جریمه می‌شوند. از زمان آغاز جریمه متخلفان، وصول عوارض تغییر محسوسی داشته است. با این حال هنوز هم با سطح مطلوب فاصله دارد؛ زیرا این جرایم باید در کل آزادراه‌ها پیاده‌سازی شود، ولی در حال حاضر، صرفا در سطح سه آزادراه پیاده‌سازی شده است.
تاکنون چه تعداد آزادراه در کشور به طرح الکترونیکی کردن پرداخت عوارض آزادراهی (ETC) مجهز شده‌اند؟
باگذشت ۱۸ ماه از اجرای طرح الکترونیکی کردن پرداخت عوارض آزادراهی (ETC) تاکنون ۹ آزادراه کشور به سامانه الکترونیکی پرداخت عوارض آزادراهی مجهز شده‌اند که شامل آزادراه‌های تهران-قم، تهران-ساوه، کرج-قزوین، قزوین-زنجان، همت-کرج، ارومیه-تبریز، کنارگذر شرق سپاهان، منطقه یک آزادراه تهران-شمال و بندرعباس-شهید رجایی. شایان‌ذکر است، آزادراه تهران-شمال در پی اتخاذ تصمیم مدیران محترم شرکت سرمایه‌گذار و بهره‌بردار آن و فشارهایی که برای بازگشت سرمایه‌گذاری انجام‌شده وجود داشت، به حالت سنتی بازگشته، ولی این سامانه در هشت آزادراه دیگر فعال است. در آینده نزدیک نیز آزادراه‌های قم-کاشان، کاشان-نطنز-اصفهان و قزوین-رشت نیز به سامانه ETC مجهز خواهند شد.
آیا تحریم‌ها تاثیری بر پروژه الکترونیکی کردن عوارض آزادراهی در کشور داشته است؟
معماری سامانه شناسایی الکترونیکی عوارض آزادراهی کاملا بر مبنای دانش فنی داخلی بوده و تحریم‌ها بر وجوه یاد شد تاثیری بر آن نگذاشته است. هرچند تحریم‌ها، قیمت برخی از تجهیزات موردنیاز سامانه را افزایش داده است، ولی نتوانسته پروژه را متوقف کند. اطلاعات ثبتی این پروژه قابلیت اطمینان بالایی دارد و خوانش پلاک با دقت بسیار بالایی انجام می‌شود و اکنون به استانداردهای روز دنیا رسیده است. نرم‌افزار طراحی‌شده، بسیار منعطف بوده و قابلیت محاسبه نرخ به‌صورت پیمایشی، شناورسازی و پویاسازی نرخ را نیز دارد و می‌تواند تمام دغدغه‌های شرکت‌های آزادراهی در زمینه نرخ‌گذاری را برطرف کند.
اجرای طرح پرداخت الکترونیکی عوارض آزادراهی (ETC) چه مزایایی دارد؟
اجرای طرح ETC محاسن فراوانی ازجمله صرفه‌جویی در مصرف سوخت، کاهش آلایندگی ناشی از مصرف سوخت، کاهش مصرف کاغذ و توسعه عدالت اجتماعی را به همراه دارد. به ازای هر تردد در محل ایستگاه‌های پرداخت عوارض با در نظر گرفتن میزان مصرف سوخت در حالت ترمز متناوب خودرو، طول صف، شتاب کاهنده و افزاینده به‌طور متوسط حدود یک لیتر سوخت مصرف می‌شود. اگر به ازای هر تراکنش و عوارض ثبت‌شده به شیوه الکترونیکی، حدود یک لیتر در مصرف سوخت صرفه‌جویی شود، در طول یک سال و با در نظر گرفتن حداقل قیمت سوخت، بالغ‌بر ۵۰۰ میلیارد تومان در مصرف سوخت صرفه‌جویی می‌شود که در سطح کلان برای کشور دارای منافع بی‌شماری است. این موضوع با توجه به قیمت تمام‌شده بنزین و با در نظر گرفتن قیمت فوب خلیج‌فارس، اهمیت خود را بیشتر نمایان می‌کند. همچنین اجرای این طرح در کاهش آلودگی هوا و آلودگی منظر در ایستگاه‌های پرداخت عوارض نقش بسزایی دارد. با اجرای این طرح، در مصرف کاغذ که در شیوه سنتی پرداخت عوارض مرسوم بوده صرفه‌جویی می‌شود. در شرایط کنونی با شیوع ویروس کرونا نیز بر مزایای این طرح افزوده شده است.
اجرای طرح ETC چگونه به توسعه عدالت اجتماعی کمک می‌کند؟
درروش سنتی برای پیمایش در کل یک آزادراه یک نرخ برای عوارض تعیین می‌شود، این نرخ درروش سنتی برای هر میزان پیمایش به‌صورت یکجا اخذ می‌شود. یک موضوع مهم در پروژه سپندار نصب سامانه‌های پیمایشی است. برای اجرای عوارض پیمایشی در طول آزادراه، سامانه‌های شناسایی تردد در نقاط متعدد نصب می‌شود تا هر خودرو صرفا بر اساس «میزان مسافت پیموده شده در آزادراه» پرداخت انجام دهد. اجرای این امر در اطراف شهرهای بزرگ ازجمله کلان‌شهر تهران در برنامه ما قرار دارد. در آزادراه قزوین-رشت و آزادراه کنارگذر شرق سپاهان هم عوارض پیمایشی پیاده‌سازی خواهیم کرد. برای این منظور مراکز جمعیتی و ورودی و خروجی‌های پرتردد، شناسایی و در جانمایی سامانه‌های شناسایی تردد لحاظ می‌شود. موضوع دیگر «پویاسازی نرخ عوارض» است. پویاسازی نرخ عوارض یعنی بر اساس ساعت یا روزی که تردد انجام می‌شود، مبالغ متفاوتی بابت عوارض آزادراهی محاسبه می‌شود. این امر منجر به کنترل وضعیت ترافیک می‌شود. به‌عنوان‌مثال در روزها و ساعت‌های خلوت، نرخ عوارض ارزان‌تر است. از دیگر مزایای پویاسازی نرخ عوارض کمک به نگهداری آزادراه است؛ مثلا حرکت کامیون و تریلی در روز، نسبت به شب که دمای آسفالت پایین‌تر است، اثر تخریبی بیشتری روی سطح دارد. با این طرح می‌توان با تغییر نرخ، رانندگان را به تردد در ساعت‌های متفاوتی ترغیب کرد. امکان محاسبه نرخ پویای عوارض در سامانه‌های سپندار تعبیه‌شده است و در صورت ابلاغ نرخ پویا، بلافاصله عملیاتی خواهد شد.
میزان عوارضی شناسایی‌شده به شیوه الکترونیکی در مقایسه با شیوه سنتی شناسایی عوارض چه تغییری دارد؟
عوارضی که به‌صورت الکترونیکی شناسایی می‌شود حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بیشتر از شیوه سنتی اخذ عوارض است؛ زیرا در این روش فرار از عوارض تقریبا به صفر می‌رسد. البته نرخ وصول عوارض پایین‌تر از روش سنتی بوده و با تاخیر انجام می‌شود. فرهنگ‌سازی در خصوص چرایی پرداخت عوارض و شیوه‌های پرداخت متنوع به بهبود این وضعیت کمک می‌کند. از طرف دیگر با پلیس راهور برای اخذ عوارض همکاری داریم و قرار است برای ایجاد گلوگاه‌هایی برای وصول سریع‌تر عوارض به ما کمک کنند. ازنظر قانون، عوارض آزادراهی پرداخت‌نشده جزو بدهی و دیون فرد محسوب می‌شود. این گلوگاه‌ها می‌تواند هنگام ترخیص خودروها از پارکینگ‌ها یا در مراکز نقل‌وانتقال خودرو خود را نشان دهد.
در زمینه فرهنگ‌سازی برای پرداخت عوارض آزادراهی چه اقداماتی صورت گرفته است؟
اجرای طرح پرداخت الکترونیکی عوارض آزادراهی، در راستای فرهنگ‌سازی با شیوه‌های مختلف انجام شده و موضوع با اعمال سیاست‌های تشویقی پیش برده شده است. زیربناهای حمل‌ونقل، ذی‌نفعان متعددی دارد و همه آنها باید در این فرهنگ‌سازی دخیل باشند. نرخ تصادف، حادثه و تلفات جانی و مالی در آزادراه‌ها بسیار پایین‌تر از جاده‌های معمولی است و به علت استانداردهای بالا در آزادراه‌ها حداکثر سرعت مجاز نیز بالاتر است. این موضوع برای وزارت بهداشت و پلیس هم حائز اهمیت است؛ در آزادراه‌ها ارزش‌افزوده بابت صرفه‌جویی در زمان رخ می‌دهد و میزان آلودگی هم کاهش می‌یابد. دولت، سازمان ملی بهره‌وری و سایر نهادها هم باید در فرهنگ‌سازی پرداخت به‌موقع عوارض نقش ایفا کنند و نهادهای حاکمیتی و شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌های کشور نیز باید در زمینه فرهنگ‌سازی بیشتر فعالیت کنند.
